Υπάρχει πένθος «τίμιο»; Κι αν υπάρχει, ποιο είναι το αντίθετό του, το «άτιμο» πένθος; Δεν μπορεί κανείς εύκολα να ζητήσει τον λόγο από κάποιον για τον τρόπο που επιλέγει να συγκινηθεί. Ο Αλέξης Χαρίτσης ένιωσε την ανάγκη όμως να λογοδοτήσει μόνος του για το γεγονός ότι την ώρα της κηδείας του Διονύση Σαββόπουλου, αντί να συμμετέχει στον δημόσιο αποχαιρετισμό, άκουγε, λέει, Σαββόπουλο στο σπίτι του. Η εξήγηση ήταν περίπου ίδια με εκείνη που θα έδινε λίγο αργότερα ο Πολάκης: Στον ναό ήταν ο Αδωνις και επικήδειο εκφώνησε ο Μητσοτάκης. Αρα, το κριτήριο για να μετέχει ή να απέχει κανείς από μια κηδεία είναι αν του αρέσει το crowd – σαν να είχε η τελετή λίστα προσκεκλημένων.
Φυσικά, ο λόγος της αποχής δεν ήταν μόνο οι ζωντανοί. Ο λόγος ήταν και ο νεκρός. Ο Χαρίτσης και ο Πολάκης το είπαν ρητώς. Ο πρώτος πιο κομψά από τον δεύτερο, κατέφυγε στο κλισέ των ημερών: Ο τεθνεώς, είπε, ήταν «ο μεγάλος αντιφατικός». Σωστά. Οι απόψεις που κατά καιρούς εξέφραζε ο δημιουργός δεν θα μπορούσαν εύκολα να τον κατατάξουν σε έναν κανόνα. Ηταν διαρκώς ανήσυχος και αστράτευτος, ψαχνόταν και εκφραζόταν προκλητικά, αναλαμβάνοντας αληθινό προσωπικό κόστος για τις απόψεις του: Στη χούντα είχε καταλήξει στα κρατητήρια. Στη δημοκρατία είχε βιώσει τον εξοστρακισμό από το ίδιο το «προδομένο» του ακροατήριο. Ηταν διαρκώς αιρετικός και γι’ αυτό «αντιφατικός».
Θα ήταν «τίμιο» να τον τιμήσουν οι απόντες μόνο αν ήταν ένας μεγάλος μονολιθικός, αν είχε ασφαλιστεί απαράλλακτος στην πνιγηρή θαλπωρή ενός κόμματος. Αν είχε συνεχίσει να υποδύεται τον αντιστασιακό και στον καιρό της δημοκρατίας, διαιωνίζοντας εκ του ασφαλούς μια πόζα που από πολλούς πρώην συντρόφους του δικαιολογήθηκε ως «ηθικό πλεονέκτημα».
Ο νεκρός ήταν «αντιφατικός». Αν ήταν μονολιθικός, θα τον τιμούσαν.
Αν είχε συνεχίσει κι εκείνος να επικαλείται το παλιό τραύμα σαν ανεξάντλητη πηγή ηθικού νοήματος, αναμηρυκάζοντας τα ίδια στερεότυπα αυτοθυματοποίησης, παρότι η εποχή είχε αλλάξει. Παρότι θύτες δεν υπήρχαν πια.
Είπαν ότι από την κηδεία απουσίαζε η «Αριστερά». Ο ορισμός είναι ολισθηρός και γι’ αυτό οδήγησε και σε εμφυλιοπολεμικές γραφικότητες για την εικαζόμενη εθνικοφροσύνη των απόντων. Αριστερός είναι και ο Κουτσούμπας και ο Κασσελάκης; Αριστερός και ο Χαρίτσης και ο Ανδρουλάκης;
Πέρα από τις ρευστές ιδεολογικές ταυτότητες, αυτό που ίσως ενώνει τους απόντες είναι η επιθυμία που εξέφρασε ο επικεφαλής της Νέας Αριστεράς: Να μη συνυπάρχεις με τους αντιπάλους σου ούτε στο πλαίσιο μιας νεκρώσιμης ακολουθίας. Να μην καταδέχεσαι να ακουμπήσεις μαζί τους ούτε στο ίδιο φέρετρο. Να μην τους συγχωρείς ούτε νεκρούς.
Αυτή η στάση δεν είναι ούτε δεξιά ούτε αριστερή. Είναι η ψυχική στενότητα του δογματικού. Εκείνου που κλειδώνεται στο καβούκι του για να μην εκθέσει τη μονόχρωμη «τιμή» του στις «αντιφάσεις». Στην εγγενή αμφισημία του κόσμου.
