Προς τα πού να στραφεί κανείς; Πού να αναζητήσει καταφύγιο μια Ισραηλινή διανοούμενη που θέλει να σκεφτεί τον πόλεμο και τον παγκόσμιο απόηχό του πάνω από την τρικυμία του παρόντος; Η Εβα Ιλούζ, 64χρονη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στην Ιερουσαλήμ και στο Παρίσι, αμφιβάλλει. Η δουλειά των διανοουμένων είναι συνήθως εύκολη, λέει σε ένα άρθρο της που δημοσιεύτηκε την Πέμπτη στη Zeit. Αλλά σήμερα δεν υπάρχουν για εκείνη ευκολίες. Το παρόν τη φέρνει αντιμέτωπη με «ριζικά αντιφατικές εκδοχές της ανθρώπινης ανοησίας», αλλά και με ασύμβατα «καθήκοντα αφοσίωσης».
Αν αυτός ο σκεπτόμενος άνθρωπος στραφεί προς τα αριστερά, δεν μπορεί να παραβλέψει «τη θεαματική επιστροφή του αντισημιτισμού μέσα από τα φιλελεύθερα σπλάχνα της Δύσης». Αν, αντιθέτως, στραφεί προς τα δεξιά, θα δει «μια κοινωνία, της οποίας η κυβέρνηση πιστεύει ότι ο ίδιος ο Θεός εμπλέκεται στις αντιδημοκρατικές της αποφάσεις»· που «προτιμά τη βία από τη διπλωματία και παραμένει τυφλή στο μαρτύριο, το οποίο προκαλεί σε έναν ολόκληρο λαό».
Η Ιλούζ ομολογεί ότι ανάμεσα σε αυτές τις συμπληγάδες –του αντισημιτισμού και του μεσσιανικού μιλιταρισμού– ο νους της κινδυνεύει να γλιστρήσει «στο ηθικό σκοτάδι».
Ο ελληνικός εκδοτικός οίκος Oposito, που εξέδιδε ένα από τα βιβλία της Ιλούζ («Ψυχρή τρυφερότητα. Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού»), δεν έδειξε καμία αμφιβολία. Με μια ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανακοίνωσε ότι «θέτει το βιβλίο εκτός κυκλοφορίας». Γιατί; Διότι η συγγραφέας «δεν προτεραιοποιεί» τις θέσεις της. Διότι «σχετικοποιεί καταστάσεις και συνθήκες», «ανακατευθύνοντας την προσοχή από την ουσία».
Ποιο θα ήταν το αντίθετο της «σχετικοποίησης» σε αυτά τα συμφραζόμενα; Μάλλον, η απολυτοποίηση. Υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν δικαιούται κανείς να έχει πολλές θέσεις, ούτε να προβαίνει δημοσίως σε αμφίρροπες διανοητικές σταθμίσεις. Πρέπει να «προτεραιοποιεί» επιλέγοντας τη μία –και μονολιθική– άποψη. Να μένει στη μία «ουσία». Πρέπει δηλαδή να καταγγέλλει, χωρίς να εξηγεί. Οποιος εξηγεί, όποιος εκθέτει τη σκέψη του και τη σκέψη των άλλων στο μικρόβιο των αντίπαλων «δικαίων» και της ηθικής τους αμφισημίας, «λειτουργεί παρελκυστικά και παραπλανητικά» (sic).
Σαν να ήξερε την αξίωση του απόλυτου που εγείρει εναντίον της ο Ελληνας εκδότης, η Ιλούζ αναλαμβάνει ρητώς τον κίνδυνο να περπατήσει σε ναρκοπέδιο. Η συγγραφέας που έχει βασίσει τη μελέτη της για το συναισθηματικό υπόβαθρο του λαϊκισμού («The Emotional Life of Populism») στον Νετανιάχου και στις δημαγωγικές μεθόδους που χρησιμοποίησε για να εγκατασταθεί στην εξουσία, αναλαμβάνει τώρα το ρίσκο να υπερασπιστεί την ύπαρξη του Ισραήλ και να επιτεθεί σε όσους την αρνούνται και αντιμετωπίζουν το εβραϊκό κράτος σαν ένα ιμπεριαλιστικό πρότζεκτ που πρέπει να «διορθωθεί».
Δεν έχει τόση σημασία αν έχει δίκιο ή άδικο στον ισχυρισμό της. Περισσότερη σημασία έχει η στάση του στοχαστή που προσπαθεί να αντισταθεί στις έλξεις των φανατισμών· που, στη μέση της ιστορικής θύελλας, ψάχνει ακόμη το σθένος να αρθρώσει τη γλώσσα της διερώτησης και της αμφιβολίας.
Η στάση αυτή δεν είναι οι «ίσες αποστάσεις» – μια επιτήδεια ουδετερότητα που αποφεύγει να εμπλακεί με τους εύφλεκτους ορισμούς των ημερών, με τη «γενοκτονία», ή με τον «αντισημιτισμό». Είναι μια προσπάθεια να διατηρηθεί η σκέψη ζωντανή και αστράτευτη. Να μην αποσυρθεί από την κυκλοφορία.
Μπανανόφλουδες
Η αυλαία της πολιτικής περιόδου επανέφερε το ΠΑΣΟΚ σε θέση (κανονικής και όχι κατά τύχην) αξιωματικής αντιπολίτευσης. Οποιος κι αν ήταν ο συνταγματολογικός εγκέφαλος που εμπνεύστηκε την κοινοβουλευτική μπανανόφλουδα στη συνεδρίαση για την Προανακριτική, σημασία έχει ότι η κυβέρνηση την πάτησε (και κατέληξε στον πανικό των επιστολικών ψήφων). Το ερώτημα πάντως για το ΠΑΣΟΚ είναι σήμερα το ίδιο, όπως ήταν και πριν από την επιτυχία της αντιπολιτευτικής τρικλοποδιάς: Μπορεί να επιχειρήσει τη μετάβαση από την καταγγελτική στη δημιουργική αντιπολίτευση; Μπορεί να αλλάξει ύφος; Ενα μικρό δείγμα για τις δυνατότητες του κόμματος δίνει η αυγουστιάτικη διαμάχη για τα πανεπιστήμια. Σαν υπνωτισμένο, το ΠΑΣΟΚ πάει μόνο του στο πεδίο που το περιμένει (πάλι) η Ν.Δ. για να το στιγματίσει αν όχι ως οπισθοδρομικό, τουλάχιστον ως αντιφατικό – αφού το ίδιο το ΠΑΣΟΚ κάθε φορά που καλείται να πάρει θέση για την ανώτατη εκπαίδευση παθαίνει γλωσσοδέτη. Δεν θα ήταν έκπληξη αν η έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς υποστεί δυσανάλογη πολιτική φόρτιση. Συμφέρει την κυβέρνηση να εκμαιεύσει μια αφύπνιση της ΠΑΣΠ – της κουλτούρας που διατρέχει ακόμη το πασοκικό υποσυνείδητο.
