Σπανίως το πολιτικό τοπίο έμοιαζε τόσο ασταθές όσο στις μέρες μας. Ακόμα και στα μέσα της περασμένης 10ετίας, όταν υπήρχαν οκτώ κόμματα στη Βουλή, το πολιτικό τοπίο έμοιαζε πιο σταθερό. Ο «ήπιος δικομματισμός» που είχε διαμορφωθεί από τις δεύτερες εκλογές του 2012 διαμόρφωσε διακριτούς ρόλους και προσδοκίες για κάθε κόμμα.
Θύμιζε δε, έστω και σε χαμηλότερα ποσοστά, τον δικομματισμό της μεταδικτατορικής περιόδου, ο οποίος, με ελάχιστες εξαιρέσεις, εξασφάλιζε σταθερές κυβερνητικές πλειοψηφίες και χαρακτηριζόταν από προβλέψιμες εκλογικές συμπεριφορές.
Μετά τις εκλογές του 2023 και την κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ δημιουργήθηκε μια πολιτική ανισορροπία που χαρακτηρίστηκε «σύστημα του ενάμισι κόμματος». Σήμερα το τοπίο μοιάζει ακόμα πιο κατακερματισμένο. Ο ένας ισχυρός πόλος, η Νέα Δημοκρατία, έχει αποδυναμωθεί, άλλος ισχυρός πόλος (προς το παρόν) δεν έχει αναδειχθεί, ενώ στα ήδη υπάρχοντα κόμματα που βρίσκονται ή διεκδικούν είσοδο στη Βουλή υπάρχει πιθανότητα να προστεθούν ακόμα περισσότερα.
Τα σενάρια για ίδρυση νέων κομμάτων από τους πρώην πρωθυπουργούς Αλέξη Τσίπρα (που έχει ουσιαστικά προαναγγελθεί), Αντώνη Σαμαρά (που φαίνεται, πάντως, να μην έχει «κλειδώσει» ακόμα), αλλά και την κ. Μαρία Καρυστιανού (για όσο τουλάχιστον η ίδια δεν κλείνει κάθε συζήτηση), αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ακόμα μεγαλύτερου πολιτικού κατακερματισμού.
Σε ένα δημοκρατικό σύστημα, αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην αρνητικό ή επικίνδυνο. Γίνεται τέτοιο όταν οδηγεί σε πολιτική αστάθεια και ακυβερνησία, ειδικά σε μια εξαιρετικά κρίσιμη διεθνή συγκυρία.
Στις σημερινές εγχώριες συνθήκες, ο κίνδυνος μεγαλώνει για μια σειρά λόγων. Ο πρώτος και βασικότερος είναι η παντελής έλλειψη κουλτούρας συνεννόησης και συνεργασιών στο πολιτικό μας σύστημα. Σε λίγες χώρες υπάρχουν κόμματα που πολιτεύονται υποσχόμενα ουσιαστικά να μη (συγ)κυβερνήσουν!
Το πολιτικό περιβάλλον έχει γίνει τοξικό και ανατροφοδοτείται από ένα ακόμα πιο τοξικό σοσιαλμιντιακό περιβάλλον. Χαρακτηρισμό από τον οποίο δεν ξεφεύγουν ούτε οι σχέσεις μεταξύ των πολιτικών πρωταγωνιστών. Οι πολιτικές διαφορές ωχριούν μπροστά στην ένταση των προσωπικών διαφορών. Πολλά δε από τα υφιστάμενα ή τα «κυοφορούμενα» κόμματα έχουν ως αφετηρία τις προσωπικές εμμονές ή φιλοδοξίες των επικεφαλής τους, τις οποίες εκ των υστέρων θεμελιώνουν με «αξεπέραστες διαφωνίες» και «πολιτικά κενά» που πρέπει να καλυφθούν.
Και όλα αυτά σε ένα πολιτικό περιβάλλον που ο βαθμός πολιτικής και θεσμικής εμπιστοσύνης έχει μειωθεί σημαντικά, κάτι που βαρύνει –όχι ισομερώς φυσικά– το σύνολο του πολιτικού συστήματος (κυβέρνηση, κόμματα, ΜΜΕ, λοιπούς παράγοντες).
Στα παραπάνω πολιτικά προβλήματα προστίθεται και το ζήτημα ενός εκλογικού νόμου, ο οποίος δεν ευνοεί ούτε την κυβερνησιμότητα, λόγω του μικρότερου μπόνους για το πρώτο κόμμα (κάτι που αποτελεί μια από τις πιο ακατανόητες αποφάσεις της σημερινής κυβέρνησης), αλλά ούτε και τις προεκλογικές συγκλίσεις και συνεργασίες, καθώς δεν επιτρέπει σε συνασπισμούς κομμάτων τη διεκδίκηση του εκλογικού μπόνους. Για κόμματα με ιστορικό και συναισθηματικό αποτύπωμα (π.χ. το ΠΑΣΟΚ ή το ΚΚΕ) αυτό μοιάζει απαγορευτικό.
Αν το πολιτικό σύστημα δεν θέλει να βιώσει ξανά ένα πολιτικό ντεζαβού, θα είναι χρήσιμο οι βασικές και πιο υπεύθυνες πολιτικές δυνάμεις να προσπαθήσουν να επαναθεμελιώσουν την αξιοπιστία του.
Σε αυτή τη συνθήκη, με την απογοήτευση να μεγαλώνει, τον αφοριστικό ριζοσπαστισμό να ενισχύεται, με το κομματικό τοπίο κατακερματισμένο, με τοξικές σχέσεις μεταξύ πολιτικών πρωταγωνιστών, οι επισημάνσεις ότι η χώρα μπορεί να καταστεί μη διακυβερνήσιμη ούτε παράλογες ακούγονται ούτε κινδυνολογία συνιστούν. Είναι ένα καθ’ όλα πιθανό σενάριο.
Είναι δε παράδοξο ότι όλο αυτό το περιβάλλον έχει διαμορφωθεί σε μια συνθήκη που η οικονομία αποσπά διεθνή εύσημα, σε πολλούς τομείς έχουν γίνει εμφανή τα βήματα προόδου, ενώ η διεθνής εικόνα και η ισχύς της χώρας έχουν βελτιωθεί. Το δε σημαντικότερο πρόβλημα όλων, η ακρίβεια, είναι διεθνές ζήτημα και όχι ελληνικό, όσο και αν για τις ανάγκες της εγχώριας πολιτικής αντιπαράθεσης παρουσιάζεται ως τέτοιο. Η προβληματική κατάσταση που τείνει να δημιουργηθεί είναι προϊόν ατυχούς πολιτικής διαχείρισης πολλών επιμέρους παραγόντων. Στις αρχές της περασμένης 10ετίας η οικονομική κρίση έφερε την πολιτική. Τώρα είναι η πολιτική κρίση που απειλεί τη σταθερότητα της χώρας.
Η νεότερη πολιτική ιστορία δείχνει ότι το ελληνικό πολιτικό σύστημα, παρά τις αδυναμίες του, έχει αντοχές, ανασυντάσσεται έπειτα από κρίσεις και μπορεί να μετασχηματίζεται. Το πέτυχε στο παρελθόν, αφού όμως είχε φτάσει πρώτα στα όριά του.
Αν το πολιτικό σύστημα δεν θέλει να βιώσει ξανά ένα πολιτικό ντεζαβού, θα είναι χρήσιμο οι βασικές και πιο υπεύθυνες πολιτικές δυνάμεις –στον βαθμό ασφαλώς που αναλογεί στον καθένα– να προσπαθήσουν να επαναθεμελιώσουν την αξιοπιστία του.
Ο μεγαλύτερος σεβασμός στη λειτουργία των θεσμών και η αποφυγή τόσο της προσπάθειας επηρεασμού όσο και της απαξίωσής τους θα βοηθούσε. Οι αξιόπιστες εσωκομματικές διαδικασίες που απορροφούν κραδασμούς θα λειτουργούσαν συνεκτικά για τα ίδια τα κόμματα. Η υπέρβαση μιας τυφλής πόλωσης με κάποιες βασικές συνεννοήσεις σε κρίσιμα πεδία, όπως π.χ. τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής ή εκλογικού πλαισίου, το ίδιο. Οι πιο μετριοπαθείς ψηφοφόροι θα κρίνουν το εκλογικό αποτέλεσμα.
Σταθερότητα δεν σημαίνει απουσία συγκρούσεων, αλλά οριοθέτησή τους εντός ενός πλαισίου κανόνων που δεν απειλούν το ίδιο το σύστημα και τη χώρα με εκτροχιασμό. Λιγότερος ναρκισσισμός και περισσότερος ρεαλισμός θα βοηθούσε. Η λογική των «ολοκληρωτικών πολέμων» ιστορικά μόνο συντρίμμια αφήνει πίσω της.
Ευσεβείς πόθοι τα παραπάνω; Πιθανόν. Αλλά αν δεν αλλάξει κάτι, το πολιτικό σκηνικό της χώρας θα είναι όλο και πιο χαοτικό, άρα και πιο επικίνδυνο. Θα υπάρχουν διάσπαρτες ψηφίδες, αλλά δεν θα υπάρχει μωσαϊκό.
O κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.
