Ο Ουίλιαμ Μακίνλεϊ ήταν ο 25ος πρόεδρος και ο τελευταίος που κυβέρνησε τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τον 19ο αιώνα, μέχρι που δολοφονήθηκε το 1901. Ηταν ένας μάλλον μέτριος πρόεδρος, που όμως είχε μεγάλες βλέψεις και καλό επιχειρηματικό νου. Από τους πρωτοπόρους του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, κατόρθωσε να αυξήσει το έδαφος της χώρας του με διάφορους τρόπους: Νίκησε τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο, κατέλαβε τις Φιλιππίνες, το Πουέρτο Ρίκο και το Γκουάμ, προσάρτησε τη Χαβάη. Επίσης υπήρξε από τους πρωτεργάτες της κατασκευής της διώρυγας του Παναμά. Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Μακίνλεϊ αγαπούσε ιδιαίτερα τους προστατευτικούς δασμούς. Αν τώρα όλα αυτά σας θυμίζουν τον σημερινό 47ο πρόεδρο των ΗΠΑ, δεν έχετε καθόλου άδικο. Αμέσως μετά την ανακατάληψη της προεδρίας, ο Τραμπ ήδη εκβιάζει την αγορά της Γροιλανδίας, χωρίς να αποκλείει στρατιωτική προσάρτηση, δηλώνει αποφασισμένος να αποκτήσει πλήρη έλεγχο της διώρυγας του Παναμά, επιπλέον, του πλανήτη Αρη, εκβιάζει τον Καναδά, ταπεινώνει την Κολομβία. Κυρίως, αγαπάει τους δασμούς και είναι έτοιμος να τους επιβάλει σε μεγάλη κλίμακα. Τόσο πολύ δε θαυμάζει ο Τραμπ τον μακρινό του προκάτοχο Μακίνλεϊ, που, με μία από τις πρώτες διοικητικές πράξεις, έδωσε το όνομά του στην υψηλότερη κορυφή της Βόρειας Αμερικής, ακυρώνοντας έτσι την προηγούμενη ονομασία που της είχε δώσει ο πρόεδρος Ομπάμα. Ενας σμπάρος, δύο τρυγόνια.
Ωστόσο, ο Μακίνλεϊ δεν ήταν ιδιαίτερα σκληρός εναντίον της μετανάστευσης και, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, κράτησε σχετικά μετριοπαθή στάση. Υποψιάζομαι, όμως, ότι το πρότυπο του Τραμπ στο ζήτημα της «μεταναστευτικής εισβολής» είναι πάλι κάποιος από τον 19ο αιώνα κι ας μην έχει αναφερθεί ποτέ σε αυτόν. Επιτρέψτε μου να σας συστήσω τον Ντένις Κίρνεϊ. Ο ίδιος, μετανάστης από την Ιρλανδία, αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή του εργατικού κινήματος στην Καλιφόρνια, στρέφοντας την οργή του κατά των Κινέζων μεταναστών, καθώς και της εταιρείας σιδηροδρόμων που τους απασχολούσε.
Στις 27 Αυγούστου 1873, η εφημερίδα San Francisco Chronicle δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο: «Η κινεζική εισβολή! Ερχονται, 900.000 ακάθεκτοι».
Ηταν η εποχή που η ανακάλυψη χρυσού στην Καλιφόρνια είχε δημιουργήσει ένα κύμα εσωτερικής μετανάστευσης προς τη Δύση, το οποίο δημιούργησε την ανάγκη κατασκευής σιδηροδρόμων, στους οποίους εργάστηκαν χιλιάδες Κινέζοι εργάτες. Αυτοί σταδιακά εγκαταστάθηκαν στις πόλεις της δυτικής ακτής, κυρίως στο Σαν Φρανσίσκο, κάνοντας διάφορες δουλειές. Ωστόσο, η οικονομική κρίση σε εκείνη τη δεκαετία του ’70 προκάλεσε βαθιά ύφεση και ανεργία. Σε εκείνο το κλίμα, η ρητορική του Κίρνεϊ, εμποτισμένη με ξενοφοβικά στοιχεία (όπως ότι οι Κινέζοι έτρωγαν τις γάτες και τους σκύλους) και ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς (όπως ότι μεταδίδουν ασθένειες μέσω των πλυντηρίων, στα οποία είχαν αποκτήσει σχεδόν το μονοπώλιο), βρήκε απήχηση σε ένα κοινό ήδη ανήσυχο για τις οικονομικές συνέπειες της μετανάστευσης.
Οι ομιλίες του, που κατέληγαν πάντα με το σύνθημα «Οι Κινέζοι πρέπει να φύγουν» –σε μίμηση του Ρωμαίου Κάτωνα για την Καρχηδόνα που έπρεπε να καταστραφεί– οδήγησαν στην ίδρυση του Εργατικού Κόμματος της Καλιφόρνιας το 1877.
Η επιτυχία του κινήματός του ήταν αξιοσημείωτη, αφού, το 1879, πέτυχε την τροποποίηση του πολιτειακού συντάγματος, στερώντας από τους Κινέζους το δικαίωμα ψήφου και την πρόσβαση σε δημόσιες θέσεις εργασίας. Το αποκορύφωμα ήρθε με τον περιβόητο νόμο αποκλεισμού των Κινέζων (Chinese Exclusion Act) του 1882, που απαγόρευσε πλήρως την κινεζική μετανάστευση στις ΗΠΑ.
Στις ΗΠΑ οι πολιτικές απομόνωσης και αποκλεισμού απέτυχαν μπρος στην ακατανίκητη δύναμη της ανθρώπινης κινητικότητας και της διεθνούς αλληλεξάρτησης.
Η ομοιότητα των Κίρνεϊ και Μακίνλεϊ με τον Τραμπ δεν είναι τυχαία. Αντανακλά μια σαφή διάθεση επιστροφής σε αρχές και πρακτικές του 19ου αιώνα – τον αμερικανικό εθνικισμό, τον επιθετικό προστατευτισμό, τον ξενοφοβικό λαϊκισμό. Οπως τότε, έτσι και σήμερα, η επιβολή δασμών, σε συνδυασμό με την απειλή στρατιωτικών επεμβάσεων, αντανακλά την προσπάθεια της Αμερικής να κυριαρχήσει με κάθε μέσο στην παγκόσμια οικονομία. Οπως τότε, έτσι και σήμερα, η πολιτική «μηδενικής ανοχής» προς τους μετανάστες, σε συνδυασμό με την περιφρόνηση προς τους θεσμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας και το κράτος δικαίου, αποκαλύπτει τη νέα προδιάθεση αυτής της χώρας για τον ανελεύθερο λαϊκισμό, αν όχι και για πολιτικό αυταρχισμό.
Το παρελθόν, όμως, δεν είναι για να επιστρέφουμε σε αυτό, αλλά για να παίρνουμε χρήσιμα μαθήματα από αυτό. Και αυτό που διδάσκει ο 19ος αιώνας είναι ότι οι πολιτικές απομόνωσης και αποκλεισμού απέτυχαν μπρος στην ακατανίκητη δύναμη της ανθρώπινης κινητικότητας και της διεθνούς αλληλεξάρτησης. Οι Μακίνλεϊ και Κίρνεϊ, παρά τη ρητορική τους, δεν κατάφεραν να ανακόψουν αυτά τα ρεύματα – αντιθέτως, η εποχή τους σημαδεύτηκε από την αυξανόμενη διασύνδεση των οικονομιών και των κοινωνιών.
Σήμερα, η νέα απόπειρα οπισθοδρόμησης στον προστατευτισμό και στην ξενοφοβία του 19ου αιώνα δεν προδιαγράφει μόνο παρόμοια αποτυχία, αλλά και κάτι πολύ πιο επικίνδυνο: την υπονόμευση των δημοκρατικών αξιών και των φιλελεύθερων θεσμών, που χρειάστηκαν δύο αιώνες για να οικοδομηθούν.
Καθώς, λοιπόν, το μέλλον τρέχει πια με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς το παρελθόν, ας ελπίσουμε μόνο ότι θα αποφύγουμε τα σοβαρά ατυχήματα.
Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας.
