Ο πολιτικός (υπό την ευρεία έννοια) ακτιβισμός όσων εμπλέκονται με το τραγούδι είναι τυπικό φαινόμενο της Μεταπολίτευσης και απότοκο της ιδιαίτερης κουλτούρας της. Στήνεται ουσιαστικά από τον Μίκη Θεοδωράκη στις αρχές του εξήντα, όταν η καλλιτεχνική δημιουργία μετατρέπεται σε πολιτική πράξη. Πριν από τον Μίκη είναι δύσκολο να εντοπιστούν στην Ελλάδα δείγματα μιας κάποιας στράτευσης και αν αυτά βρεθούν είναι σίγουρα η εξαίρεση του κανόνα. Στη διάρκεια του εξήντα, η «σχολή Θεοδωράκη» θα προβάλει τη δική της πρόταση για το τραγούδι και τον κοινωνικό του ρόλο. Κεντρικό ρόλο σε αυτό θα έχει η έννοια της «αφύπνισης». Το τραγούδι καλείται να σπάσει τα δεσμά της εμπορικότητας και να υπηρετήσει τις «αληθινές ανάγκες της κοινωνίας», ενώ μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι συναυλίες θα λειτουργούν ως ο συναισθηματικός επιταχυντής των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων.
Στη διάρκεια της δικτατορίας η παραπάνω εξέλιξη θα βρίσκεται εν υπνώσει (στην Ελλάδα βέβαια, καθώς στο εξωτερικό οι συναυλίες υπήρξαν προνομιακό συναπάντημα των ανά τη Γη αντιστασιακών) με τα πολιτικά αιτήματα να κυκλοφορούν εξ ανάγκης μέσα από τον υπαινιγμό και τη μόχλευση του φαντασιακού (στο Ροντέο, στο Κύτταρο, στις μπουάτ κ.λπ.). Η κατάρρευση της δικτατορίας, όμως, το καλοκαίρι του 1974 θα οδηγήσει σε πραγματική έκρηξη της στράτευσης, τόσο στο τραγούδι και στη μουσική όσο και γενικώς στην καλλιτεχνική δημιουργία (θέατρο, λογοτεχνία, κινηματογράφος κ.λπ.).
Στην Ελλάδα, η κατάρρευση της δικτατορίας το καλοκαίρι του 1974 θα οδηγήσει σε έκρηξη της στράτευσης γενικώς στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Εχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι τα διεθνή γεγονότα που έχουν οδηγήσει στη «στράτευση» καλλιτεχνών είναι σχετικά λίγα. Το κυπριακό ζήτημα θα οδηγήσει σε πολλές σχετικές πρωτοβουλίες στην αρχή της μεταπολιτευτικής περιόδου λόγω της εισβολής του «Αττίλα» (συναυλίες σε πανεπιστήμια, ανοικτούς χώρους κ.λπ.), ωστόσο το Κυπριακό είναι ένα ζήτημα κατά βάσιν «ελληνικό». Θα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ενενήντα, για να συναντήσουμε πλήθος κινητοποιήσεων και συναυλίες με αφορμή τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (1999), ενώ ανάλογες πρωτοβουλίες, σε μικρότερη κλίμακα πάντως, πραγματοποιήθηκαν και τον Μάρτιο του 2022 με αφορμή την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι πρόσφατες τραγικές εξελίξεις στη Γάζα θα προκαλέσουν νέο κύκλο κινητοποιήσεων αλλά και αντιπαραθέσεων ανάμεσα στους καλλιτέχνες σε σχέση με τη στάση τους, επιβεβαιώνοντας ότι πλέον οι πολιτισμικοί πόλεμοι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημόσιας σφαίρας, αλλά και της πολιτικής αντιπαράθεσης εν γένει.
* Ο κ. Κώστας Κατσάπης είναι ιστορικός και διδάσκει Σύγχρονη Πολιτισμική Ιστορία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
