«Ας μην υπερβάλλουμε. Το πρόβλημα θα το λύσει η ζωή». Ο ειδήμων ήταν σίγουρος. Τις αξίες των ακινήτων, έλεγε, δεν χρειάζεται να τις διορθώσει η πολιτεία άνωθεν. Θα τις «διορθώσει» το δημογραφικό. Κάποια στιγμή στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, θα πάψει να υπάρχει υψηλή εσωτερική ζήτηση για νέες κατοικίες. Η δημογραφική συρρίκνωση θα είχε ήδη φανεί στην αγορά ακινήτων, αν δεν είχαν αλλάξει οι κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης – αν δεν κρατούσαν ψηλά τη ζήτηση τα «μονοπρόσωπα νοικοκυριά». Αλλά, για δες τι έγινε στην Ιαπωνία, όπου ο πληθυσμός είχε ήδη αρχίσει να φυραίνει πιο νωρίς.
Μακροπρόθεσμα, ο ειδήμων μάλλον έχει δίκιο. Αφού οι Ελληνες λιγοστεύουν, θα τους αρκεί και το απόθεμα των ακινήτων – ιδίως αν ενισχυθεί σταδιακά και με την επαναχρησιμοποίηση των 800.000 κλειστών κατοικιών. Ομως, όπως έλεγε και ο Κέινς, μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί. Τι λέει για τη ζωή του τριαντάρη που σερφάρει στις αγγελίες ενοικιάσεων από το παιδικό δωμάτιο στο πατρικό του, η εύλογη ανάλυση για το απώτερο πεπρωμένο του έθνους και του real estate; Εχει μήπως εκείνος μια-δυο δεκαετίες από τη ζωή του για να περιμένει τη δημογραφία να καταστήσει ξανά προσιτή τη στέγη; Μπορεί να πάρει μια βαθιά ανάσα και να ξυπνήσει στα πενήντα του για να βρει σπίτι;
Την αγορά την αναλύουν ψυχρά μόνον εκείνοι που δεν χρειάζεται να «ακουμπάνε» την πρώτη του μήνα (τουλάχιστον) τον μισό μισθό τους απλώς για να έχουν κάπου να ζήσουν. Η διαφορά αντίληψης και βιώματος είναι, προφανώς, και ηλικιακή. Η γενιά που είναι στα πράγματα –η γενιά του «συστήματος»– εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τη στεγαστική αγωνία με παλαιά συγκαταβατικά σχήματα: Ελα, μωρέ, στην Ελλάδα ζούμε. Λειτουργεί το προστατευτικό δίχτυ της οικογένειας. Κανένας δεν μένει στον δρόμο. Ολοι στο τέλος βρίσκουν κάπου ένα κεραμίδι.
Μιλούν σαν να μην έχει μεσολαβήσει η δεκαετία της κρίσης. Σαν να μην είχε ήδη διαρραγεί η συνέχεια της «αυτόματης» βελτίωσης των κοινωνικών συνθηκών – σαν να μην είχε γλιστρήσει στα ρείθρα της χρεοκοπίας η σκυτάλη της γενεακής σκυταλοδρομίας. Σαν να μπορούσε σήμερα κανείς, όπως το έκανε πριν από τριάντα χρόνια, να υπολογίζει ότι μόνο με τον μισθό του –δουλεύοντας και (χα χα!) αποταμιεύοντας– θα μπορούσε να διεκδικήσει, αν όχι την κοινωνική του ανέλιξη, τουλάχιστον το status του μικροϊδιοκτήτη. Του «νοικοκύρη» της τάξης που δικαιούνταν να νιώθει «μεσαία».
Πλέον, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Η ενηλικίωση έρχεται με εμπεδωμένη την πεποίθηση πως η εργασία –κυριολεκτικά– δεν αξίζει. Οτι δεν αξίζει να επενδύσει κάποιος όλο του τον ωφέλιμο χρόνο –τα καλύτερά του χρόνια– σε μια «σταδιοδρομία». Δεν πρόκειται ποτέ να αποζημιωθεί δικαίως για τους έμμισθους κόπους του. Καλύτερα να επιλέξει μια άλλη στρατηγική του βίου, από εκείνη της επένδυσης σε μια καριέρα. Από το να είναι άκαρπα «παραγωγικός», καλύτερα να είναι επιτόπου αναχωρητής.
Ετσι μοιάζει να συντελείται η βουβή επανάσταση των παιδιών της πεπτωκυίας μεσαίας τάξης. Δουλεύω μόνο για επιβίωση και φροντίζω να ζω εκτός δουλειάς. Με τη δουλειά δεν μπορώ καν να εξαγοράσω την αυτονομία μου. Δεν μπορώ καν να κόψω τον λώρο που με καθηλώνει.
Ευαγγελισμός
Καλώς ή κακώς, άστοχος ή αναγκαίος, ο νόμος για την πανεπιστημιακή αστυνομία είναι νόμος. Αλλά ποιος τον θυμάται; Ούτε τα πανεπιστήμια ούτε η αστυνομία. Τα –σπανιότερα, είναι η αλήθεια– περιστατικά βίας αντιμετωπίζονται ως μέρος του ενδημικού φολκλόρ. Πού και πού ανοίγει και κανένα κεφάλι σε πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, αλλά οκέι. Συμβαίνουν αυτά στους ελεύθερους χώρους διακίνησης ιδεών. Καμιά ιδέα πέφτει ενίοτε βαριά. Εξίσου ανεφάρμοστος και ξεχασμένος είναι και ο νόμος για τις διαδηλώσεις, για την εφαρμογή του οποίου έχει μάλιστα ιδρυθεί και ειδικό σώμα από την ΕΛ.ΑΣ. Το συμπέρασμα είναι ότι οι μειοψηφικές επιβιώσεις της πολιτικής κουλτούρας της πρώιμης Μεταπολίτευσης αποδεικνύονται πιο ισχυρές από τη βούληση της πλειοψηφίας – όπως την έχει εκφράσει επανειλημμένως, αλλά ατελέσφορα, ο νομοθέτης. Τις προάλλες, στο Ηράκλειο, η αστυνομία εκκένωσε μια «κατάληψη». Οι καταληψίες κατέλαβαν ως αντίποινα τη βασιλική του Αγίου Μάρκου – και τα έργα τέχνης που εξετίθεντο εντός του μνημείου. Οι Αρχές διαπραγματεύτηκαν την απελευθέρωση του μνημείου με αντάλλαγμα την «αποκατάσταση» της «κανονικής» κατάληψης. Η έκθεση λεγόταν «Πέρασμα προς το φως». Η ανακαταληφθείσα κατάληψη λέγεται «Ευαγγελισμός». Υπερπλεόνασμα αλληγορίας χωρίς επίδομα πραγματικότητας.
