Είναι εντελώς πρωτόγνωρο το μποϊκοτάζ σύσσωμης σχεδόν της αντιπολίτευσης (φωτεινή εξαίρεση η Ζωή Κωνσταντοπούλου) στην κηδεία ενός καλλιτέχνη που πραγματικά διαμόρφωσε τον εθνικό μας πολιτισμό για έξι σχεδόν δεκαετίες. Ανθρωποι του διαμετρήματος του Διονύση Σαββόπουλου είναι σπάνιοι και η πολιτεία τούς τιμά μεγαλόθυμα και ομόψυχα. Προς τι λοιπόν μια τέτοια δημόσια επίδειξη πολιτικής μνησικακίας; Πώς εξηγείται μια τόσο μικρόψυχη κίνηση;
Μια προφανής εξήγηση είναι πως έχουμε πέσει πάνω σε ασυνήθιστα μισαλλόδοξους πολιτικούς. Ο Αλέξης Χαρίτσης της Νέας Αριστεράς δεν κουβαλούσε τέτοια φήμη ώς τώρα. Ο ίδιος έγραψε πως ένιωσε «γνήσια και δυνατή» συγκίνηση με τον θάνατο του Σαββόπουλου γιατί τα τραγούδια του «αγγίζουν την ψυχή του». Παρ’ όλα αυτά αισθάνθηκε, λέει, την ανάγκη να μας τονίσει «τη μεγάλη του απογοήτευση από την πολιτική του στάση εδώ και χρόνια», ενώ απέδωσε την απουσία του από την κηδεία στο γεγονός πως «θεώρησε πιο τίμιο» να μείνει σπίτι του ακούγοντας Σαββόπουλο «από το να σταθεί στη Μητρόπολη δίπλα στον Αδωνι Γεωργιάδη και στο μισό υπουργικό συμβούλιο και να ακούει τον Κυριάκο Μητσοτάκη να αποχαιρετίζει τον φίλο του τον Νιόνιο». Αφήνοντας ασχολίαστη την εξόφθαλμη κοινωνική του αγένεια (άραγε αγνοεί πως σε μια κηδεία πάμε για τον νεκρό και όχι για τους παρισταμένους;), βρίσκω την εξήγησή του διόλου πειστική. Αν τον ενοχλεί τόσο η θέα και μόνο των πολιτικών αντιπάλων του, θα είχε εγκαταλείψει την πολιτική προ πολλού. Στην πραγματικότητα οι πολιτικοί συγχρωτίζονται συνεχώς μεταξύ τους και συχνά αναπτύσσουν φιλικές σχέσεις ανεξαρτήτως πολιτικών προσανατολισμών.
Μια δεύτερη εξήγηση σχετίζεται με το πώς οι ιδεολογίες αναπόφευκτα τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία. Η Αριστερά είναι παραδοσιακά επιρρεπής στη μισαλλοδοξία ακριβώς επειδή δίνει μεγάλο βάρος στην ιδεολογική καθαρότητα, μετατρέποντας έτσι τους πολιτικούς αντιπάλους της σε εχθρούς (και αντίστοιχα, η Δεξιά γίνεται πιο μισαλλόδοξη όταν ενεργοποιείται η δική της ιδεολογία τού «εθνικού ανήκειν»). Η απουσία της αντιπολίτευσης από την κηδεία μπορεί λοιπόν να εξηγηθεί με βάση την «ιδεοληψία» της: ο Σαββόπουλος ήταν ένας ιδεολογικός αποστάτης στον οποίο έπρεπε να επιβληθεί μια συμβολική τιμωρία. Οι ιδεολογίες όμως έχουν πλέον χαλαρώσει, λειτουργώντας σαν βολικό προπέτασμα καπνού για στρατηγικές επιλογές πολιτικών που κατά τα άλλα λειτουργούν θεσμικότατα.
Η ιδεολογικοποίηση της κηδείας του Σαββόπουλου από την Αριστερά ήταν μια στρατηγική προσέλκυσης οπαδών και μάλιστα αυτών που χαρακτηρίζονται από ένα πνεύμα πάγιας καταγγελίας και τοξικότητας.
Πιο πειστική ακούγεται μια τρίτη εξήγηση: πως, δηλαδή, η ιδεολογικοποίηση της κηδείας του Σαββόπουλου ήταν απλώς μια στρατηγική προσέλκυσης οπαδών και μάλιστα ενός συγκεκριμένου τύπου: των πιο μνησίκακων και συμπλεγματικών, αυτών που χαρακτηρίζονται από ένα πνεύμα πάγιας καταγγελίας και τοξικότητας. Η αντιπολίτευση επιχειρεί δηλαδή να πλασάρει σ’ αυτή την πελατεία μια πολιτική πραμάτεια που αλλιώς δεν πουλάει με τίποτα. Δυστυχώς, η στρατηγική αυτή έχει σύμμαχό της την τεχνολογία. Εχει πλέον μετρηθεί από πολλές έρευνες πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ωθούν τη δημόσια συζήτηση προς τα άκρα, για δύο κυρίως λόγους. Αφενός ενισχύουν, για εμπορικούς λόγους, τις πιο ακραίες φωνές και αφετέρου μετατρέπουν σχεδόν κάθε θέμα της επικαιρότητας σε αφορμή για τρικούβερτους διαδικτυακούς καβγάδες, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό την ψευδαίσθηση πως ολόκληρη η κοινωνία βρίσκεται στα κάγκελα και πως είναι έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Φυσικά, στόχος είναι η ψευδαίσθηση αυτή να μετατραπεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Προκύπτει τελικά πως τα διαδοχικά κύματα μνησικακίας που βλέπουμε να ξεβράζονται στην πολιτική σκηνή σχετίζονται με μια στρατηγική κινητοποίησης του τοξικότερου τμήματος του κόσμου με στόχο τον προσπορισμό εκλογικού κέρδους. Οπως γνωρίζουμε, η στρατηγική αυτή λειτούργησε στην εντέλεια το 2012-2015 εξαιτίας της οικονομικής κρίσης αλλά και της έλλειψης εμπειρίας σε σχέση με τα νέα τότε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ απέτυχε παταγωδώς το 2023. Η αντιπολίτευση φαίνεται να πιστεύει πως οι επόμενες εκλογές θα μοιάζουν περισσότερο με αυτές του 2012 ή του 2014 απ’ ό,τι με τις εκλογές του 2023.
*O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
