«Η αρπαγή της Ευρώπης αποτελεί την πρώτη μεγάλη σφαγή, την αρχική βία. Μια γυναίκα αρπάζεται και μεταφέρεται αλλού, και πάνω σ’ αυτήν την αρπαγή θεμελιώνεται ένας ολόκληρος πολιτισμός». Η άποψη του 57χρονου Λιβανοκαναδού δημιουργού Ουαζντί Μουαουάντ, έστω κι αν, όπως λέει ο ίδιος, «δεν συνδέει άμεσα το έργο του με την ευρωπαϊκή επικαιρότητα», διατυπώνεται σε μια στιγμή που η συζήτηση για το μέλλον μιας πολιτικά αδύναμης, διαλυμένης και σε λήθαργο Γηραιάς Ηπείρου, είναι όχι μόνο ανοιχτή αλλά και επείγουσα.
Ο τίτλος του θεατρικού έργου του –που παρουσιάστηκε χθες και προχθές στην Επίδαυρο– είναι «Ο όρκος της Ευρώπης». Τι εννοεί και πώς το αντιλαμβάνεται είναι θέμα της παράστασης. Ομως και χωρίς την αφηγηματική ανάπτυξη, από μόνη της η φράση καλεί σε αφύπνιση. Πώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα; Ως περιφερόμενοι τουρίστες από χώρα σε χώρα; Ως ινσταγκραμικοί θεατές μνημείων και τοπίων; Ως συνειδητοί πολίτες, ενεργοί, με ιστορική συνείδηση και γνώση; Ή ως νεο-πληβείοι μιας οικονομικής συνθήκης που τα δεδομένα της μας στριμώχνουν, κάποτε μας περιθωριοποιούν, συχνά μας πλήττουν διανοητικά και ψυχικά;
Ο Μουαουάντ δηλώνει ότι «δεν κατονομάζει κανέναν τόπο». Και εξηγεί: «Ονομάζοντας, ορίζεις. Καταδικάζεις. Αν πεις πού έγινε μια σφαγή, είναι σαν να λες ποιος την έκανε. Ομως δεν είναι αυτός ο σκοπός μου. Η βία σήμερα είναι διάχυτη, παντού και πουθενά. Δεν περιορίζεται σε σύνορα, έθνη ή γλώσσες. Οπως η Ευρώπη, κληρονόμος και θύμα, έτσι κι εμείς ίσως είμαστε απόγονοι και των θυμάτων και των θυτών. Κανείς δεν είναι άμοιρος αυτής της ιστορίας» (εφημερίδα «Τα Νέα», 30/7).
Αλληγορικά μιλώντας, ξεδιπλώνει ένα νήμα γεμάτο τέρατα, κατάρες, αγχόνες. «Ενα νήμα που ίσως σήμερα πρέπει να μάθουμε να κόβουμε ή να ξαναράβουμε». Εχουμε χρόνο γι’ αυτό που μας προτείνει ο Μουαουάντ; Ολη του η έως τώρα εργογραφία, γνωστή και στο ελληνικό κοινό («Πυρκαγιές», «Ολοι εμείς πουλιά»), είναι ένα διαρκές οδοιπορικό σε οικογενειακά τραύματα και πένθη, ξεριζωμούς, αναζήτηση ταυτότητας πέρα από φυλετικά ή θρησκευτικά όρια. Η αρχαία ελληνική τραγωδία είναι η έμπνευσή του. Βυθίζεται στο πηγάδι του χρόνου και μέσα από τον λαβύρινθο της μνήμης ψαύει και τα πρωταρχικά τραύματα που αιμορραγούν ακόμη. Ετσι, κάθε προσωπική ιστορία, κάνοντας τη δική της διαδρομή, συναντά τη μεγάλη Ιστορία. Αναγνωρίσιμο μοτίβο στη λογοτεχνία, στο θέατρο, που επαναλαμβάνεται αδιάκοπα.
Βοηθούν οι ιστορίες να δούμε την, υποτιθέμενη, ενότητα της Ευρώπης, αυτή την «ψευδαίσθηση του ρομαντισμού», όπως διατείνονται ορισμένοι ιστορικοί;
Στο θεμελιακό βιβλίο του «Γραμματική των πολιτισμών», ο περίφημος Γάλλος ιστορικός Φερνάν Μπροντέλ (1902-1985) σημειώνει: «Είναι αδύνατον να οικοδομηθεί η Ευρώπη αν δεν στηριχτεί στις αρχέγονες δυνάμεις που τη δημιούργησαν, και που δουλεύουν ακόμη στα κατάβαθά της». Ο Μπροντέλ αναφέρεται στις «λαμπρές ενότητες της τέχνης και του πνεύματος» εννοώντας «εκείνα τα σημεία σύγκλισης και ομοιογένειας, σε ό,τι αφορά τις υψηλότερες εκδηλώσεις του πολιτισμού, της καλαισθησίας και του πνεύματος, που κάνουν την Ευρώπη να φαντάζει αδελφωμένη, ομοιόμορφη, λες και λούζεται ολόκληρη στο ίδιο φως».
Οσο κι αν η γλώσσα και το ύφος προδίδουν την ηλικία του κειμένου, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι ο πολιτισμός, μέσα στις αλλαγές, στους μετασχηματισμούς και στις αποκλίσεις του, παραμένει και τον 21ο αιώνα της AI, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των κοσμογονικών μετατοπίσεων, μια πρόσκληση ενότητας. Μια δυνατότητα καθησυχαστικής παρατήρησης και σκέψης. «Καθησυχαστική» γιατί η πηγή του είναι κοινή για όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς: δεν νοείται δημιουργία χωρίς ουμανισμό. Ακόμη και στην πιο σκληρή, ωμή, βίαιη εκδοχή των πραγμάτων, στο κέντρο της είναι ο άνθρωπος και οι ανάγκες του. Η πάσχουσα ψυχή και το πάσχον σώμα.
Μήπως, όμως, συρρικνώνεται ο πολιτισμός, εγκλωβισμένος, κι αυτός, στη δημογραφική γήρανση της Ευρώπης; Η προσέλευση στα «σημεία συνάντησης» (μουσεία, θέατρα, αίθουσες εκδηλώσεων κ.ο.κ.) δεν δηλώνει κάτι τέτοιο.
Ο Μουαουάντ μάς υπενθυμίζει έναν όρκο διαρκείας. Σε έναν τόπο κοινό, συλλογισμού και ίασης. Μπορεί να είναι η Ευρώπη.
