Για την Ανοιξη της Πράγας και το βάρβαρο τέλος της έχουν γραφτεί τα πάντα. Κι όμως συνεχίζουμε να τη μνημονεύουμε διότι δεν θα πρέπει να ξεχαστεί, καθώς έβαλε τέλος σε μια γλυκιά αυταπάτη εκατομμυρίων πιστών, οι οποίοι προσδοκούσαν πως η θρησκεία τους μπορεί να εξανθρωπιστεί. Να μην καίει στην πυρά τους αιρετικούς, να καταδικάσει την Ιερά Εξέταση και την εξευτελιστική πρακτική των ομολογιών, να εγκαταλείψει την αυθεντία τής μιας και μοναδικής αλήθειας. Αυτή η αυταπάτη συνετρίβη κάτω από τις ερπύστριες των τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Ετσι αποδείχθηκε πόσο ουτοπικό ήταν το σύνθημα του Καστοριάδη «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Στην Πράγα αποδείχθηκε και επιβεβαιώθηκε πως σοσιαλισμός και βαρβαρότητα είναι οι δύο όψεις ενός νομίσματος.
Είναι κανόνας: στα ολοκληρωτικά καθεστώτα η παραμικρή χαραμάδα πολύ εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε ένα τεράστιο ρήγμα.
Σήμερα, έπειτα από πενήντα επτά χρόνια, με την άνεση της χρονικής απόστασης, μπορούμε να δούμε με πιο καθαρή ματιά τα γεγονότα εκείνης της περιόδου στην Τσεχοσλοβακία. Πού καταλήγουμε; Πως το εγχείρημα του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ να μετασχηματίσει το κομμουνιστικό σύστημα με πολιτικό υποκείμενο το Κομμουνιστικό Κόμμα, ήταν μια ουτοπία. Αυτά τα κόμματα και αυτά τα καθεστώτα είχαν αναπτύξει αποτελεσματικούς μηχανισμούς αυτοπροστασίας και αναπαραγωγής του συστήματος σε καθετοποιημένη μορφή. Οταν αισθάνονταν πως απειλείτο η ύπαρξη του καθεστώτος, παρενέβαιναν και το προστάτευαν με κάθε τρόπο. Ούτως ή άλλως δεν λογοδοτούσαν πουθενά.
Η Σοβιετική Ενωση με το δόγμα Μπρέζνιεφ «περί κρατών περιορισμένης κυριαρχίας», αντιμετώπιζε τα σοσιαλιστικά κράτη ως ένα ενιαίο σύνολο. Ετσι, τα προβλήματα του ενός, αν δεν αντιμετωπίζονταν ριζικά, κινδύνευαν να εξαπλωθούν και να «μολύνουν» και τα άλλα κράτη. Αποτελούσαν δηλαδή έναν συστημικό κίνδυνο και ως τέτοιο τον αντιμετώπιζε πρωτίστως η σοβιετική εξουσία. Η Ανοιξη της Πράγας έθετε αιτήματα τα οποία ήταν ολοφάνερο πως άγγιζαν τον πυρήνα του κομμουνιστικού κράτους και συνεπώς θα οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια στην ανατροπή του. Και στην Ουγγαρία, της εξέγερσης ηγήθηκε ο γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, όμως πολύ γρήγορα ξέφυγε από τον έλεγχό του. Είναι κανόνας: στα ολοκληρωτικά καθεστώτα η παραμικρή χαραμάδα πολύ εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε ένα τεράστιο ρήγμα. Αυτό θέλησαν να αποφύγουν οι Σοβιετικοί το 1968 στην Πράγα.
