Οταν αλλάζει το πρόσωπο, αλλάζει και ο άνθρωπος; Είναι, άραγε, το πρόσωπο «ο καθρέφτης της ψυχής»; Οι απαντήσεις διαφέρουν. Η υποψήφια για Οσκαρ Ντέμι Μουρ στην ταινία «The Substance: Το ελιξήριο της νιότης», της Κοραλί Φαρζά, «θυσιάζεται» για να μεταμορφωθεί σε μια 25χρονη εκδοχή του εαυτού της. Δέχεται να δοκιμάσει μια «ουσία» η οποία «τρώει» σιγά σιγά τη γερασμένη (για τις προδιαγραφές της σόου μπιζ) τηλεοπτική σταρ, για να δώσει χώρο στη νέα. Μία εβδομάδα ζει ως 60χρονη και μία ως 25χρονη. Το «body horror», εν προκειμένω, καταλήγει σε μια αποθέωση προκλητικής ανοησίας (του τύπου «κι αν δεν το καταλάβατε, θα το βάλουμε στο μπλέντερ»), στην οποία εκτιμήθηκε η ερμηνεία της Μουρ. Παρότι δεν αποκλείεται να βραβευτεί και σήμερα το βράδυ στα Οσκαρ, κατακτώντας και την κορυφή, γι’ αυτόν τον ρόλο-καρικατούρα, ύστερα από ένα σερί διεθνών διακρίσεων, ας αποσπάσουμε τη δική μας «ουσία». Ναι, τα απανταχού συστήματα –όχι μόνο του θεάματος– λατρεύουν τη νεότητα. Τι αναγκάζει όμως μια γυναίκα να υποστεί κάθε μορφής παραμόρφωση (η Μουρ και στην πραγματική ζωή της) για να αγκιστρωθεί από ένα χρόνο που δεν σταματάει, ούτε καν καθυστερεί, χωρίς ορατό κόστος;
Στο ίδιο μοτίβο, σε αντίστροφη πορεία, εστιάζει η ταινία «Ενας διαφορετικός άνθρωπος» του Ααρον Σίμπεργκ, με τον Σεμπάστιαν Σταν στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ενας φιλόδοξος ηθοποιός, που γεννήθηκε με δυσπλασία στο πρόσωπο, δέχεται να κάνει χρήση μιας πρωτοποριακής ιατρικής μεθόδου προκειμένου να αλλάξει δραστικά την εμφάνισή του. Το νέο πρόσωπο που ονειρευόταν, όμως, γίνεται γρήγορα ο εφιάλτης του. Σταδιακά αποκτά εμμονή με το ν’ ανακτήσει αυτό που έχει χαθεί.
Με ίδιο περιεχόμενο, σε παραλλαγή, είναι και το θεατρικό έργο «Ο άσχημος» του Γερμανού συγγραφέα Μάριους φον Μάγιερμπουργκ, που έχει προηγηθεί αφού γράφτηκε το 2007. Παρουσιάζεται με επιτυχία στο Νέο Θέατρο Βασιλάκου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή, με τον Ορφέα Αυγουστίδη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο Λέτε, ο κεντρικός ήρωας, είναι ένας εργαζόμενος σε εταιρεία, «ολέθρια άσχημος», αλλά δεν το ξέρει. Οταν το συνειδητοποιεί εξαιτίας του περιβάλλοντός του, αποφασίζει να αλλάξει πρόσωπο. Η νέα εκδοχή του εαυτού του, εξαιρετικά ελκυστική, λατρεύεται από τον κόσμο και γίνεται το διαβατήριο για μια ονειρεμένη ζωή. Οταν όμως αρχίζει να παράγεται σε αντίγραφα από τον αισθητικό χειρουργό του –κι άλλοι θέλουν να αποκτήσουν το ίδιο πρόσωπο–, οι όροι αντιστρέφονται και ο «άσχημος» αρχίζει να λείπει σπαρακτικά στον «όμορφο». Ταινίες και θεατρικά έργα περιστρέφονται γύρω από ένα βαθύ τραύμα, μεγεθυμένο, στην εποχή μας: ποτέ δεν ήταν πιο εύκολο να αλλάξουμε την εμφάνισή μας και ποτέ δεν ήταν πιο δύσκολο να ξεφύγουμε από τα χαρακτηριστικά μας.
Οπως ο χρόνος δεν βαλσαμώνεται, έτσι και τα εγχειρίδια για γρήγορες και αποτελεσματικές μεταμορφώσεις αποδεικνύονται απλώς καλοστημένες επιχειρήσεις.
Μπορεί η κοινωνική εμμονή με τα πρότυπα ομορφιάς να καταλαμβάνει διαρκώς και μεγαλύτερη έκταση, να επηρεάζει συμπεριφορές, αντιλήψεις, να ορίζει την επαγγελματική ανέλιξη ή την προσωπική ευτυχία, όμως, την ίδια στιγμή, οι τόσο διαδεδομένες «συνταγές επιτυχίας» είναι για τον κάλαθο των αχρήστων. Οι στρατηγικές αυτοβελτίωσης δεν σε κάνουν διαφορετικό άνθρωπο. Μετατοπίζουν, ενδεχομένως, ελάχιστα, το κέντρο βάρους, μέχρι η κόπωση, η απογοήτευση ή η «στραβή» να σε επαναφέρουν στο σημείο εκκίνησης.
Η φροντίδα, δηλαδή η γνώση, του εαυτού απέχει από το κρεβάτι της αισθητικής, το νυστέρι (ή το ενέσιμο) του αισθητικού χειρουργού, τις όποιες οδηγίες χρήσης. Οπως ο χρόνος δεν βαλσαμώνεται, έτσι και τα εγχειρίδια για γρήγορες και αποτελεσματικές μεταμορφώσεις αποδεικνύονται απλώς καλοστημένες επιχειρήσεις.
Η Ελίζαμπεθ, ο Εντουαρντ, ο Λέτε δεν ανήκουν μόνο στη μυθοπλασία του 21ου αιώνα. Η κακοποίηση εαυτού (και αλλήλων) είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη. Είτε θεατές είτε πρωταγωνιστές, παραμένουμε πρόσωπα του δράματος. Παρακολουθούμε τις παραμορφώσεις αδαείς, αμήχανοι, τρομοκρατημένοι. Οχι όμως αμέτοχοι.
