Αργόσυρτο πλάνο: το βλέμμα ακινητεί στη μικροσκοπική πορτούλα ενός παλιού ολλανδικού σπιτιού. Μια ηλιόλουστη μέρα στο Αμστερνταμ, βλέπουμε το γαλήνιο κανάλι και βαρκούλες με ολλανδικά σημαιάκια. Μέσα στο σπίτι: ατμόσφαιρα καλαίσθητης πολυτέλειας, παρκέ, ακριβή επίπλωση, πιάνο, πρόσοψη με παράθυρα χωρίς κουρτίνες, ατέλειωτη θέα στον πολυσύχναστο ποδηλατόδρομο. Φωνή αφηγήτριας, αποστασιοποιημένη και ψύχραιμη. Λέει μια ιστορία φρίκης. Για την ακρίβεια λέει: τον αριθμό και το όνομα της οδού. Κι ύστερα κάτι τρομακτικό. Εδώ έμεναν Εβραίοι (ονόματα, δουλειές). Σφάχτηκαν. Αλλο σπίτι, δυο δρόμους πιο κάτω: το όνομα και κάποιες σύντομες πληροφορίες της οικογένειας που εκδιώχθηκε από τους Γερμανούς. Ημερομηνία και ακριβής τόπος εκτέλεσης, Αουσβιτς ή κάποιο άλλο στρατόπεδο εκτελέσεων.
Μερικές φορές η φωνή λέει για ένα σπίτι κι ύστερα μας πληροφορεί ότι πια κατεδαφίστηκε. Στον κενό χώρο που έχει γεμίσει με χόρτα ή όπου τώρα αράζουν παρέες παιδιών για να φασωθούν και να καπνίσουν τσιγάρα, μια χιονισμένη ημέρα του 1944 είχαν εκτελεστεί κάποιοι άνθρωποι. Η κάμερα συνεχίζει. Ημέρα με χιόνι το 2021. Το πλήθος τσουλάει στα παγωμένα κανάλια. Χιονοπόλεμος μεταξύ παιδιών. Η φωνή μάς πληροφορεί πως στο σημείο έγιναν εκτελέσεις τις οποίες οι ντόπιοι κλήθηκαν να παρακολουθήσουν.
Πλάνα από εμβληματικά σημεία της πόλης, εσωτερικές αυλές, σοφίτες και υπόγεια ζεστών σπιτιών. Η φωνή λέει: εδώ κρύφτηκε ο τάδε Εβραίος, εδώ πυροβολήθηκε ο δείνα καλλιτέχνης, εδώ πανηγύρισε η πόλη την απελευθέρωσή της, εδώ είχαν εγκαταστήσει οι Σύμμαχοι πληροφοριοδότη, εδώ σκοτώθηκε ένα μωρό, επειδή το κατέδωσαν, εδώ γίνονταν παράνομες συναθροίσεις για την οργάνωσης της αντίστασης, εδώ έμενε η τάδε που έγινε πληροφοριοδότης των Γερμανών και εξέτισε μεταπολεμική ποινή δύο χρόνων. Στο ντοκιμαντέρ Occupied City (2023) μαθαίνει κανείς ωφέλιμα πράγματα.
Μία διαδοχή όμορφων εικόνων για τέσσερις ώρες και είκοσι έξι λεπτά. Το Αμστερνταμ, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνα. Οι πλατείες, τα μικροσκοπικά καφέ, τα παλιά στριμωγμένα ολλανδικά σπιτάκια που φωτογραφίζουν οι τουρίστες βγαίνοντας από τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό. Ο ίδιος ο σταθμός ως σημείο συγκέντρωσης και αποπομπής Εβραίων.
Τα θέατρά του κι οι αίθουσες κλασικής μουσικής. Ολα εντυπωσιακά και λουσμένα στο φως, καθώς η φωνή λέει πώς την περίοδο της κατοχής της πόλης απολύθηκαν καλλιτέχνες εβραϊκής καταγωγής, για να αντικατασταθούν από διασκεδαστές των ναζί. Δεν έλειπαν άλλωστε, όπως σε κάθε τόπο, οι πρόθυμοι να συνεργαστούν με τον κατακτητή. Μια ιστορία βίας, προδοσίας και συλλογικού τραύματος, αυτό αφηγείται η φωνή, ενώ η κάμερα καταγράφει το Αμστερνταμ σε λοκντάουν και ύστερα χωρίς λοκντάουν. Τα χρόνια μπλέκονται πάνω στο δέρμα της πόλης, 2020, 1945, 1944, 2021 κ.λπ. Είναι γεμάτο ζωή. Το ντοκιμαντέρ του Steve McQueen, βασισμένο στο βιβλίο Atlas of an Occupied City, Amsterdam 1940-1945 της Bianca Stigter, είναι ταινία-μνημείο.
Φαντάσου, λέει, να είχαμε κανένα εκπαιδευτικό σύστημα ζωντανό, σε επαφή με το σήμερα, και τα σχολεία να αναγκάζονταν να προβάλλουν στους μαθητές τους το ντοκιμαντέρ. Είναι, άλλωστε, ιδανικό για διδασκαλία, αφού δεν δείχνει ούτε ένα δευτερόλεπτο βίας. Τη βία μόνο την αφηγείται υπνωτιστικά, αφήνοντάς την να κατασταλάξει μέσα μας. Απευθύνεται με σεβασμό στη λογική, όχι στον εκβιασμό του συναισθήματος των θεατών. Αυτή είναι μία από τις μεγαλύτερες αρετές του, μαζί με την υψηλή αισθητική.
Αυτό το οπτικοακουστικό μνημείο θα μπορούσε να λαμβάνει χώρα στη Θεσσαλονίκη, την Κέρκυρα, στα Ιωάννινα και αλλού. Οι ελληνικές πόλεις, όμως, σβήνουν τη μνήμη τους και αδιαφορούν για τη συμμετοχή των νέων σε μία κάπως κοινή συνείδηση ως προς το κατοχικό παρελθόν της Ελλάδας, σ’ έναν κοινό αποτροπιασμό για τα εγκλήματα των ναζί.
Κανείς δεν ψάχνει τρόπους να απευθυνθεί στη νεολαία με τα μέσα της και να της πει για το Ολοκαύτωμα, ενώ το Διαδίκτυο επιτρέπει την παραπληροφόρηση και τη σκληρή ακροδεξιά ρητορική σε ελκυστικά πακετάκια σε μορφή ΥouΤube βίντεο, πόντκαστ κ.λπ. Η διάδοση της πληροφορίας, των βιβλίων, των λέξεων και της ιστορικής γνώσης που δημιουργεί ευρωπαϊκό, δημοκρατικό φρόνημα θα έπρεπε να είναι στις προτεραιότητες της χώρας, όμως, καμία μορφή γνώσης δεν είναι ψηλά στην ιεραρχία στόχων κανενός.
