Αχ, την καημένη την Ευρώπη. Την κλαίμε. Εχει μείνει, λέμε, χωρίς ηγεσία. Πού είναι οι πατριάρχες της; Πού είναι ο Μιτεράν και ο Κολ, να τη οδηγήσουν με τα στιβαρά τους χέρια μέσα στα κύματα των κρίσεων.
Προχθές, αδέξιο και σκυφτό, εμφανίστηκε στη σκηνή της Λυρικής εκείνο το κορίτσι από την Ανατολική Γερμανία που είχε «φάει» τον Κολ. Που δεν είχε διστάσει να στραφεί πατροκτονικά εναντίον του, εγκαινιάζοντας έτσι μια σταδιοδρομία που έφτασε να ισοφαρίσει (παρά δέκα ημέρες) το δικό του ρεκόρ δεκαεξαετούς παραμονής στην εξουσία.
Ωστόσο, κανείς δεν νοσταλγεί την Ευρώπη της Μέρκελ, παρότι κι εκείνη κατάφερε να παραδώσει την Ε.Ε. σώα από τις αλλεπάλληλες κρίσεις και πιο ώριμη απ’ ό,τι την παρέλαβε. Η μερκελική ήταν η πεζή, δίχως όραμα, ηγεσία που θεωρείται ότι παρέδωσε μια ήπειρο ευάλωτη, ανύπαρκτη γεωπολιτικά και οικονομικά καθηλωμένη. Μιλάμε έτσι ακόμη για τη δική της Ευρώπη, σαν να μην αντιμετώπισε η ίδια υπαρξιακές κρίσεις – τη χρηματοπιστωτική, την κρίση χρέους, την πρώτη ρωσική εισβολή, το Προσφυγικό, το Brexit, την πρώτη θητεία Τραμπ, την πανδημία. Μιλάμε για την περίοδο Μέρκελ, σαν να ήταν επί των ημερών της η συνοχή και η ευημερία της Ευρώπης εξασφαλισμένες.
Ποια δημοκρατία, ποια ευημερία, σε ποια Ευρώπη.
Προχθές, στην Αθήνα, εμφανίστηκε μια παλαίμαχος πολιτικός που έχει συνηθίσει να την υποτιμούν. Που δεν διεκδίκησε ποτέ η ίδια το γόητρο που της αμφισβητούν. Στο αθηναϊκό κοινό της –μαθημένο στα στερεότυπα για τη «νοικοκυρούλα» της καγκελαρίας– η Μέρκελ παρουσίασε τις προσωπικές και ιστορικές εμπειρίες που τη διαμόρφωσαν. Ξέρει, είπε, πώς είναι να έχει φτάσει η ανεργία στο 25%, γιατί το έχει ζήσει στην εκλογική της περιφέρεια στην Ανατολική Γερμανία, στα χρόνια της δύσκολης προσαρμογής μετά την πτώση του Τείχους.
Ξέρει, είπε ακόμη, πώς νιώθουν οι Ανατολικοευρωπαίοι, που αντιστάθηκαν στους ναζί, αλλά δεν βρήκαν μετά την ελευθερία.
Αναφέρουμε ακόμη το 1945 ως το έτος της ειρήνης για την Ευρώπη, αλλά λησμονούμε τι σόι ειρήνη ήταν αυτή για τη μισή ήπειρο. Λησμονούμε αυτό που έχει γράψει ο Τόνι Τζαντ: Από τα Ουράλια έως την Αδριατική, από το Τάλιν μέχρι τα Τίρανα, οι δεκαετίες μετά τον πόλεμο ήταν βέβαια «ειρηνικές»· αλλά αυτή ήταν η ειρήνη του προαυλίου της φυλακής, που την επέβαλαν τα άρματα του κόκκινου στρατού.
Αυτό το ιστορικό βίωμα εξηγεί και τη Μέρκελ. Δεν γεννήθηκε «Ευρωπαία». Εγινε. «Βίωσε» τη μοναδικότητα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, επειδή έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής της χωρίς αυτό. Χωρίς ευημερία και δημοκρατία. Από τη δική της προσπάθεια για τη διάσωση του καταστατικά επισφαλούς εγχειρήματος δεν θα μείνει καμία ρητορική έξαρση – καμία εντυπωσιακή ηγετική χειρονομία. Δεν θα γραφτεί καμία μυθιστορηματική βιογραφία. Θα μείνει όμως αυτή η ταπεινή πίστη ότι αυτό που έχουμε όλοι μαζί, αυτή η Ενωση, είναι τόσο εύθραυστη και αντιφατική, όσο και αναντικατάστατη.
