Η Τζόαν Ντίντιον δεν ήταν απλώς μια ταλαντούχα συγγραφέας. Θέλοντας και μη, ανήκε στην κατηγορία των συγγραφέων-σελέμπριτι, το έργο των οποίων θα είναι πάντα αξεδιάλυτα συνδεδεμένο με την ακτινοβόλο προσωπικότητα και τον περιπετειώδη βίο τους. Η είδηση της κυκλοφορίας του νέου της βιβλίου «Notes to John», μιας συλλογής προσωπικών σημειωμάτων προς τον σύζυγό της, εμπνευσμένων από τις συνεδρίες της με τον ψυχίατρό της, προκάλεσε εύλογα ενθουσιασμό και αναστάτωση: Από τη μία, η προοπτική ανάγνωσης των ιδιωτικών σκέψεων της συγγραφέως συνάδει με τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα της δουλειάς της. Η Τζόαν Ντίντιον φρόντισε να αποκαλυφθεί άφοβα όσο ζούσε, δεν εκπλήσσει λοιπόν κανέναν αρνητικά λίγη ακόμη αυτοπαρατήρηση σε κοινή θέα. Από την άλλη, η Ντίντιον δεν είναι πια εν ζωή· δεν άφησε οδηγίες για τη χρήση των σημειώσεών της, δεν συναίνεσε στη δημοσιοποίηση ευαίσθητων πληροφοριών, δεν ενέκρινε καν τα συγκεκριμένα κείμενά της ως υλικό με λογοτεχνική αξία. Τα ηθικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι ξεκάθαρα (σε αντίθεση με την απάντησή τους): Είναι το δικαίωμα του κοινού στη λογοτεχνική απόλαυση υπέρτερο του δικαιώματος του νεκρού στη λήθη; Μπορεί η αξία του πολιτιστικού προϊόντος να αντισταθμίσει την προσβολή της προσωπικότητας του δημιουργού του; Πώς θα σχολίαζε η Τζόαν Ντίντιον, που λάτρευε την κοινωνιολογική παραδοξότητα, αυτό που της συνέβη;
Κλειδαρότρυπα
Στο βιβλίο, η Ντίντιον δεν επιστρατεύει τη λογοτεχνική της κρυπτικότητα στα πιο άβολα ή ευάλωτα σημεία, όπως συνήθιζε να κάνει σε ό,τι εξέδιδε όσο ζούσε (τηρώντας αξιοθαύμαστη ισορροπία ανάμεσα στο φανερό και στο ομιχλώδες). Το «Notes to John» είναι ένα σοκαριστικό ξεγύμνωμα χωρίς «curation»: διαβάζουμε σε αυτό δυσάρεστες λεπτομέρειες για τον αλκοολισμό της κόρης της, για τη νοσηρή σχέση αλληλεξάρτησης που είχαν πλάσει οι δυο τους, για τα οικονομικά της οικογένειας, για τις επιλογές που οδήγησαν την Κιντάνα στον πρόωρο θάνατό της. Η αίσθηση παραβίασης δεν εξωραΐζεται από την καλλιέπεια του κειμένου· η γνώριμη ψυχραιμία της γράφουσας και το ελκυστικό εξωκειμενικό πλαίσιο (όμορφο εξώφυλλο, έγκριτος εκδοτικός οίκος) δεν επαρκούν για να φιλτράρουν τη θέα της κλειδαρότρυπας. Κι αν κατά το παρελθόν συναντήσαμε και άλλα περιστατικά μεταθανάτιων εκδόσεων αμφιβόλου νομιμοποίησης (τι να πει κι ο Κάφκα!), αυτό εδώ διαφέρει ουσιωδώς σε κάτι: η εποχή του «content», όπου τα πάντα συνιστούν δυνητικό περιεχόμενο ανάρτησης, δεν δυσκολεύει απλώς το ηθικό δίλημμα αλλά το απενεργοποιεί. Η εξουσία του δημιουργού επί του έργου του δεν έχει και πολλή σημασία σε έναν κόσμο όπου ο άνθρωπος έχει απεμπολήσει την εξουσία του επί του εαυτού του. Κι αν ανέβηκε η φωτογραφία σου κάπου χωρίς άδεια, σιγά το πράγμα! Κι αν ξεπέρασες το όριο με κάτι που είπες, και τι έγινε; Ολα είναι αναλώσιμο «content», στο κάτω κάτω.
Μήπως υπερβάλλουμε;
Οι σημειώσεις της Τζόαν Ντίντιον βρέθηκαν σε ένα φάκελο κοντά στο γραφείο της. Καμία αναφορά σχετικά με αυτές δεν φαίνεται να είχε κάνει η συγγραφέας σε κληρονόμους ή επιμελητές της. Δεδομένης της έμφασης που η Ντίντιον έδινε στον έλεγχο του γραπτού και της εικόνας της, μπορεί κανείς να συμπεράνει με σχετική ασφάλεια ότι, αν ήθελε τα κείμενά της να εκδοθούν, θα το είχε ζητήσει. Από την άλλη, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, μπορεί κάποιος να υποστηρίξει το αντίθετο. Η Τζόαν Ντίντιον δεν ήταν αφελής ούτε απρόσεκτη· ήξερε πόσο επικίνδυνο είναι για να έναν συγγραφέα της τάξης της να αφήνει τριγύρω ανέκδοτα χειρόγραφα· γνώριζε την αντικειμενική αξία αυτού που κατέλιπε στους κληρονόμους της και δεν μπορεί να μην είχε υποψιαστεί ότι, φεύγοντας, άφηνε πίσω της ένα σκηνικό άφατου πειρασμού. Ενδέχεται λοιπόν να είχε επιδιώξει την κατάσταση ηθικής αμηχανίας που δημιούργησε τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό της, ή να μην την ένοιαζε καν. Ισως οι μεταθανάτιες εκδόσεις να είναι για τους νεκρούς συγγραφείς ό,τι είναι τα αυθόρμητα Instagram στόρι για τους κοινούς θνητούς: αμφιλεγόμενες εκδηλώσεις συναισθήματος, που όμως ελάχιστα θα επηρεάσουν την υστεροφημία τους.
