Τεράστια η αρχαιοελληνική κληρονομιά. Τόσο που συχνά-πυκνά μας λυγίζει με το βάρος της και αποδεικνυόμαστε κατώτεροί της. Πότε συμβαίνει αυτό; Οταν λ.χ. αυτοσυστηνόμαστε σαν μοναδικοί αποδέκτες της, προσβάλλοντας έτσι τον οικουμενικό χαρακτήρα της και παραβλέποντας την εξαιρετική συμβολή ξένων στη μελέτη και την ανάδειξή της. Ή όταν, για να βολέψουμε τα ιδεολογήματά μας, διαλέγουμε ένα μικρό τμήμα της και το παρουσιάζουμε σαν ισοδύναμο του συνόλου, σαν το ίδιο το σύνολο. Αδικούμε τότε και προσβάλλουμε την καταφανή ποικιλία της αρχαιότητας, κοινωνική, πολιτική, καλλιτεχνική, γλωσσική κ.ο.κ., και στην πραγματικότητα είναι σαν να περνάμε έξω από το σχολείο της. Δεν είναι μία, μονοδιάστατη και μονοφωνική η αρχαιότητα, όσο κι αν τη στρογγυλεύουμε, για να τη φέρουμε στα μέτρα των προκαταλήψεών μας. Αλλη η αρχαιότητα της Αθήνας και άλλη της Σπάρτης. Αλλη των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ., λαμπρή, και άλλη του τέλους του, γκρίζα. Αλλη των δημοκρατικών πόλεων-κρατών και άλλη των τυραννίδων. Και το γεγονός ότι ορισμένοι τύραννοι συγκαταλέγονται στους Επτά Σοφούς, οι δε αφορισμοί τους μνημονεύονται ακόμα, προς παραδειγματισμό, δεν τους εξασφαλίζει κανένα δημοκρατικό φωτοστέφανο.
Υπάρχει ένας απλός τρόπος για να διαπιστώσουμε εύκολα πόσο ενδογενώς και αναπόφευκτα μεικτό ήταν αυτό που εμφανίζουμε σαν μονότροπο και μονοκόμματο, και βεβαίως σαν αποκλειστικά ενάρετο, ηρωικό, φωτεινό: Να δούμε ποια στάση κράτησαν οι ελληνικές πόλεις (και οι πολιτικές παρατάξεις μέσα σε κάθε πόλη) στην πολύχρονη σύγκρουση της Ελλάδας με την Περσία, ή της Ευρώπης με την Ασία, σύμφωνα και με την οπτική του Ηροδότου. Να εντοπίσουμε ποιες ήταν πάντα ανένδοτοι πολέμιοι των Περσών βασιλέων, ποιες ήταν απαρχής και μέχρι τέλους ενταγμένες ή υποταγμένες στο περσικό στρατόπεδο, ποιες άλλαζαν πλευρό ανάλογα με τα περιστασιακά μικροσυμφέροντά τους ή τα συμφέροντα των εκάστοτε κυβερνητών τους, ποιες εξαγοράζονταν και μήδιζαν. Ας το θυμόμαστε αυτό όποτε εξαπολύουμε το δόγμα «Οταν οι Ελληνες είναι ενωμένοι, μεγαλουργούν». Ουδέποτε ήταν ενωμένοι. Ούτε καν στους Περσικούς Πολέμους. Και η «Ιλιάδα» με την ιστόρηση ενδοελληνικής έριδας αρχίζει.
Μειώνουμε απίστευτα την αρχαιότητα (ή τις αρχαιότητες) όταν διαλαλούμε μεν ότι τη λατρεύουμε, στηρίζουμε όμως τη λατρεία μας σε μιαν αρμαθιά αντιεπιστημονικά ψεύδη, που τα μασκαρεύουμε σε αποδεδειγμένη αλήθεια. Τάχα οι Ελληνες ζουν σε τούτο τον τόπο εδώ και δέκα ή δώδεκα χιλιάδες χρόνια. Τάχα δεν επηρεάστηκαν από κανέναν γειτονικό πολιτισμό και δεν δανείστηκαν το παραμικρό, υλικό ή πνευματικό. Τάχα οι πόλεμοί τους ήταν πάντοτε αμυντικοί, ποτέ κατακτητικοί. Τάχα η γλώσσα τους διέθετε τουλάχιστον έξι εκατομμύρια λέξεις, και από αυτή γεννήθηκαν όλες οι άλλες γλώσσες της ανθρωπότητας.
Αναλήθειες
Μαγαρίζουμε την αρχαιότητα όταν, εμπορευόμενοι τις τερατώδεις αναλήθειες που εμείς οι ίδιοι διακινούμε, τις αναβαθμίζουμε σε διδακτικό πρόγραμμα στις ιδιωτικές σχολές μας και διαπρέπουμε σαν ελληνοκάπηλοι ολκής. Πουλώντας, ας πούμε, σαν γιατροσόφι, σαν κηραλοιφή όχι αγιορείτικη αλλά αρχαιοελληνική, τη διαβεβαίωση ότι η γνώση της αρχαίας ελληνικής θεραπεύει τη δυσλεξία, ενίοτε δε και την αριστεροχειρία, και χάρη στα πολλά καταληκτικά νι της ανοίγει το μυαλό των παιδιών σε πεδία πρωτόφαντα, που τα άλλα παιδιά, όσα μιλούν μόνο νέα ελληνικά, δεν θα κατορθώσουν ποτέ να τα προσπελάσουν.
Ενα από τα τρανά ονόματα της αρχαιότητας που έρχονται και ξανάρχονται στο προσκήνιο, στον δημόσιο διάλογο, διεθνώς, είναι ο Θουκυδίδης. Από την «ξυγγραφήν» του για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο οι παράγραφοι που μνημονεύονται με τη μεγαλύτερη συχνότητα αφορούν τον «αγώνα λόγου» ανάμεσα στους Αθηναίους, που έχουν επιτεθεί στη Μήλο με πολύ μεγάλο στράτευμα (αθηναϊκό, χιακό και λεσβιακό), και στους Μηλίους, που, σαν άποικοι των Λακεδαιμονίων, είχαν επιλέξει την ουδετερότητα.
«Ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του».
«Με αφορμή ένα συγκριτικά ασήμαντο επεισόδιο του πολέμου», διαβάζουμε στην έκδοση της «Ιστορίας» του Θουκυδίδη με εισαγωγή – μετάφραση – σημειώσεις του Ν. Μ. Σκουτερόπουλου (Πόλις, 2011), «ο Θουκυδίδης συλλαμβάνει την αντίθεση δύναμης και δικαίου, λογικής της δύναμης (Machträson) και ηθικού νόμου και, εκθέτοντας αυτή την αντίθεση με μεγαλειώδη ελευθερία ως ιδεατή διαπάλη δύο θεμελιωδών αρχών, τη διαμορφώνει σε ένα αριστούργημα πολιτικού στοχασμού. Η διαλογική φόρμα, που για πρώτη και τελευταία φορά χρησιμοποιεί στο έργο του, δεν ριζώνει στη στιχομυθία της τραγωδίας αλλά βασίζεται στην εριστική σοφιστική συζήτηση. Οι αντίπαλοι αναμετριούνται σε μια πνευματική πάλη ερωταποκρίσεων που δεν στοχεύει στις απαντήσεις αλλά στην ανάδειξη των δύο όψεων ενός προβλήματος κι όχι στη λύση του – εδώ τη Machtpolitik της Αθήνας στις έσχατες συνέπειές της».
Οι αντιπρόσωποι της Αθήνας απειλούν τους αντιπροσώπους της Μήλου προσδιορίζοντας με ζοφερή σαφήνεια τη Machtpolitik της πόλης τους, την «πολιτική ισχύος»: «Δίκαια μεν εν τω ανθρωπείω λόγω από της ίσης ανάγκης κρίνεται, δυνατά δε οι προύχοντες πράσσουσι και οι ασθενείς ξυγχωρούσιν». Στη μετάφραση του Σκουτερόπουλου: «Ξέρουμε και ξέρετε πως κατά την ανθρώπινη λογική μπορούμε να μιλάμε για δίκαιο όταν και τα δύο μέρη έχουν ίση ισχύ και ότι οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται».
Και στην παλιά μετάφραση του Ελευθερίου Βενιζέλου, για να νιώσουμε ακόμα βαθύτερα τον αθηναϊκό αμοραλισμό: «Εξίσου γνωρίζομεν και οι δύο, ότι κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγμάτων το επιχείρημα του δικαίου αξίαν έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμις προς επιβολήν αυτού, ότι όμως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του».
Στην Ουάσιγκτον
Δεν χρειάζεται να φανταστούμε χλαμυδοφόρους και γενειοφόρους Αθηναίους και Μηλίους για να φέρουμε μπροστά μας ζωντανή την εικόνα της ωμής βίας που ασκεί πάνω στους αδύναμους νησιώτες η ισχυρή αθηναϊκή δημοκρατία, κακοήθως μεταλλαγμένη σε αυτοκρατορία. Ας θυμηθούμε απλώς την πρόσφατη σκηνή στον Λευκό Οίκο, όπου ο πλανητάρχης της χυδαίας ισχύος Ντόναλντ Τραμπ, ένας Λευκός Λύκος, επικουρούμενος από ένα αντιπροεδρικό τσακάλι ονόματι Βανς, κατασπάραξαν σε παγκόσμια ζωντανή σύνδεση τον δραματικά αποδυναμωμένο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ποια «σωστή πλευρά της Ιστορίας» και λοιπές ρητορικές ελαφρότητες. Ή προσκυνάς και μας δίνεις τις σπάνιες γαίες σου ή σε παραδίδουμε στη Ρωσική Αρκούδα.
Τις θουκυδίδειες παραγράφους τις θυμήθηκε τη μέρα των συγκλονιστικών συλλαλητηρίων για την τραγωδία των Τεμπών ο κ. Αδωνις Γεωργιάδης. Σαν να ήθελε να μας πει, «φωνάξτε όσο θέλετε, στο τέλος η ισχύς θα επιβάλει το δικό της δίκαιο. Η πλειοψηφία μας στη Βουλή, αυτή θα κρίνει τι εστί Δικαιοσύνη. Οπως και με την περυσινή Προανακριτική». Το ξέρουμε. Δεν πέρασε καιρός, γυρνάμε στον Θουκυδίδη, και οι νικητές Αθηναίοι «σκότωσαν όσους Μηλίους συνέλαβαν και έκαναν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες»…
