Κάθε Κυριακή τα ίδια. Νταν νταν νταν. Ο οξύς ήχος της καμπάνας πέφτει σαν μεταλλικό σφυρί πάνω στον γλυκό ύπνο του άθεου. Πρόκειται, φυσικά, για προσβολή. Το θρησκευτικό σήμαντρο εισβάλλει ηχητικά στον ιδιωτικό χώρο των παροικούντων τον ναό, χωρίς να εξαιρεί από την ηχορρύπανση όσους είναι αλλότριου φρονήματος. Ο άθεος υποφέρει, γιατί ταράζεται η ξεκούρασή του τη μόνη ημέρα που θα είχε για να αναπαυθεί αμέριμνος. Τι θα λέγαμε όμως αν ο «προσβληθείς» υπερασπιζόταν το δικαίωμά του στην οικιακή ησυχία ξηλώνοντας την καμπάνα;
Μπορεί και να του λέγαμε ότι αυτό που εκλαμβάνει ως προσβολή δεν είναι κάτι τόσο βάναυσο ώστε να δικαιολογεί εκ μέρους του την αυτοδικία. Δεν είναι όλες οι προσβολές ίδιες. Δεν δοκίμασε κανείς να τον προσηλυτίσει, ούτε να τον τραβήξει από το κρεβάτι του με τη βία για να τον σύρει κυριακάτικα στην εκκλησία. Το πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εκείνος διατηρεί ελευθερία απιστίας προϋποθέτει την ανοχή του στα γειτνιάζοντα φρονήματα και στην εκδήλωσή τους.
Ανοχή. Κάτι τόσο λίγο απαιτείται και από τον πιστό που προσβάλλεται από μια καλλιτεχνική δημιουργία, με την οποία δεν θα είχε έρθει ποτέ αντιμέτωπος αν δεν την είχε καταστήσει ορατή η βία του ζηλωτή βουλευτή. Η «προσβολή» του πιστού αρχίζει από τη στιγμή που το έργο τέχνης εισέρχεται στο οπτικό του πεδίο. Κρεμασμένο στον τοίχο του υπόγειου εκθετηρίου της Πινακοθήκης, το έργο δεν μπορεί να προσβάλει. Εκτός κι αν θεωρείται προσβολή μόνη η αθέατη ύπαρξή του. Εκτός και αν ο χριστιανός που ζει σε μια δυτική δημοκρατία δεν μπορεί να «ανεχθεί» καμία μορφή έκφρασης η οποία δεν υπακούει στο δικό του δόγμα.
Τις τελευταίες ημέρες θυμηθήκαμε το Ισλάμ, σαν το αντίπαλο μέγεθος που χρησιμεύει για να ορίσουμε τις δικές μας αξίες. Ο δράστης της αποκαθήλωσης καταγγελλόταν από τους φιλελεύθερους ως «ταλιμπάν». Αλλά και οι πιστοί αναθεμάτιζαν τους υπερασπιστές των αλλοιωμένων αγιογραφιών ως «ταλιμπάν» του φιλελευθερισμού και της μεταμοντέρνας «θολοκουλτούρας».
Αν υπάρχει όμως κάτι που ξεχωρίζει τη Δύση από τον μονολιθικό πολιτισμό του Ισλάμ, είναι ακριβώς αυτή η ικανότητα να συμβιώνουμε αποδεχόμενοι την ύπαρξη και την ελευθερία του άλλου. Αυτή η συμβιωτική ελευθερία δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωριστά – σε στεγανές φούσκες. Ο άθεος πρέπει να μπορεί να ανέχεται την καμπάνα του χριστιανού, όπως και ο χριστιανός πρέπει να μπορεί να συνυπάρχει με τον άθεο δημιουργό, συγχωρώντας του την ελευθερία να αναπλάθει την παράδοση της λατρευτικής τέχνης, επειδή είναι και δική του παράδοση – κι ας μην της αναγνωρίζει μεταφυσική δύναμη.
Τη συμβίωση σε μια δυτική δημοκρατία δεν μπορεί να την εγγυηθεί από μόνος του κανένας συνταγματικός κανόνας, χωρίς συλλογική ψυχή. Η δημοκρατία απαιτεί αυτό για το οποίο η χριστιανική γραμματεία προσφέρει έναν πιο πλούσιο όρο από την ψυχρή «ανοχή»: Αλληλοπεριχώρηση. Η δυνατότητα να συνυπάρχεις –να μοιράζεσαι τον ίδιο χώρο– «μαζί», αλλά ταυτόχρονα και αυτοτελής.
Αυτό το «μαζί» καταλήγει τελικά να περιλαμβάνει και τον βάνδαλο. Αν εκείνος δεν είχε προκαλέσει το «ανοσοποιητικό» του πλουραλισμού μας, δεν θα είχαμε την ανάγκη να ψαχτούμε – να ξανασκεφτούμε τις ζωτικές αξίες που ξεχνούμε, όπως ξεχνούμε τον αέρα που αναπνέουμε.
Ευχαριστούμε, βάνδαλε. Να μας ξανάρθεις. Σίγουρα, θα μας ξανάρθεις. Να μας θυμίσεις τι είμαστε και τι δεν είμαστε.
Κουπί
Η βασίλισσα λέξη της πρώτης τετραετίας ήταν η «κανονικότητα». Υστερα από μια δεκαετία ανωμαλίας και ακραίας ανασφάλειας, η κυβέρνηση έπειθε ως φορέας κανονικότητας, παρότι της έτυχαν και μεγάλες κρίσεις, όπως η πανδημία. Το επικοινωνιακό νόμισμα όμως έχει χάσει πια την αξία του. Η νεομητσοτακική «κανονικότητα» έχει γίνει πολύ «κανονική» –πολύ αυτονόητη– για να γίνεται αντιληπτή ως πρόταγμα που εμπνέει. Η βασίλισσα λέξη εκθρονίστηκε από τη συνήθεια και τη φθορά, χωρίς να έχει βρεθεί διάδοχός της. Η ανανέωση που επιχειρείται με τον ανασχηματισμό της Παρασκευής μπορεί να συνιστά ένα αφυπνιστικό λάκτισμα σε ορισμένους τομείς της διακυβέρνησης. Δεν μπορεί όμως να λειτουργήσει ως συνολικό reboot αν τα στελέχη που κυβερνούν δεν ξέρουν «για τι» κυβερνούν. Αν δεν τα συνέχει –και δεν τα εμπνέει– ένας καθολικός στόχος. Υπάρχει τέτοια έμπνευση; Υπάρχει ψυχικό και πνευματικό απόθεμα για κάτι περισσότερο από τη λαχανιασμένη κωπηλασία κόντρα στο ρεύμα της απονομιμοποίησης; Δυστυχώς, είναι δύσκολο να κάνεις κουπί και να σκέφτεσαι ταυτόχρονα.
