Ενας Οργανισμός, στελέχη του οποίου εξετάζονται για εμπλοκή σε μέγα σκάνδαλο κλοπής κοινοτικού χρήματος, κατηγορεί όψιμα την υπάλληλο που αποκάλυψε τις ατασθαλίες και τα πελατειακά παραμάγαζα για «παράβαση εχεμύθειας» και για «ανάξια για υπάλληλο συμπεριφορά», και της επιβάλλει τιμωρία.
Μια ιατροδικαστική υπηρεσία αποδίδει κατά συρροήν τον θάνατο δολοφονημένων παιδιών σε παθολογικά αίτια και δεν ανιχνεύει σημάδια κακοποίησης σε καταφανώς κακοποιημένα θύματα βίας.
Ενας δημοσιογράφος που έχει βραβευθεί για «την αφοσίωσή του στους κανόνες δημοσιογραφικής δεοντολογίας και για το ήθος του», συλλαμβάνεται για εκβιασμό βουλευτή.
Από την επικαιρότητα μόνο των τελευταίων ημερών… Για να μην αναφέρουμε προσφάτως αποκαλυφθέντα κυκλώματα επιόρκων και άλλες υποθέσεις διαφθοράς και κατάχρησης εξουσίας. Το εκσυγχρονισμένο πλοίο κουβαλάει παλιά βαριά φορτία. Οχι μόνο τα πατρογονικά χαρακτηριστικά της γης όπου ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα, αειθαλή δείγματα ανοργανωσιάς, ανευθυνότητας και ασυνεννοησίας, αλλά και ένα εξαιρετικά πιο περίπλοκο αποκαρδιωτικό κράμα οπισθοδρόμησης και προόδου, που αναπαράγει καταστροφές και αναστέλλει θριάμβους.
Ζούμε σε έναν εξαιρετικά σύνθετο κόσμο, με τα πόδια σε δύο βάρκες. Στο παρωχημένο χθες και στο μεταλλασσόμενο σήμερα. Την ώρα που αλληλεπιδρούμε με τις μηχανές, τα bots, τo ChatGPT, που δρούμε και επικοινωνούμε μέσω πλατφορμών και δικτύων, ταυτόχρονα ενεργοποιούμε προγονικά δίκτυα για επωφελείς αμοιβαίες εκδουλεύσεις και ασκούμε παλαιοκομματικές πρακτικές για τη στερέωση της προσωπικής ευημερίας. Νέες δεξιότητες και μαζί καταδικαστέες νοοτροπίες. Δύο εαυτοί που αντιμάχονται εντός μας, σε μια δύσκολη καθημερινότητα επιβίωσης, ανασφάλειας, καχυποψίας και φόβων.
Χούγια χρόνια, όμως χωρίς εκείνη τη σπίθα ορθοφροσύνης που διασφάλιζε μια κάποια ισορροπία. Σαν η κοινή λογική να μην έχει πια θέση μέσα σε ένα αποσταθεροποιημένο διεθνές περιβάλλον με διαρκώς μετατοπιζόμενες ισορροπίες ισχύος, με απανωτά επεισόδια καιροσκοπισμού, αυταρχισμού και οξείας αταξίας, που εκθέτουν πληθυσμούς σε ανισότητες, διακρίσεις, στο χάος των συγκρούσεων, των βαρβαροτήτων και της βίας. Σαν η ευθυκρισία να χάνεται μέσα σε ένα ετερόκλητο ψηφιακό σύμπαν που απαιτεί ακατάπαυστη προσοχή στο επουσιώδες και πρόχειρο κοσκίνισμα της πληροφορίας, μέσα σε αλγοριθμικές κοινότητες που κάνουν την επιθυμία άλλων οικεία επιθυμία και ενίοτε χειραγωγούν, φανατίζουν, διχάζουν, διαστρέφουν την αλήθεια.
Μικρή εμπιστοσύνη στους θεσμούς, ρήγμα στη σχέση με την πολιτεία, λειψή αυτοπειθαρχία, ροπή στην ανυπακοή, ατομικισμός, κυνισμός, στενή αντίληψη για την καλή ζωή, που συνδέεται πρώτα και άμεσα με τα υλικά κέρδη. Αξίες και πλαίσια μόνο ως ατομικά καταφύγια. Ομως, η απομυθοποίηση της ηθικής δεν προκαλεί κανέναν υπαρξιακό πανικό. Εξασθένησε η πίστη σε αντικειμενικές ηθικές αλήθειες. Δεν περιέχονται στον κοινό λόγο της καθημερινότητας ούτε στα φραστικά σχήματα της επίσημης πεζολογίας. Επαψε η ηθική να είναι η πρώτη ύλη για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης, το κλειδί στην αναζήτηση νοήματος στη ζωή. Κάποιοι ίσως να πέθαιναν για τις αρχές τους, ωστόσο άλλοι, αρκετοί, τις εγκαταλείπουν μόλις αποκτήσουν κοινωνικές ανταμοιβές ή εξουσία, ή ασπάζονται αρχές με κίνητρα ιδιοτελή. Επιλέγουν, αντί της αρετής, την προσωπική βολή.
Παρά ταύτα, ενώ σοβεί κρίση στις ηθικές αρχές και τις παραδοσιακές αξίες, ενισχύονται τα πεδία της βιοηθικής και της τεχνοηθικής, που θέτουν πλαίσια στη ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας. Κατοχυρώνεται η τρίτη γενιά ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που αποτελούν τη βάση της διεθνούς δημόσιας τάξης και της τρέχουσας δημόσιας ηθικής, δηλαδή των πολιτικών αρετών που ρυθμίζουν τη συνύπαρξη των ανθρώπων. Μόνο που οι αρετές αυτές βασίζονται πρωτίστως στην προσωπική ηθική, στην ατομική ερμηνεία του καλού και του κακού, στο περιεχόμενο που δίνει ο καθένας ξεχωριστά στις έννοιες του καθήκοντος, της δέσμευσης, της ευθύνης.
Ποια είναι τα ηθικά μας θεμέλια σήμερα, στους καιρούς της μεταηθικής, του αξιακού ρεαλισμού και της μετα-αλήθειας; Τι γεννά τις όποιες ηθικές μας στάσεις; Το συναίσθημα, η διαίσθηση, η λογική; Η ηθική, ικανότητα ψυχική, είναι προϊόν παραδόσεων, μάθησης ή εγκεφαλικής λειτουργίας; Επιστήμονες υποστηρίζουν πως δύσκολα διαχωρίζονται οι σύγχρονες επιρροές από τις κληρονομημένες παρορμήσεις.
Μάλλον αποθαρρυντικό για τους φέροντες αρχαία κουσούρια, αφού, όπως πρέσβευε ο Ηράκλειτος, το ήθος είναι που πλάθει τη μοίρα των ανθρώπων.
