Από την περυσινή άνοιξη είχε διαφανεί μια αυξητική τάση των διαρροών της Ν.Δ. προς τα δεξιά της. Κάτι που τελικώς αποτυπώθηκε στις ευρωεκλογές του 2024, όταν τα κόμματα που βρίσκονται στα δεξιά της Ν.Δ. αύξησαν τα ποσοστά τους αθροίζοντας συνολικά αρκετά πάνω από 15%, με τρία κόμματα να περνούν τον πήχυ του 3%. Παρά το γεγονός δε ότι στις ευρωεκλογές η Ν.Δ. έχασε αντίστοιχο ποσοστό (γύρω στο 12%-13% της δύναμής της) και προς τα αριστερά της, η αποχή πολλών ψηφοφόρων της Ν.Δ. εκτιμάται ότι προερχόταν από το πιο παραδοσιακό, συντηρητικό κοινό της, το οποίο επειδή δεν ήθελε να ψηφίσει άλλο κόμμα επέλεξε την αποχή.
Η τάση αυτή συνεχίστηκε για πολλούς μήνες και υποβοηθήθηκε από σειρά λόγων.
Η ίδια η φθορά της Ν.Δ. –είτε λόγω κυβερνητικών αστοχιών είτε λόγω της αναπόφευκτης κυβερνητικής κόπωσης– αυτονόητα ενίσχυσε κάποια πιο δεξιά κόμματα. Η συνολικά προβληματική εικόνα της αντιπολίτευσης επίσης συνέβαλε σ’ αυτό. Ελλείψει άμεσου εκλογικού διακυβεύματος, αλλά και κυβερνητικής εναλλακτικής πρότασης, η δήλωση «ιδεολογικής» προτίμησης έγινε πιο εύκολη, οπότε το πιο συντηρητικό ακροατήριο στράφηκε σε κόμματα με ανάλογα χαρακτηριστικά.
Η επαναφορά στην επικαιρότητα –και μάλιστα με ιδιαίτερη ένταση– της τραγωδίας των Τεμπών επίσης βοήθησε κάποια από αυτά τα κόμματα, καθώς ενίσχυσε έναν αντισυστημικό – αντιπολιτικό ριζοσπαστισμό, ο οποίος δεν εκφράστηκε μόνο από τα αριστερόστροφα κόμματα, αλλά και από άλλα, όπως η Ελληνική Λύση, που εστίασαν ποικιλοτρόπως σε αυτό.
Πολύ σημαντική φυσικά ήταν η διεθνής συγκυρία. Η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ και η άνοδος πολλών κομμάτων της ριζοσπαστικής – αντισυστημικής Δεξιάς σε όλη την Ευρώπη «φούσκωνε τα πανιά» των αντίστοιχων εδώ κομμάτων. Πολλοί ήταν οι πρόθυμοι μιμητές του ως προς την ατζέντα και τη ρητορική του, των οποίων η αποδοχή από την ελληνική κοινωνία δεν είναι καθόλου αμελητέα.
Η τάση αυτή, ωστόσο, το τελευταίο διάστημα φαίνεται να έχει κάπως αποδυναμωθεί. Στις δημοσκοπήσεις του τελευταίου διμήνου η Ν.Δ. (έπειτα από ένα πολύ δύσκολο για εκείνη τρίμηνο μεταξύ Ιανουαρίου – Μαρτίου) μοιάζει να επανασυσπειρώνεται. Ενώ αντίστοιχα τα κόμματα στα δεξιά της μοιάζουν να χάνουν την ισχυρή δυναμική που είχαν μέχρι πριν από λίγους μήνες. Η στάθμη της «δεξιάς δεξαμενής» μοιάζει να μένει στάσιμη ή ακόμη και να χαμηλώνει ελαφρώς. Πού οφείλεται αυτό;
Αρχικά στο ότι η Ν.Δ. κινείται πλέον πιο προσεκτικά, αποφεύγοντας πρωτοβουλίες που δημιουργούν ψυχικό και πολιτικό ρήγμα με αυτά τα κοινά. Αντιθέτως, δείχνει να προσπαθεί να επαναπροσεγγίσει και αυτό το ακροατήριο μέσα από πολιτικές επιλογές που το βρίσκουν σύμφωνο (π.χ. εξοπλιστικά, αξιολόγηση δημοσίων υπαλλήλων, μεταναστευτική πολιτική). Η επανασυσπείρωση της Ν.Δ. και η ανάκτηση της πολιτικής ατζέντας εκ μέρους της αυτονόητα περιορίζουν τη δυναμική των ανταγωνιστών της.
Ενα τμήμα είναι ριζοσπαστικοποιημένο, συχνά ακαθόριστο και αντιφατικό πολιτικά, χωρίς στέρεη ιδεολογική συγκρότηση, οπότε πολύ δύσκολα θα κατευθυνθεί προς ένα κόμμα με τα χαρακτηριστικά της Ν.Δ.
Οφείλεται επίσης στο ότι κανένας από όσους επιχείρησαν να ηγηθούν του ευρύτερου χώρου στα δεξιά της Ν.Δ. δεν κατάφερε να χτίσει πιο στέρεα πολιτικά χαρακτηριστικά και να μετεξελιχθεί σε κάτι περισσότερο από μια συγκυριακή έκφραση δυσαρέσκειας. Ολα τα κόμματα του ευρύτερου χώρου εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως κόμματα διαμαρτυρίας και όχι ως μέρος μιας κυβερνητικής πρότασης. Πλησιάζοντας προς τις εκλογές, η διάσταση αυτή, που σήμερα μοιάζει να υποτιμάται από τα επιτελεία των συγκεκριμένων κομμάτων, ίσως αποδειχθεί καταλυτική.
Η ταραγμένη διεθνής συγκυρία, επίσης, δυσκολεύει τα συγκεκριμένα κόμματα –και όχι μόνο– να ενισχύσουν περαιτέρω την επιρροή τους, τουλάχιστον όσο οι ηγεσίες τους δεν αποκτούν πολιτικό ειδικό βάρος και όσο δεν διατυπώνουν ένα σχέδιο διακυβέρνησης. Στις δημοσκοπήσεις και σε εκλογές ασφαλούς διαμαρτυρίας (όπως ήταν οι ευρωεκλογές) η επιλογή των κομμάτων αυτών είναι εύκολη. Εν μέσω σοβαρών διεθνών κρίσεων, η «ελαφρότητα» που (δικαίως ή αδίκως) καταλογίζεται σε ορισμένους ή η «γραφικότητα» που (δικαίως ή αδίκως) καταλογίζεται σε κάποιους άλλους, δυσκολεύει την επίτευξη των στόχων τους.
Σημαίνουν όλα τα παραπάνω ότι ο χώρος δεξιότερα της Ν.Δ. θα συρρικνωθεί; Ασφαλώς όχι. Ο χώρος αυτός υπάρχει, η ατζέντα του έχει αποδοχή, μάλιστα σε κάποιες ηλικίες και περιοχές της χώρας έχει ακόμη μεγαλύτερη, οι διεθνείς τάσεις είναι ευνοϊκές.
Θα πρέπει επίσης να θεωρείται δεδομένο ότι μόνο ένα τμήμα του κοινού αυτού είναι διεκδικήσιμο από τη Ν.Δ. Ενα άλλο τμήμα είναι ριζοσπαστικοποιημένο, συχνά ακαθόριστο και αντιφατικό πολιτικά, χωρίς στέρεη ιδεολογική συγκρότηση, οπότε πολύ δύσκολα θα κατευθυνθεί προς ένα κόμμα με τα χαρακτηριστικά της Ν.Δ.
Θα μπορούσε επιπλέον, υπό προϋποθέσεις, η δυναμική του χώρου αυτού να γίνει ακόμη ισχυρότερη. Αν, π.χ., η Ν.Δ. με λάθη ή επιλογές της τους άφηνε ανοιχτό πεδίο δράσης. Αν προέκυπτε κάποιο (τυχαίο ή μη) γεγονός που θα ριζοσπαστικοποιούσε περαιτέρω ένα ακροατήριο και θα αύξανε την αντιπολιτική βάση. Αν υπήρχαν κάποιες εξελίξεις, είτε διεθνείς είτε στα εθνικά θέματα, που θα ενδυνάμωναν τον συγκεκριμένο χώρο.
Δύσκολα πάντως μπορεί να αλλάξει κάτι σε ό,τι αφορά την πολιτική εκπροσώπηση του χώρου. Τα υφιστάμενα κόμματα δεν πρόκειται να παραμερίσουν για χάρη κανενός, εντός ή εκτός πολιτικού συστήματος. Τα δε πολιτικά πρόσωπα έχουν τις αδυναμίες που προαναφέρθηκαν. Τα νεότερα στερούνται κυβερνητικού βάρους, ενώ τα παλαιότερα προκαλούν φορτίσεις (πολιτικές και προσωπικές) που δύσκολα θα τους επιτρέψουν να εκφράσουν ευρύτερα ακροατήρια ή να κάνουν ένα επιτυχημένο προσωπικό ριστάρτ.
*Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας.
