Συζητήσαμε με την ιστορικό Ιωάννα Πετροπούλου για το εκτενές επίμετρο –αυτοτελή μονογραφία στην πραγματικότητα– που συνοδεύει την έκδοση του εμβληματικού βιβλίου της Π. Σ. Δέλτα «Παραμύθι χωρίς όνομα» (ΠΕΚ, 2025). Η Πετροπούλου τεκμηριώνει στενές συνδέσεις ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο· μέσα από το κλασικό «Παραμύθι», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1910, διέρχεται ο μεγάλος, τραγικός έρωτάς της με τον Ιωνα Δραγούμη, αλλά και σημαντικά πολιτικοκοινωνικά ρεύματα της εποχής, με πρώτο και καλύτερο τον δημοτικισμό.
– Γιατί «χωρίς όνομα» αυτό το «Παραμύθι»;
– Η Δέλτα δεν θέλει να αποκαλύψει ποιος είναι το βασιλόπουλο, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Οι άλλοι ήρωες έχουν όνομα, αυτός έχει μόνο τον τίτλο! Το ίδιο συμβαίνει και με τον βαγκνερικό Λόενγκριν: έχει όλα τα στοιχεία του ήρωα-ιππότη, χωρίς όμως όνομα. Κατά τα λοιπά, το κείμενο είναι γεμάτο «σήματα Μορς» προς τον Ιωνα, «τον Νεοέλληνα που θα έσωζε τον τόπο».
– «Είναι» λοιπόν ο Ιων το βασιλόπουλο;
– Αλλοι λένε ότι είναι ο Βενιζέλος, άλλοι ότι δεν ξέρουμε. Η Δέλτα όμως το εκφράζει πολύ καθαρά στις «Αναμνήσεις» της και κάθε συζήτηση περί αυτού περιττεύει. «Προείδατε τον Βενιζέλο», της είπε χρόνια αργότερα ο Δελμούζος. «Δεν είχα προείδει τον Βενιζέλο, που δεν γνώριζα. Αλλον και άλλου δράση είχα νοσταλγήσει».
– Μιλάς για τα «ονειροφορτωμένα μάτια»…
– Φτιάχνει υπέροχες δικές της λέξεις για να περιγράψει το Βασιλόπουλο. Φυσικά, αυτά είναι τα μάτια του Ιωνα.
– Ποιες συνομιλίες της Δέλτα καταγράφονται έμμεσα στο «Παραμύθι»;
– Η Δέλτα, όπως για πρώτη φορά τεκμηριώνω, δούλεψε με τα κατάλοιπα του Παύλου Μελά, ένα πολεμικό οδοιπορικό προς τον θάνατο, μεστό αγάπης για τη φύση και τη Μακεδονία. Μεταπλάθει σημαντικά στοιχεία και τα χρησιμοποιεί σε καίριες στιγμές του «Παραμυθιού», π.χ. τη σκηνή του θανάτου του Μελά. Δίνει αισιόδοξη προοπτική σε αυτό το ζοφερό υπόστρωμα.
– Διαβάζοντας το επίμετρο κλονίζεται η πεποίθηση ότι πρόκειται για παιδικό βιβλίο.
– Αυτό είπε και ο Στέφανος Δέλτας, ο πρώτος αναγνώστης. Μέχρι και ο Γεώργιος Σκληρός μπορεί, όπως δείχνω, να ασκεί επιρροή. Ο ποντιακής καταγωγής μαρξιστής δημοσιεύει κείμενα στον «Νουμά»· εκδίδει «Το κοινωνικόν μας ζήτημα». Η Δέλτα, συνδρομήτρια και χορηγός του «Νουμά» κατά την παραμονή της στη Φρανκφούρτη, όπου γράφει το «Παραμύθι», βοηθάει τον «Νουμά» παρότι διαφωνεί με τον σοσιαλιστικό προσανατολισμό του. Από τη στιγμή που ο Παύλος Ζάννας φέρνει στο φως με τελειομανία και αφοσίωση τα κείμενα της γιαγιάς του, της Πηνελόπης – τις «Αναμνήσεις», τα αυτοαναφορικά κείμενά της, που δεν είχαν εκδοθεί στον καιρό τους, ούτε ήταν προς έκδοση· από τη στιγμή που ο γιος του Αλέκος εκδίδει τις «Ρωμιοπούλες»· από τη στιγμή που εμείς, οι φερέλπιδες ερευνητές, έχουμε στα χέρια μας αυτό το τεράστιο υλικό, έχει ανοίξει ο δρόμος προς το αφανές ημισφαίριο της Δέλτα. Τη γνωρίζαμε ως την καλή γιαγιά, την κυρία της καλής κοινωνίας που, εμπνευσμένη από την εθνική ιδέα, με την καλλιέργεια και το ταλέντο της, λέει παραμύθια στα παιδιά. Αυτό δεν ανταποκρίνεται πλέον στην πραγματικότητα. Σιγά σιγά (ακόμη δεν τα είδαμε όλα!) φωτίζεται το άλλο ημισφαίριο. Η υψηλή ποιότητα αυτοανάλυσης («Ρωμιοπούλες», αυτοαναφορικά κείμενα) δείχνει ότι πρόκειται για μεγάλη συγγραφέα· τσακίζει τις ταμπέλες. Τι πλούσιο «υλικό του εγώ»! Και δεν έχουμε μια στιβαρή ψυχαναλυτική μελέτη γι’ αυτήν! Θέλησα να δείξω πώς αυτή η γυναίκα έκανε τη στροφή. Πώς μεταρσιώθηκε από την κυρία Δέλτα, φιλάνθρωπο, κόρη Μπενάκη, με πολλά ταλέντα, σε μια μεγάλη συγγραφέα του 20ού αιώνα. Ετσι το διατυπώνει η ίδια: «Και τότε άρχισα να γράφω». Φθάνει όμως στην ακραία απελπισία για να το πει.
– Πώς έγινε δεκτό το «Παραμύθι» στην εποχή του;
– Οι δημοτικιστές του άνοιξαν την καρδιά και την πόρτα τους. Η Δέλτα ήταν και λίγο σαν να έδινε εξετάσεις. Ηθελε τον έπαινο. Υπάρχουν εδώ στοιχεία αγωνιστικότητας· είναι στρατευμένη· το έργο αυτό είναι «παιδί» του μαχητικού δημοτικισμού.
– Στη μελέτη σου δείχνεις πώς αυτή η γυναίκα που την τριγύριζαν σε ψυχιάτρους και κλινικές, που έκανε πολλές απόπειρες αυτοκτονίας, κατάφερε να ζήσει χάρη στη συγγραφή.
– Αυτό την έσωσε. Πραγματοποίησε τον εαυτό της γράφοντας. Δεν πρόκειται για την ανία, το spleen μιας γυναίκας της εύπορης τάξης κατά την πρώτη βιομηχανική περίοδο. Αρχισε να γράφει γιατί ζούσε με πάρα πολύ μεγάλη οξύτητα την ίδια την ψυχή της.
– Μου κάνει εντύπωση που οι φεμινιστικές σπουδές στην Ελλάδα δεν ασχολήθηκαν μαζί της.
– Ο πρώτος που το είπε αυτό ήταν ο Αγγελος Δεληβοριάς! Νομίζω ότι από δω και στο εξής θα ασχοληθούν. Είναι ώριμη η συνθήκη. Χαίρομαι αν έχω βάλει ένα λιθαράκι προς αυτή την κατεύθυνση.
