Το ίδιο θέμα σε παραλλαγές διαβάζω στις αγγλικές εφημερίδες. Για μια γενιά παιδιών που έχει χαθεί στα προβλήματά της. Αυξητική τάση, λένε, στην κατάθλιψη, στο άγχος και στα προβλήματα πρόσληψης τροφής για άτομα από 8 έως 25 ετών. Η κατάσταση, που αφορά ένα στα πέντε παιδιά, «προβάλλει μια σκιά στο μέλλον», διατείνεται το Κέντρο Ψυχικής Υγείας και ζητάει από τους αρμόδιους υπουργούς να παρέμβουν. Να εισάγουν μέτρα για τον περιορισμό της χρήσης των social media, την προληπτική επένδυση σε προγράμματα για τον χειρισμό του στρες, εξεταστικού και κοινωνικού, και στα σεμινάρια επιμόρφωσης των γονιών για τον χειρισμό του θέματος.
Η ψυχική υγεία απ’ ό,τι φαίνεται περιορίζει τις δυνατότητες εργασίας (εάν μπορούν κάποτε να εργαστούν), κυρίως όμως εμένα μου δείχνει ότι λείπει η βάση σε ένα πρωταρχικό επίπεδο. Σαν να ξοδεύεται η νεότητα επειδή υπολείπεται σε αυτοπεποίθηση, σύνδεση, χαρά. Πόσο κρίμα.
Την προσοχή μου μετά τράβηξε κάτι που το εξέλαβα ως μεσήλικη νίκη. Ενα δώρο, ευπρόσδεκτο, πάνω στη γενέθλια εβδομάδα. Δώστε προσοχή οι πενηντάρηδες συνομήλικοι. Ετσι κάπως χωνεύεται η ηλικία. Η έρευνα ευτυχίας που έχει διεξαχθεί διατείνεται ότι η ευτυχία είναι στο σχήμα του αγγλικού γράμματος U.
Ξεκινάμε τη ζωή μας ανέμελοι και χαρούμενοι και κατόπιν –σχετικά σύντομα– ξεκινάει η πτώση. Η καθοδική πορεία συνεχίζεται για δεκαετίες και, από τη μέση ηλικία και έπειτα, παίρνει μπρος η όχι πάντα αμέριμνη αλλά ανοδική ψυχική πορεία. Ενα μαζικό –τεράστιο– 77% δηλώνει ότι είναι πιο ικανοποιημένο από τη ζωή του πατώντας στέρεα στα σαράντα. Και έπειτα από αυτό, απ’ ό,τι φαίνεται, φίλοι αναγνώστες, μαζεύουμε διάφορα, ανεπιθύμητα χρόνια, επιθυμητή εμπειρία, αλλά και ευτυχία.
Τα δύο τρίτα διατείνονται ότι έχουν απελευθερωθεί από τη γνώμη των άλλων. Γνώριμο. Δεν τους ενδιαφέρει «τι σκέφτονται οι άλλοι για αυτούς». Και το 59% δηλώνει ότι «τώρα γνωρίζει τι είναι σημαντικό στη ζωή». Μια δήλωση αυτοπραγμάτωσης. Το μόνο πρόβλημα με αυτή την έρευνα είναι η σαφήνειά της όταν είσαι πενήντα –ενόσω ασχολείται με κάτι τόσο εύθραυστα υποκειμενικό– και ταυτόχρονα η μη εξηγήσιμη φύση της. Πώς να εξηγηθεί μια έρευνα που διαβάζεται μέσα από τις γραμμές και δείχνει την ευθυγράμμιση, χωρίς να αναφέρει τη γιόγκα.
Πώς να εξηγήσεις ότι τα κοινωνικά δίκτυα φυσικά επιτείνουν, καθημερινά, το αίσθημα ανεπάρκειας και αποτυχίας. Σε όλο το ηλικιακό φάσμα, οι πιο απογοητευμένοι από τη ζωή είναι όσοι αποφάσισαν να αυξήσουν τη χρήση τους. Είναι φτιαγμένα για να προβάλλουν πάντα κάτι ελκυστικότερο, πληρέστερο, πλουσιότερο. Αλλά η αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα, όπου και να κοιτάξεις, σε οποιονδήποτε τομέα, είναι κάποιος που τα καταφέρνει καλύτερα. Και τελικά αυτό που μετράει είναι πού αποφασίζουμε να στρέψουμε την προσοχή μας.
Ο λόγος που τα παιδιά σε μικρή ηλικία είναι έμπλεα αυτοπεποίθησης είναι ακριβώς ο ίδιος για τον οποίο την έχουν οι μεγαλύτεροι. Δεν συγκρίνουν τους εαυτούς τους με τους άλλους. Το μόνο μέτρο σύγκρισης των παιδιών για να αποτιμήσουν την πρόοδό τους είναι μονάχα ο εαυτός τους – την προηγούμενη ώρα, ημέρα, εβδομάδα.
Σε όλο το ηλικιακό φάσμα, οι πιο απογοητευμένοι από τη ζωή είναι όσοι αποφάσισαν να αυξήσουν τη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Είναι φτιαγμένα για να προβάλλουν πάντα κάτι ελκυστικότερο, πληρέστερο, πλουσιότερο.
Μια τάση τόσο πολιτισμένη, άνευ συγκρίσεων, που χάνεται γρήγορα στην πορεία όταν εισχωρούν οι παραλληλισμοί ως μια διαρκής πηγή ενόχλησης, ίσως και πόνου, που έχουν την ικανότητα να μας «πεθαίνουν από λίγο». Οπως τον Γκορ Βιντάλ, που με ευθύτητα είπε «κάθε φορά που πετυχαίνει κάποιος φίλος, πεθαίνω λίγο».
Το πιο απτό παράδειγμα, το οποίο δείχνω στον γιο μου, είναι οι φωτογραφίες αθλητών σε απόλυτη στιγμή νίκης, στο βάθρο. Από τους τρεις, οι δύο χαμογελούν. Ο ένας χαμογελαστός είναι πάντα ο πρώτος. Από τους άλλους δύο, δεν χαμογελάει ο δεύτερος αλλά ο τρίτος. Το ασημένιο πενθεί την «παραλίγο» στιγμή του, έχει την προσδοκία του χρυσού μεταλλίου, συγκρίνεται. Ενώ το χάλκινο μετάλλιο νιώθει ευγνωμοσύνη που κατάφερε να ανέβει στο βάθρο.
Και η ευγνωμοσύνη μάς πάει πολύ μακριά. Για πολλούς λόγους. Γιατί επικεντρώνεται στα θετικά. Γιατί εστιάζει σε ό,τι καταφέραμε και γιατί δημιουργεί αντίληψη μιας σύγκρισης στα μέτρα μας. Επιπλέον, η βεντάλια της ευγνωμοσύνης είναι αρκετά μεγάλη για να συμπεριλάβει και τους γύρω μας. Μπορούμε να νιώθουμε ευγνώμονες για συνεργάτες, φίλους, συντρόφους. Είναι ένα αίσθημα που προωθεί τη χαρά επειδή ισχυροποιεί τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Μετά, πώς να εξηγήσει ένας γονιός πειστικά ότι, εκτός εξαιρέσεων, σπάνια το αποτέλεσμα οποιασδήποτε εξέτασης ή δυσκολίας είναι μοιραίο. Η αποτυχία είναι λιγότερο αρνητική απ’ όσο φανταζόμασταν και η επιτυχία είναι σύντομη και οριακά γευστικότερη απ’ όσο πιστεύαμε. Το στρες, η πίεση και το άγχος όμως πατούν τη σκανδάλη σε έναν φαύλο κύκλο εσωστρέφειας και απομόνωσης, και αυτό μας πάει πάλι στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Είναι οι κοινωνικές μας επαφές που μας κάνουν χαρούμενους σε μικρή ηλικία, στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε και αργότερα. Πλειοψηφικά στο «τι είναι σημαντικό στη ζωή» όλοι απαντούν ότι η ευτυχία μας βασίζεται στη συντροφιά – όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά για την ψυχική υγεία. Οι μεγαλύτερες χαρές απορρέουν από τις συγχρονισμένες δραστηριότητες και ελευθερώνουν τα χημικά του εγκεφάλου, ξέρετε, τις ενδορφίνες. Είναι τσεκαρισμένο. Από τη διάδραση με άλλους, με τους ανθρώπους μας, με τους φίλους μας (συχνά το μεγαλύτερο ρομάντζο της ζωής μας). Και αυτό σημαίνει σβήστε το κινητό. Μόνο η θέα του αφαιρεί από τη χαρά της επικοινωνίας.
Πώς να διαβιβάσεις εύγλωττα σε κάποιον νεότερο ότι το κοινωνικό άγχος είναι περιττό γιατί συμβαίνει κάτι οξύμωρο. Ενώ είμαστε κοινωνικά ζώα που εξαρτόμαστε ο ένας από τον άλλον, ταυτόχρονα ο νούμερο ένα φόβος μας είναι οι άλλοι άνθρωποι. Φοβόμαστε την κριτική, τον εξοστρακισμό, την απόρριψη, φοβόμαστε μήπως κάτι χάνουμε, φοβόμαστε τις αμήχανες, ίσως και γελοίες στιγμές μας. Ολοι έχουμε την τάση να υπερεκτιμάμε την προσοχή των υπολοίπων, αλλά να τι συμβαίνει: ουδείς ασχολείται.
Τέλος, πώς να εξηγηθεί ότι μεγαλώνοντας μικραίνει η γκάμα επιλογών και αυτό είναι μια μεγάλη απελευθέρωση. Γιατί αν έχεις να επιλέξεις συγκρίνεις, και η διαδικασία του ζυγίσματος (ή η τυραννία της διαλογής) είναι περίπλοκη και χρονοβόρος. Αντιλαμβάνεσαι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε επιλογής, τα οποία προσθέτουν άγχος για την προσδοκία της σωστής απόφασης και φόβο για τη λάθος. Είναι όπως στο σούπερ μάρκετ· ποιος θέλει να διαλέξει ανάμεσα από άπειρα προϊόντα; Εξι αρκούν. Αλλά, όπως μου είπε ένας 84χρονος κύριος, που τώρα έγινε σοφός, η σωστή επιλογή κρίνεται στον καιρό της και τη λάθος επιλογή μπορείς να την αλλάξεις. Οι χαρούμενοι είναι πιο εφευρετικοί, εύκαμπτοι και ανοιχτοί στις αλλαγές. Το προσδόκιμο ζωής είναι μεγάλο.
