Τότε ήταν ωραία. Τα μαλλιά ήταν κάγκελο από τη λακ. Τα ανδρικά στέρνα ανοιχτά και δασύτατα δίχως αναστολές. Τα λόγια και τα κορμιά ήταν χύμα. Λυμένες γλώσσες και δημόσιες περιπτύξεις μέσα σε σύννεφα τσιγάρων και ποταμούς αλκοόλ. Τώρα τέτοιες καταχρήσεις είναι πια απαγορευμένες. Τα σώματα και τα στόματα τα κουμπώνει σαν πνιγηρούς γιακάδες η τυραννία της ορθότητας. Δεν υπάρχουν πια λεφτά, ούτε κέφια. Ούτε σταγόνα λίμπιντο.
Αυτό είναι το κοντράστ που παριστάνουν οι δύο ταλαντούχοι κωμικοί στη σειρά του ΣΚΑΪ «Τότε και Τώρα» – η Ελενα Χαραλαλμπούδη και ο Αλέξανδρος Τσουβέλας. Υποδύονται ένα ζευγάρι της δεκαετίας του ’80 εναλλάξ με ένα ζευγάρι του σήμερα. Υποδύονται τη γενιά των γονέων τους, όπως την έχει συγκρατήσει η μνήμη τους, μέσα από τις στιβάδες των σχηματοποιήσεων και των εξιδανικεύσεων που έχει σωρεύσει ο χρόνος. Και στο επόμενο καρέ μεταμορφώνονται σε ένα ανδρόγυνο (με έκδηλη τη συναίρεση των φύλων που υπαινίσσεται η λέξη) του άνοστου και ανήδονου παρόντος.
Η σιωπηρή παραδοχή πάνω στην οποία χτίζεται το κωμικό παιχνίδι είναι ακριβώς αυτή: ότι τότε οι άνθρωποι δεν χρειαζόταν να σκέφτονται πώς θα φερθούν και πώς θα μιλήσουν. Είχαν έξω την καρδιά κι ένα μασούρι μετρητά στην κάλτσα. Μπορεί να μη φρόντιζαν τα σώματά τους –να μην τα γύμναζαν, να μη σκάλιζαν το ψυχικό τους υπέδαφος για θαμμένες νάρκες– αλλά δάγκωναν τη ζωή σε κάθε της φευγαλέα στιγμή. Ζούσαν ζωάρες. Ενώ τώρα;
Τώρα, στη σκηνή εμφανίζονται πλάσματα φοβισμένα και βραχυκυκλωμένα από φοβίες και κοινωνικές αλλεργίες. Η καλοχτενισμένη και σιδερωμένη όψη τους κρύβει μπλοκαρισμένους ψυχισμούς – ανθρώπινες νιφάδες έτοιμες να προσβληθούν και να λιώσουν στην πρώτη επαφή. Σώματα που σιχαίνονται όχι μόνο τα μικρόβια, αλλά και τους ξενιστές τους: τα άλλα σώματα.
Πρόκειται φυσικά για κωμική υπερβολή. Το σκετς πρέπει να τανύσει τα στερεότυπα μέχρι το άκρο της γραφικότητας προκειμένου να εκμαιεύσει το γέλιο. Ομως, η κεντρική ιδέα τού «Τότε και Τώρα» συντονίζεται απολύτως με την κυρίαρχη πολιτική κουλτούρα. Τι λέει με τις καρικατούρες του το σενάριο; Αυτό που ακούμε πλέον παντού: Ελεος πια με την ορθότητα. Ελεος με τα σωματικά και ψυχικά διαιτολόγια. Ολη αυτή η μέριμνα για τον εαυτό και την αναζήτηση της αυθεντικότητάς του, η υπεραναλυτική διάσπαση του ατόμου και η απαίτηση να εμφανίζεται διαρκώς «αφυπνισμένο» στην «ευαλωτότητα» του άλλου, με την «ενσυναίσθησή» του σε άγρυπνη επιφυλακή, κατέληξε σε ένα καθηκοντολόγιο που καταπιέζει αυτό που υποτίθεται ότι θα απελευθέρωνε. Τυλίγει την ατομικότητα στον ιστό ενός καθωσπρεπισμού, που καθηλώνει κάθε αυθόρμητη έκφραση και ομογενοποιεί τα κοινωνικά όντα, κονσερβοποιώντας τις σχέσεις τους. Καλύτερη η άγρια άγνοια του τότε – που δεν είχε ακόμη ανακαλύψει καταπιεσμένες ταυτότητες· που δεν είχε επινοήσει δικαιώματα· που δεν είχε ακόμη προλάβει να βαφτίσει «τραυματική» και «κακοποιητική» κάθε αντιξοότητα της ύπαρξης. Καλύτερα η ζωή αγεωμέτρητη. Ζόρικη, βρώμικη κι ελεύθερη.
Ο δυτικός άνθρωπος καλείται έτσι να ξεμάθει όσα καλλιέργησε τον τελευταίο περίπου μισό αιώνα. Η νοσταλγία έχει για καύσιμό της τη λήθη: λησμονεί πόσες ζωές συνθλίβονταν τότε από τις κυρίαρχες νόρμες και αναγκάζονταν να λαθροβιούν στο κοινωνικό περιθώριο. Λησμονεί τις ανισότητες που παρήγαν τότε αυτομάτως η κοινότητα και η ίδια η βιολογία – η τεστοστερινούχος εξουσία. Λησμονεί πολλή δυστυχία.
Τα λέει όλα αυτά μια τηλεκωμωδία; Ναι. Καμιά φορά η ποπ κουλτούρα μάς δείχνει διαγεύστερα το πνεύμα της εποχής, απ’ ό,τι ένα βουνό δοκιμίων. Κι εδώ, μας δείχνει δύο νέους σατιρικούς να ενσαρκώνουν τους γονείς τους, σαν να θέλουν ασυναίσθητα να επιστρέψουν στον ληγμένο κόσμο τους. Δεν είναι στατικός συντηρητισμός. Είναι γκάζι με την όπισθεν. Φέρτε πίσω την Ελλαδάρα. Κάντε τον Ελληνάρα μεγάλο ξανά.
Ονειροκρίτης
Αν δεις περιστέρι στην πόρτα σου, σου φέρνει το πι της παραίτησης. Αν δεις ποντίκι, κάποιος θα φάει σελίδες από το βιβλίο σου. Αν δεις πέρδικα στητή, θα έχεις καλό rebranding.
