Στο βιβλίο «Good Anger» (Καλός Θυμός) ο Βρετανός δημοσιογράφος Σαμ Πάρκερ επιχειρεί μια ριζική επανεκτίμηση του θυμού, ενός συναισθήματος που οι περισσότεροι προτιμούν να καταπνίγουν. Με αφετηρία μια προσωπική κρίση μέσης ηλικίας, ο Πάρκερ ξεδιπλώνει ένα καθηλωτικό μείγμα αυτοβιογραφίας, ψυχολογικής έρευνας και πολιτισμικής παρατήρησης, επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα: τι χάνουμε όταν δεν θυμώνουμε;
Στο βιβλίο αναλύει πώς η καταπίεση του θυμού –ιδίως στις «καθωσπρέπει» προσωπικότητες– οδηγεί σε εσωτερικευμένες μορφές ψυχικού πόνου, όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Αξιοποιώντας ιστορικά παραδείγματα, θρησκευτικές νουθεσίες, στοιχεία από την ποπ κουλτούρα και ευρήματα της νευροεπιστήμης, ο Πάρκερ υπερασπίζεται μια επαναστατική ιδέα: ότι υπάρχει και μια καλή οργή που κινητοποιεί, αποσαφηνίζει τις προτεραιότητές μας και βοηθάει τελικά στην προσωπική μας βελτίωση.
– Στο βιβλίο σας κάνετε ένα διαχωρισμό ανάμεσα στον καλό και τον κακό θυμό. Τι διαφορά έχουν;
– Ο θυμός, όταν εκδηλώνεται, μπορεί είτε να στραφεί προς τα έξω είτε προς τα μέσα. Ο «κακός θυμός» που στρέφεται προς τα έξω είναι, ουσιαστικά, ο μόνος τρόπος που συζητάμε σήμερα για τον θυμό: όταν κάποιος γίνεται επιθετικός, χάνει την ψυχραιμία του, δημιουργεί συγκρούσεις, ίσως και βία. Υπάρχει η αντίληψη ότι αυτή είναι η πιο αυθεντική έκφραση θυμού – σαν να είναι ο θυμός στην πιο «τίμια» μορφή του. Ομως, μια πιο χρήσιμη οπτική είναι να δούμε την επιθετικότητα και τη βία ως απόρριψη του θυμού. Είναι ένδειξη ότι δεν αντέχουμε να ακούσουμε τι μας λέει ο θυμός. Οτι δεν αντέχουμε το συναίσθημα της προσβολής ή της έλλειψης σεβασμού που αυτό φέρνει στην επιφάνεια.
Η άλλη μορφή κακού θυμού –και κατά τη γνώμη μου πολύ συχνότερη, την αποκαλώ στο βιβλίο «το άλλο πρόβλημα με τον θυμό»– είναι όταν στρέφεται προς τα μέσα. Τότε μετατρέπεται σε αρνητική αυτοκριτική, αυτοτραυματισμό, καταπίεση και απώθηση. Κι όλα αυτά έχουν βαρύ ψυχικό και σωματικό κόστος. Η αλήθεια είναι ότι ο κακός θυμός είναι πολύ εύκολος – και όλοι τον εκδηλώνουμε κατά καιρούς, κι εγώ ο ίδιος ακόμα. Ο καλός θυμός, αντίθετα, είναι πολύ δύσκολος, αλλά όταν τον πετυχαίνεις, είναι βαθιά ικανοποιητικός. Η «καλή» εκδοχή του θυμού είναι όταν δρας με ψυχραιμία και η ενέργεια που κάνεις βελτιώνει την κατάστασή σου, βελτιώνει τη ζωή σου με κάποιο τρόπο.
Ευεργετική ψυχραιμία – Ο καλός θυμός είναι πολύ δύσκολος, αλλά όταν τον πετυχαίνεις, είναι βαθιά ικανοποιητικός. Η «καλή» εκδοχή του θυμού είναι όταν δρας με ψυχραιμία και η ενέργεια που κάνεις βελτιώνει την κατάστασή σου, βελτιώνει τη ζωή σου με κάποιο τρόπο.
– Ενα παράδειγμα;
– Αν ένας συνάδελφος σε εκνευρίζει, μπορείς να ξεσπάσεις και να γίνει χαμός στο γραφείο… ή να πας να παραπονεθείς ιδιωτικά σε άλλους χωρίς να κάνεις τίποτα ουσιαστικό. Να βράσεις μέσα σου δηλαδή. Κι αυτό σε ρίχνει. Ο καλός θυμός όμως σημαίνει: παίρνεις ένα λεπτό, σκέφτεσαι τι σου λέει αυτό το συναίσθημα, ποια πληροφορία σου δίνει, όχι μόνο για τον άλλον αλλά και για σένα, και κάνεις μια συζήτηση. Εξηγείς πώς ένιωσες, ποια ανάγκη σου δεν καλύφθηκε. Και, ιδανικά, φτάνετε σε μια λύση που βελτιώνει τη σχέση σας. Ο καλός θυμός είναι αυτό το μονοπάτι ανάμεσα στην υπερβολική αντίδραση και την πλήρη απουσία αντίδρασης.
– Λέτε ότι ο θυμός είναι πληροφορία. Ποια είναι τα βασικά μηνύματα που μεταφέρει;
– Το πρώτο βήμα όταν νιώθεις θυμό είναι να αναρωτηθείς: «τι προσπαθεί να μου πει;». Ο θυμός, κατά κανόνα, μεταφέρει μία ή περισσότερες από τρεις βασικές πληροφορίες: Πρώτον, ότι έχει γίνει παραβίαση κάποιου ορίου. Αυτή είναι η πιο απλή και άμεση μορφή θυμού – για παράδειγμα, αν κάποιος σε σκουντήσει στον δρόμο, αντιδράς αυθόρμητα με θυμό, κάνεις πίσω, λες «ε, τι έγινε;». Το ίδιο μπορεί 
να συμβεί σε μια λεκτική ή κοινωνική αλληλεπίδραση: κάποιος είναι αγενής, και η υγιής απάντηση είναι να πεις «δεν μου άρεσε αυτό που είπες». Δεύτερον, ο θυμός μπορεί να δείχνει ότι υπάρχει μια ανεκπλήρωτη ανάγκη, κάτι που σου λείπει ή σε κάνει να νιώθεις ανασφαλής. Τρίτον –και ίσως πιο δύσκολα αναγνωρίσιμο–, ο θυμός μπορεί να «φωτίζει» ένα παλιό τραύμα που δεν έχεις επεξεργαστεί. Κάτι που κουβαλάς από το παρελθόν και επανέρχεται μέσα από την παρούσα ένταση.
Το πρώτο βήμα είναι να δεις τι πληροφορία κουβαλά ο θυμός και να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου. Αφού εντοπίσεις τι κρύβεται πίσω από τον θυμό, το επόμενο βήμα είναι να κάνεις παύση. Να αφήσεις την ένταση να περάσει. Το γνωστό «μέτρα ώς το 10» ίσως είναι απλοϊκό, αλλά αποτυπώνει σωστά την ιδέα: μην αντιδράς παρορμητικά. Περίμενε, σκέψου. Τι θα κάνεις με αυτόν τον θυμό; Χρειάζεται μια δύσκολη συζήτηση με τον άλλον; Χρειάζεται να δουλέψεις εσύ κάτι μέσα σου; Μπορείς βέβαια απλώς να πάρεις την ενέργεια που γεννήθηκε στο σώμα σου και να τη χρησιμοποιήσεις εποικοδομητικά – να πας για τρέξιμο, να καθαρίσεις την κουζίνα, να φροντίσεις κάτι.
Εχω δοκιμάσει rage rooms και scream therapy, να ουρλιάζεις ή να σπας πράγματα. Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτές οι τακτικές προσφέρουν απλώς μια προσωρινή κάθαρση, μια πρόσκαιρη ανακούφιση. Τελικά μένεις με ένα σπασμένο πιάτο ή έναν πονεμένο λαιμό. Οταν όμως συνδέσεις την ένταση του θυμού με κάτι χρήσιμο, όπως μια φυσική δραστηριότητα ή μια φροντίδα, αρχίζεις να βλέπεις τον θυμό όχι ως απειλή, αλλά ως δύναμη. Και με τον καιρό, τον αναδιατυπώνεις μέσα σου ως κάτι θετικό.
– Ενδιαφέρον αυτό που λέτε, καθώς πολλοί παιδαγωγοί συμβουλεύουν τους γονείς με μικρά παιδιά που έχουν επιθετική συμπεριφορά να χτυπούν μαξιλάρια όταν είναι θυμωμένα.
– Είναι παραμελημένο συναίσθημα ο θυμός. Ολα τα στοιχεία δείχνουν ότι όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου τα «ντροπιάζουν» όταν είναι θυμωμένα ή ο θυμός τους απορρίπτεται, αντιμετωπίζουν προβλήματα συναισθηματικής ρύθμισης, σωματικής και ψυχικής υγείας. Το σημαντικότερο είναι να τους δίνουμε πρότυπα – τα παιδιά μιμούνται ό,τι κάνουμε, όχι ό,τι λέμε. Αν εμείς έχουμε υγιή σχέση με τον θυμό, αυτό είναι το καλύτερο δώρο. Δεν σημαίνει να μη χάνεις ποτέ την ψυχραιμία σου, αλλά να κάνεις διορθωτικές κινήσεις, να μιλάς σε ουδέτερες στιγμές για τον θυμό σου, όπως θα μιλούσες για την πείνα ή την κούραση: «Σήμερα θύμωσα για αυτό και αυτό, και έτσι το αντιμετώπισα». Αυτό το πρότυπο θα ωφελήσει τα παιδιά.
Η περίπτωση Τραμπ – Οταν αποδέχτηκε το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών (ο Τραμπ), είπε: «Θα φορέσω με χαρά τον μανδύα του θυμού». Οπότε, σίγουρα, ήταν παραπάνω από πρόθυμος να ενσαρκώσει τον θυμό και την απογοήτευση ενός
παραμελημένου μέρους του εκλογικού σώματος.
– Πώς έχουν διαμορφώσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την αντίληψη του θυμού μας στην «εποχή της οργής», όπως αποκαλείτε την περίοδο που διανύουμε;
– Οι πλατφόρμες είναι σχεδιασμένες για να μας κρατούν συνδεδεμένους. Και ο θυμός, όπως έχει αποδειχτεί, αυξάνει τον χρόνο παραμονής σε αυτές. Οταν ο θυμός δεν βρίσκει διέξοδο ή κάθαρση, μένει και μας στοιχειώνει. Ο θυμός, για να είναι παραγωγικός, χρειάζεται συζήτηση και κατανόηση, κάτι που τα σόσιαλ δεν επιτρέπουν. Δεν υπάρχει χώρος για αμοιβαία κατανόηση ή επίλυση. Ετσι, δεν είναι ότι τα σόσιαλ μας κάνουν απαραίτητα πιο θυμωμένους, αν και ίσως το κάνουν. Το πρόβλημα είναι ότι μπλοκάρουν τον υγιή θυμό.
– Πιστεύετε ότι η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ είναι αποτέλεσμα της θυμωμένης ψήφου;
– Ναι, απολύτως. Οταν αποδέχτηκε το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών, είπε: «Θα φορέσω με χαρά τον μανδύα του θυμού». Οπότε, σίγουρα, ήταν παραπάνω από πρόθυμος να ενσαρκώσει τον θυμό και την απογοήτευση ενός παραμελημένου μέρους του εκλογικού σώματος.
– Τι σας εξέπληξε περισσότερο στην προσωπική σας μεταμόρφωση κατά τη διάρκεια των πέντε ετών έρευνας και συγγραφής αυτού του βιβλίου; Εννοώ, είστε πια λιγότερο θυμωμένος;
– Το πρώτο που μου συνέβη είναι να είμαι πολύ λιγότερο αγχωμένος. Πολλές φορές ο θυμός μου εκδηλώνεται ως άγχος. Και το άγχος ήταν κάτι με το οποίο πάλευα σε όλη μου τη ζωή. Ποτέ δεν μπόρεσα να βρω θεραπεία, έψαχνα σε όλα τα λάθος μέρη. Μόλις άρχισα να νιώθω άνετα με τον θυμό μου και να μπορώ να τον εκφράσω και να ενεργήσω βάσει αυτού, το άγχος μου μειώθηκε, και αυτό περιελάμβανε σωματικά συμπτώματα. Η έκπληξη ήταν ότι με έκανε πολύ πιο γενναιόδωρο στον τρόπο που αξιολογώ τους άλλους ανθρώπους.
Είναι κάτι που είχε πει ο Καρλ Γιουνγκ για το πώς προβάλλουμε τα υπανάπτυκτα μέρη του εαυτού μας στους άλλους ανθρώπους. Και νομίζω ότι είχα αυτή τη συνήθεια. Για παράδειγμα, κάθε φορά που συναντούσα κάποιον που ήταν λίγο γκρινιάρης ήμουν πολύ αυστηρός στην αξιολόγησή του. Στην πραγματικότητα, απλώς είχα πρόσβαση σε ένα συναίσθημα που φοβόμουν κάπως. Πλέον έχω μια πολύ πιο ισορροπημένη άποψη για τους άλλους ανθρώπους, που έχει φέρει περισσότερη εσωτερική γαλήνη, μια φιλοσοφία «ζήσε και άσε τους άλλους να ζήσουν». Ακούγεται σαν αντίφαση, το ξέρω, αλλά αν θυμώσεις, γίνεσαι πιο γαλήνιος.
– Το βιβλίο διερευνά πώς η πολιτιστική και θρησκευτική ιστορία έχει διαμορφώσει τις απόψεις μας για τον θυμό. Ποια ιστορία από αυτές σας γοήτευσε περισσότερο;
– Πιθανώς η αγαπημένη μου φιγούρα ήταν ο Αριστοτέλης και ένα από τα πιο διάσημα αποφθέγματα για τον θυμό, το οποίο έχω στην αρχή του βιβλίου, είναι δικό του και λέει «να είμαστε θυμωμένοι με το σωστό άτομο, και στον σωστό βαθμό, και τη σωστή στιγμή, και για τον σωστό σκοπό και με τον σωστό τρόπο». Και νομίζω ότι αυτό που εννοούσε είναι ότι ο θυμός μπορεί επίσης να περιλαμβάνει εσένα. Πριν από τους Στωικούς και τον Χριστιανισμό, δεν θεωρούσαμε τον θυμό αμαρτία. Ομως κανένα συναίσθημα δεν είναι εγγενώς καλό ή κακό.
– Νομίζετε ότι μπορούμε να το κάνουμε αυτό χωρίς θεραπεία;
– Είναι μια ερώτηση με την οποία έχω παλέψει πολύ και δεν ξέρω αν έχω απάντηση. Δηλαδή η αλήθεια είναι ότι κάνω ψυχοθεραπεία εδώ και 10 χρόνια. Δεν ξέρω αν μπορείτε να φτάσετε εκεί μόνοι σας. Μερικοί άνθρωποι πιθανώς μπορούν και για άλλους οι προκλήσεις είναι τόσο μεγάλες που χρειάζονται βοήθεια.
– Εκτός αν είσαι ο Αριστοτέλης…
– Ναι, εκτός κι αν είσαι ο Αριστοτέλης.
