«Η δημιουργικότητα νοείται ως μια διαδικασία, η οποία οδηγεί σε κάποια μορφή δημιουργικής παραγωγής και χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία και αποτελεσματικότητα, ενώ μπορεί να συνδυάζει ιδέες και υλικά με νέους τρόπους…». Είναι η πρώτη φράση από το κείμενο στο οποίο την Παρασκευή εξετάσθηκαν οι υποψήφιοι στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Προσπερνώ τη διατύπωση ότι η δημιουργικότητα είναι δημιουργική παραγωγή. Ταυτολογία που μάλλον προδίδει την αδυναμία του συγγραφέα να ορίσει, έστω και στοιχειωδώς, την έννοια της δημιουργικότητας. Οφείλω όμως να αναγνωρίσω το χιούμορ της επιτροπής που επέλεξε το θέμα για να εξετάσει εφήβους, οι οποίοι σε όλη τη σχολική τους ζωή δεν είχαν καμία επαφή με την αντίληψη της δημιουργικότητας. Ας το πούμε απλά, καμία επαφή με την άσκηση της φαιάς τους ουσίας να παράγει σκέψη, ας μην είναι και πρωτότυπη. Απλά είναι δική τους και δεν είναι παθητική αναπαραγωγή μιας ετοιμοπαράδοτης γνώσης που στην απλή ελληνική ονομάζεται παπαγαλία. Αναρωτιέμαι πώς θα βαθμολογούνταν κάποιος μαθητής αν έγραφε ότι δημιουργικότητα είναι αυτό που κάνει ο υδραυλικός φτιάχνοντας μια καινούργια «πατέντα» συνδυάζοντας υλικά με νέους τρόπους, και όχι βάσει των προδιαγραφών τους, έχει δε και την ιδέα να μην κόψει απόδειξη. Ενώ δημιουργικότητα δεν είναι μια θεατρική παράσταση η οποία αναπαράγει στερεότυπα τα οποία θεωρούνται επιτυχημένα. Μάλλον οι εξεταστές σκέφτηκαν ότι είναι προτιμότερο να βρουν ένα θέμα που ακούγεται ωραίο και θα αποδείξει πως το ελληνικό σχολείο δεν είναι μόνον άσκηση παπαγαλίας και αποστήθισης. Μπορεί να παπαγαλίσει και θέματα πιο υψηλά όπως η δημιουργικότητα. Ωραία λέξη. Ειδικά για ανθρώπους οι οποίοι όποτε εξετάζονται στην κατανόηση κειμένου –τον πυρήνα της δημιουργικότητας– αποτυγχάνουν μεγαλοπρεπώς. Μαθαίνουν όμως να υποκρίνονται πως υιοθετούν τις «καλές ιδέες».
Το θέμα αυτό με έφερε στην περίφημη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Αυτήν που δεν δέχονται οι συνδικαλιστές τους, προβάλλοντας το ατράνταχτο επιχείρημα ότι αφού έχουν προσληφθεί έχουν ήδη αξιολογηθεί. Εγώ θα προσέθετα και ένα ακόμη επιχείρημα, το οποίο είναι σοβαρότερο. Αν εξαιρέσω τη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού στην τάξη ή την κατάσταση της ψυχικής του υγείας, αναρωτιέμαι σε ποιες άλλες παραμέτρους θα στηριχθεί η αξιολόγηση. Στην ικανότητά τους να υπηρετήσουν αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο στηρίζεται στην παπαγαλία και στις υποκριτικές υποκλίσεις μπροστά στις «καλές ιδέες», όπως η δημιουργικότητα, ή οι διαμαρτυρίες για τη Γάζα; Μα, θα πουν οι συνδικαλιστές, αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα είναι δικό μας δημιούργημα. Εμείς το φτιάξαμε κι εμείς διασφαλίσαμε, δεκαετίες τώρα, την εύρυθμη λειτουργία του. Ποιος είναι ικανότερος από εμάς να αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίον υπηρετούμε τη δική μας πατέντα; Ελα ντε! Ποιος είναι ικανότερος; Αυτός που θα πει ότι η Ιστορία δεν διδάσκεται από τη σελίδα 125 ώς την 235 ενός κακογραμμένου βιβλίου που μόνο να τις αποστηθίσεις μπορείς γιατί αλλιώς δεν βγαίνει νόημα; Μήπως το υπουργείο Παιδείας; Μα αυτό είναι στελεχωμένο από εκπαιδευτικούς που έχουν υπηρετήσει αυτό ακριβώς το σύστημα.
Αξιολόγηση; Ναι. Αξιολόγηση των σχολικών μονάδων, αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Ομως ποιος και με ποιον τρόπο θα αξιολογήσει το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο αποτελεί και το πλαίσιο της αξιολόγησης των υπηρετών του; Ποιος και ποιοι θα έχουν την τόλμη να πουν ότι ο τρόπος με τον οποίον λειτουργεί η μέση εκπαίδευση –διότι περί αυτής πρόκειται– χρειάζεται μια εκ βάθρων αναθεώρηση; Ποιοι θα τολμήσουν να υποστηρίξουν ότι η διδασκαλία της αρχαίας Ελλάδας, σε μια χώρα η οποία έχει συνδέσει τη σύγχρονη ύπαρξή της μαζί της, μπορεί να εμφυσήσει τη δημιουργικότητα στους εφήβους; Οτι η λογοτεχνία δεν είναι κατανάλωση κειμένων, αλλά ο διάλογος με τη σκέψη ανθρώπων που διαμόρφωσαν τη συλλογική μας ευαισθησία και τη γλώσσα που υποτίθεται πως μιλάμε; Ο έφηβος δεν χρειάζεται το σχολείο για να κινηθεί στον ψηφιακό κόσμο. Τον ζει στην καθημερινότητά του. Το σχολείο οφείλει να του δώσει τα αντίβαρα που θα του επιτρέψουν να τον κρίνει.
Λέω τώρα. Και επειδή το σύστημα το αποτελούν άνθρωποι και επειδή οι άνθρωποι είναι αυτοί που είναι και τους ξεβολεύουν οι μεταρρυθμίσεις διότι τις φοβούνται, δεν πρόκειται να γίνει τίποτε. Θα συνεχίσουμε να τσακωνόμαστε για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και την PISA παραγνωρίζοντας τη δημογραφική παρακμή της εκπαίδευσής μας. Αλλά τουλάχιστον ας μην είμαστε υποκριτές εξετάζοντας τα παιδιά μας στις απόψεις τους για τη δημιουργικότητα, από την οποία εμείς οι ίδιοι τα έχουμε αποκλείσει.
