Λοιπόν, το πιάνω εν τάχει από εκεί που το άφησα την περασμένη εβδομάδα. Δύο παντρεμένοι, ο διευθύνων σύμβουλος και η επικεφαλής του τμήματος ανθρωπίνου δυναμικού της ίδιας εταιρείας, είναι το «παράνομο» ζευγάρι που συνέλαβε η κάμερα να λικνίζεται στη συναυλία των Coldplay. Κατά την πρόσληψή της, εκείνος εκθείασε την εξαιρετική ικανότητα ηγεσίας, τη βαθιά της γνώση στη διαχείριση ταλέντων και την έκρινε ως «απολύτως ταιριαστή» στην εταιρεία. Ακόμη και τα καλά λόγια, βεβαίως, όταν απομονωθούν από το πλαίσιο στο οποίο ειπώθηκαν μετατρέπονται σε αστείο, ένα αστείο αρκετά προφανές ακόμη και για να σχολιαστεί. Ενας παγκοσμίως viral διασυρμός ξεκίνησε με χαμένους και κερδισμένους.
Το συγκρότημα εξακολούθησε την επιτυχημένη περιοδεία του σε άλλες αμερικανικές πόλεις, η εταιρεία απέλυσε το ζευγάρι για λόγους «ηθικής» και προσέλαβε τη χρήσιμη πρώην σύζυγο του τραγουδιστή, ηθοποιό κάποτε, για να αξιοποιηθεί η δημοσιότητα της στιγμής προς όφελος της εταιρείας. Ετσι επέλεξε την Γκουίνεθ Πάλτροου, που είχε χωρίσει με τον τραγουδιστή Κρις Μάρτιν των Coldplay με την από κοινού, περίφημα γελοία, δήλωση περί «συνειδητού αποζευγαρώματος», που φαίνεται ότι αρμόζει με τις αρχές της εταιρείας Astronomer, η αναγνωρισιμότητα της οποίας εκτοξεύθηκε στα ύψη.
Μ’ αυτά και μ’ αυτά σκεφτόμουν ότι όλα έχουν να κάνουν με τις «επαφές». Οι γνωριμίες και οι σχέσεις είναι στο στόχαστρο. Είτε χρησιμεύουν, εργαλειοποιούνται και κεφαλαιοποιούνται είτε δαιμονοποιούνται είτε απλώς εξετάζονται. Είναι περίεργο, νιώθω ότι έχουμε αποδεχθεί ότι δεν είναι καθόλου «φυσικό» να υπάρχει προσωπική ζωή. Καλούμαστε να χειριστούμε τις βαθιές κοινωνικές αλλαγές της εποχής άτσαλα, αναγκαστικά, αλλά κάπως παθητικά ταυτόχρονα.
Από τη μια η τεχνολογία –παντού– που μας εξαναγκάζει σε διευθετήσεις στον τρόπο που οφείλουμε να ζούμε, καθώς ελέγχει τη ροή των ενδιαφερόντων, των συνομιλιών και των συναντήσεων. Από την άλλη η συναίνεση στη γραφειοκρατική καταγραφή όλων των σχέσεων. Τα παραπάνω μαζί, αυτομάτως, άρουν κάθε μορφή ιδιωτικότητας, ίσως –κατά την άποψη μας– και να παραβιάζουν τα προσωπικά δεδομένα.
Οι εταιρείες στην Αμερική και στην Αγγλία (και αλλού υποθέτω) έχουν αναλάβει θεσμοθετημένο εποπτικό ρόλο. Τα αρμόδια τμήματα οφείλουν να γνωρίζουν όλες τις σχέσεις μεταξύ στελεχών και συνεργατών. Αυτό συμπεριλαμβάνει τις σεξουαλικές, τις ρομαντικές, τις στενές, τις φιλικές σχέσεις –ακόμα και τις συγκατοικήσεις–, σύντομες ή μακροχρόνιες. Ανεξαρτήτως σύγκρουσης συμφερόντων, ασχέτως εάν οι σχέσεις αυτές οδηγούν σε αναξιοκρατία ή ευνοιοκρατία. Σαν να μην μπορούμε μόνοι μας να χειριστούμε τη ζωή μας για το προσωπικό μας καλό ή το καλό της εταιρείας.
Στον βωμό της «ασφάλειας», μια λέξη φετίχ της εποχής, έχει θυσιαστεί η συναισθηματική, διανοητική, ηθική ανάπτυξη όλων μας. Ο προστατευτισμός ξέφυγε από τα σχολεία και τα πανεπιστημιακά campus και έχει κατακλύσει την ενήλικη ζωή. Εχουμε γίνει ειδικοί στο να δημιουργούμε «ασφαλείς χώρους», ειδικά ενισχυμένους για να αποκρούουν αρνητικά σχόλια και μη θετικά συναισθήματα. Εξωπραγματικούς χώρους για την ελαχιστοποίηση οποιουδήποτε «άγχους», «κινδύνου» ή «ερωτικής απογοήτευσης». Χώρους παραφροσύνης στην ουσία.
Η εμμονή όμως με την «ασφάλεια», σκεφτείτε, δεν είναι πάντα η ασφαλής επιλογή. Εχει συνέπειες, κόστος και ρίσκο. Δημιουργεί ένα κλινικά αποστειρωμένο περιβάλλον, που μοιάζει με εταιρικό, για να χορηγεί στα ζόμπι ένα εμβόλιο «ηθικής», που αναισθητοποιεί και ένα ηρεμιστικό «εξυγίανσης». Κάποιος, κάπου, έχει αποφασίσει ότι η απονευρωμένη, πρέπουσα ζωή χωρίς εξασκημένα αντανακλαστικά για την αποφυγή κακοτοπιάς, χωρίς μια ασπίδα ανθεκτικότητας για τα δύσκολα και δίχως τόλμη, κάνει καλό.
Οι γνωριμίες και οι σχέσεις είναι στο στόχαστρο. Είτε χρησιμεύουν, εργαλειοποιούνται και κεφαλαιοποιούνται, είτε δαιμονοποιούνται, είτε απλώς εξετάζονται.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι οι εργασιακοί εγκύκλιοι και κανονισμοί απλώς κατασκευάζουν σχέσεις πιο στεγνές και πιο συναλλακτικές, χωρίς να προστατεύουν από την κατάχρηση και την κακοποίηση. Γιατί η «προβληματική» συμπεριφορά μπορεί να προκύψει ακόμη και μετά τη «δήλωση» γνωριμίας ή την έναρξη μιας σχέσης είτε μεταξύ ισότιμων συνεργατών είτε μεταξύ συναδέλφων με διαφορετικό βαθμό εξουσίας.
Οι επαφές μας, αν όχι όλες, εμπίπτουν στην προσωπική ζωή. Δεν υπάρχει τίποτα πιο προσωπικό από την προσωπική μας ζωή, δεν υπάρχει τίποτα πιο ιδιωτικό από τη σεξουαλική μας ζωή. Και είναι τόσο περιχαρακωμένα, όχι γιατί είναι ντροπιαστικά, αλλά γιατί είναι ισχυρά. Η προσωπική σφαίρα είναι ο χώρος που έχουμε την ελευθερία να κάνουμε διακρίσεις (να είμαστε με όποιον θέλουμε), να είμαστε ο εαυτός μας (χωρίς μάσκα ή χωρίς ρούχα) και να κάνουμε λάθη με αυτούς που εμπιστευόμαστε (χωρίς να κοιτάει κανείς). Να χάνουμε ή να βρίσκουμε τον εαυτό μας (σε έναν άλλον), αφού πρώτα έχουμε πάρει το ρίσκο του αγνώστου, της γνωριμίας.
Και όλη αυτή η διαδικασία είναι τόσο ενδιαφέρουσα και ανανεωτική, είτε πρόκειται για φιλικές είτε για ερωτικές σχέσεις, φέρνει τέτοια χαρά και –σε κάποιες περιπτώσεις– μετάλλαξη, ακριβώς επειδή δεν είναι οριοθετημένη, γραμμική και διευθετημένη. Οταν μπαίνει φως στα προσωπικά ζητήματα αλλάζει η υφή των σχέσεων. Αλλά ο νέος πουριτανισμός της εποχής ή η «γραφειοκρατία του σεξ», ο όρος που χρησιμοποίησε μια καθηγήτρια της Νομικής σχολής του Χάρβαρντ (Τζίνι Σουκ) για να το περιγράψει, συζητάει για σιγουριά και σκιαγραφεί αλλιώς τον αυθορμητισμό και την επιθυμία.
Τα καλά νέα είναι ότι οι άνθρωποι θα συνεχίσουμε να περιφρονούμε το τμήμα Ανθρωπίνου Δυναμικού. Θα ερωτευόμαστε το πρωί στο γραφείο και θα λικνιζόμαστε το βράδυ σε συναυλίες, εξακολουθώντας να είμαστε –ή να μην είμαστε– αποτελεσματικοί και ανεπηρέαστοι στις εργασιακές μας υποχρεώσεις και αποφάσεις.
Η ιδιωτική και η δημόσια ζωή είναι δύο ξεχωριστοί κόσμοι και ο σεβασμός στους δύο αυτούς κόσμους είναι η προϋπόθεση για έναν άνθρωπο να ζει ελεύθερος, έγραψε ο Κούντερα στο βιβλίο «Testaments Betrayed» («Οι προδομένες διαθήκες», εκδ. ΕΣΤΙΑ). Ακόμη και ο τίτλος έχει την αξία του, ιδιαίτερα σήμερα όπου η διάκριση μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας είναι πλέον αόρατη.
*Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.
