Γεννήθηκε το 2007, πήγε σε Επαγγελματικό Λύκειο, είναι ένας έξυπνος, φιλότιμος νεαρός, που έχει επιλέξει να γίνει ψυκτικός. Οταν με ρώτησε τι δουλειά κάνω και του απάντησα «δημοσιογράφος», το πρόσωπό του φωτίστηκε προς στιγμήν για να σκοτεινιάσει γεμάτο απορίες μόλις διευκρίνισα «σε έντυπο». Ευτυχώς, είχα μαζί μου ένα φύλλο εφημερίδας. Πρώτη φορά την ξεφύλλιζε, σαν να περιεργαζόταν ένα άγνωστο αντικείμενο. Ακουσε με ενδιαφέρον δυο τρία πράγματα που του είπα, ύστερα την εναπέθεσε στο τραπέζι και καταπιάστηκε με το κινητό του και τα βιντεάκια στο TikTok (υποθέτω).
Είχα την εντύπωση ότι όσο δελεαστική παρουσίαση κι αν έκανα, δεν θα κέρδιζα έναν αναγνώστη. Η γενιά αυτή ελάχιστη (έως μηδενική) σχέση έχει –και θα έχει όλο και λιγότερη– με τα έντυπα.
«Με βάση τα δεδομένα που έχουμε τώρα, πώς μπορεί να διαμορφωθεί το μέλλον; Πώς μπορούμε να χαρτογραφήσουμε τις “τάσεις” και να εντοπίσουμε τα πρώτα “σήματα”»; Το ερώτημα θέτει η Σόφι Χάου, πρώτη στην Ιστορία επίτροπος για τις Μελλοντικές Γενιές (Future Generations Commissioner), στην πατρίδα της την Ουαλλία (από το 2016 έως το 2023), την πρώτη χώρα που εδραίωσε έναν τέτοιο θεσμό – στη συνέχεια ακολούθησαν κι άλλες.
Τι αναπληρώνει το όποιο κενό αφήνει η ανάγνωση; Δεν έχει σημασία αν πρόκειται για έντυπο ή ηλεκτρονικό μέσο. Η ουσία είναι η συγκέντρωση σε ένα κείμενο με δομή, ροή, λεξιλόγιο και λογική που δεν ακολουθεί τον κώδικα των γραπτών μηνυμάτων.
Στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση της διαΝΕΟσις, με τη δημοσιογράφο Λένα Παπαδημητρίου, αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν κράτη που ψηφίζουν νόμους για την «Ευημερία των Μελλοντικών Γενεών». Προφανώς «δεν μπορούμε να κάνουμε συγκεκριμένες προβλέψεις, κυρίως λόγω της πολυπλοκότητας και του τρόπου που όλα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους», υπογραμμίζει η 47χρονη κ. Χάου. Αλλά συμπληρώνει πως «αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε το μέλλον με έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Οι λεγόμενοι “futurists” (“μελλοντολόγοι”) μιλούν για “προόραση” (foresight)». Οι «μελλοντολόγοι», κυρίως, «εντοπίζουν τις μεγάλες τάσεις και αναλύουν πώς η σύγκλισή τους μπορεί να δημιουργήσει συγκεκριμένες εξελίξεις. Μπορούν, επίσης, να παρακολουθούν τα λεγόμενα “σήματα” μέσα στο σύστημα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε κάποιος να έχει προβλέψει, 10-15 χρόνια πριν, την κρίση ψυχικής υγείας που πλήττει σήμερα τους νέους». Βέβαια, όλα αυτά μεταφράζονται σε μια ριζική μετατόπιση νοοτροπίας από τις κυβερνήσεις, ούτως ώστε να μη σκέφτονται βραχυπρόθεσμα και εμβαλωματικά αλλά μακροπρόθεσμα, με προοπτική, απαντώντας, κατά κάποιο τρόπο, στο ερώτημα «ποια χώρα θέλουμε να κληροδοτήσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας». Υγεία, παιδεία, εργασία, κατοικία, δημόσιες συγκοινωνίες, ενέργεια, τεχνητή νοημοσύνη κ.ο.κ. δεν μπορούν να αναμορφώνονται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη μελλοντικές τάσεις.
Στην επαναλαμβανόμενη, κρίσιμη, συζήτηση αν «είναι τα εκπαιδευτικά μας συστήματα έτοιμα να προετοιμάσουν τα παιδιά για τις δουλειές και τον κόσμο του μέλλοντος», αναλογίστηκα τον 17χρονο νεαρό. Με ποιες δεξιότητες θα πορευθεί, έστω κι αν επιλέξει να εργαστεί σε έναν μικρό τόπο όπου οι ταχύτητες των εξελίξεων είναι αργές, καθώς το περιβάλλον παραμένει λιγότερο ανταγωνιστικό. Τι αναπληρώνει το όποιο κενό αφήνει η ανάγνωση; Δεν έχει σημασία αν πρόκειται για ανάγνωση σε έντυπο ή ηλεκτρονικό μέσο. Η ουσία είναι η συγκέντρωση σε ένα κείμενο με δομή, ροή, λεξιλόγιο και λογική που δεν ακολουθεί τον κώδικα των γραπτών μηνυμάτων. Πώς αξιολογεί τις πληροφορίες που δέχεται, πώς διαμορφώνει άποψη για τον κόσμο που τον περιβάλλει;
Λένε ότι η ηττοπάθεια είναι η νέα μορφή άρνησης, δηλαδή το να λες «δεν γίνεται τίποτα» είναι σαν να αρνείσαι το πρόβλημα. Η Σόφι Χάου είναι της γνώμης ότι «δεν πρέπει να είσαι τόσο πεσιμιστής ώστε να τα παρατήσεις, αλλά ούτε και τόσο αισιόδοξος ώστε να βγάλεις το πόδι από το πεντάλ!».
