Οι μεταρρυθμίσεις στο στράτευμα που εξαγγέλθηκαν πριν από λίγες μέρες είναι ξεκάθαρα προς τη σωστή κατεύθυνση. Φανερώνουν την πολιτική βούληση να εκσυγχρονιστούν δομικά οι Eνοπλες Δυνάμεις προκειμένου να αντεπεξέλθουν καλύτερα στη δύσκολη αποστολή τους. Ο καταλύτης γι’ αυτή την προσπάθεια είναι σίγουρα η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ό,τι έχει ακολουθήσει έκτοτε. Η μορφή του πολέμου πλέον αλλάζει σε τέτοιο βαθμό, που δεν αφήνει κανέναν στρατό ανεπηρέαστο. Επειτα από 41 μήνες ρωσοουκρανικής ένοπλης αντιπαράθεσης, η ελληνική πλευρά έχει εξαγάγει πολύτιμα στρατηγικά, επιχειρησιακά και τακτικά διδάγματα.
Κατ’ αρχάς, ο ρόλος της εφεδρείας είναι κομβικός για τη διατήρηση της αποτρεπτικής ισχύος. Μια ισχυρή εφεδρική δύναμη, με χιλιάδες καλά εκπαιδευμένους στρατιώτες και έφεδρους αξιωματικούς, μπορεί να αποθαρρύνει τον αντίπαλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της Φινλανδίας, που έχει πληθυσμό μόνο 5,5 εκατομμυρίων. Η μικρή αυτή χώρα δύναται να κινητοποιήσει 280.000 στρατιώτες σε περίοδο επιχειρήσεων, ενώ στρατιωτική εκπαίδευση έχουν περάσει άνω των 800.000 πολιτών. Ο Ελληνικός Στρατός πρέπει, λοιπόν, να οικοδομήσει ένα αποτελεσματικό σύστημα κινητοποίησης της εφεδρείας, ώστε σε λιγότερο από 36 ώρες να είναι εφικτή η πλήρης επάνδρωση μονάδων πρώτης γραμμής. Η υπόθεση εργασίας ότι μόνο οι Ειδικές Δυνάμεις θα εμπλακούν σε μια μελλοντική στρατιωτική κρίση με την Τουρκία είναι έωλη και επικίνδυνη.
Υπό αυτήν τη σκοπιά, η κατάργηση της θητείας στο Πολεμικό Ναυτικό και στην Πολεμική Αεροπορία είναι μια θετική ενέργεια. Το μέτρο είχε εξαγγελθεί ξανά τον Σεπτέμβριο του 2010 από τον τότε αναπληρωτή υπουργό Αμυνας Πάνο Μπεγλίτη, αλλά δυστυχώς δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Η επαγγελματοποίηση της αεροπορίας και του ναυτικού συνιστά μια αναγκαιότητα, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το επίπεδο της εκπαίδευσης που χρειάζονται οι χειριστές υπερσύγχρονων συστημάτων στους δύο συγκεκριμένους κλάδους.
Η εμπειρία της Ουκρανίας επίσης καταδεικνύει την ανάγκη για αυξημένη αυτονομία στους στρατιωτικούς σχηματισμούς, με ενίσχυση των κατωτέρων κλιμακίων διοίκησης. Η αποκεντρωμένη λήψη αποφάσεων επιτρέπει μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα και ευελιξία στο σύγχρονο πεδίο μάχης. Ολες οι σοβαρές μελέτες δείχνουν ότι ένας στρατός αποδίδει καλύτερα όταν υπάρχει διοίκηση με βάση την αποστολή (mission command). Το επιβεβαιώνει εξάλλου η ελληνική στρατιωτική ιστορία με την καθοριστική συμβολή τοπικών διοικητών σε ιστορικές νίκες (π.χ. ταγματάρχης Ιωάννης Βελισσάριος, μάχη του Μπιζανίου).
Επειτα από 41 μήνες ρωσοουκρανικής ένοπλης αντιπαράθεσης, η ελληνική πλευρά έχει εξαγάγει πολύτιμα στρατηγικά, επιχειρησιακά και τακτικά διδάγματα.
Οι ελληνικές μεταρρυθμίσεις δίνουν σωστά έμφαση στην ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών (π.χ. μη επανδρωμένα συστήματα), διότι αυτό επιτάσσει η κρισιμότητα των στιγμών. Η εξοικείωση με τα drones και η συνεχής εκπαίδευση σε επίπεδο ομάδας και διμοιρίας συνιστούν μονόδρομο για να αυξηθούν η μαχητική ισχύς και η επιβιωσιμότητα των στρατιωτών μας. Η ανάγκη κατασκευής οχυρωματικών έργων αποτελεί άλλο ένα σημαντικό δίδαγμα από την Ουκρανία για να διασφαλιστεί η επιχειρησιακή ανθεκτικότητα σε περίπτωση παρατεταμένης σύγκρουσης. Πρέπει να επισημανθεί ότι η ελληνική στρατιωτική στρατηγική βασίζεται στο δόγμα της προωθημένης άμυνας. Με άλλα λόγια, εφόσον χρειαστεί, οι φίλιες δυνάμεις θα αμυνθούν κατά μήκος των ανατολικών συνόρων με περιορισμένη δυνατότητα ελιγμών. Δεν υπάρχει δεύτερη γραμμή άμυνας για εμάς, επομένως είναι υψίστης ζωτικής και ηθικής σημασίας η προστασία του έμψυχου δυναμικού μας.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν μερικά ζητήματα που χρήζουν απαραίτητης επανεξέτασης. Η Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά στην οργάνωση της πολιτικής άμυνας. Δεν υπάρχουν αρκετά καταφύγια και επείγει η σχετική εκπαίδευση των πολιτών, τουλάχιστον στην παραμεθόριο. Επιπλέον, η δυνατότητα για αναβολή στράτευσης στην περίπτωση εγγραφής σε ίδρυμα ανώτερης ή ανώτατης εκπαίδευσης έχει διαχρονικά οδηγήσει σε πάρα πολλές περιπτώσεις ανυποταξίας. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν ακόμη κάποιοι που αποφεύγουν συστηματικά να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, αλλά εξακολουθούν να μην αντιμετωπίζουν καμία σοβαρή συνέπεια.
Καταληκτικά, οι μεταρρυθμίσεις στέλνουν ένα ηχηρό μήνυμα προς φίλους και αντιπάλους σχετικά με τις προθέσεις μας από εδώ και πέρα. Η Ελλάδα είναι μια φιλειρηνική χώρα και η κοινωνία της δεν επιθυμεί επ’ ουδενί πολεμικές περιπέτειες. Δεν εφησυχάζουμε όμως και πλέον προετοιμαζόμαστε σοβαρά για το χειρότερο σενάριο.
*Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London.
