«Μα ούτε μισό δράμι ενσυναίσθηση δεν έχεις; Να μιλάς για το πλαστικομάνι και τα σκουπίδια σε μέρες γιορτινές; Οταν σε όλο τον πλανήτη πανηγυρίζουν, αγοράζοντας μετά μανίας και καταναλώνοντας μετά ακηδίας;» Ελα όμως που η ταλαιπωρημένη από την κατάχρηση «ενσυναίσθηση» δεν είναι οδοντόκρεμα που την προμηθευόμαστε οι πάντες από τα ίδια μαγαζιά και για την ίδια χρεία. Κι έπειτα, δεν πρόκειται για όλον τον πλανήτη. Δεν αγοράζουν όλοι. Αδυνατούν. Πάμπολλοι, στην Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική, αλλά και στην Ευρώπη, και στις ΗΠΑ, στη μαρτυρική Γάζα βέβαια, δεν έχουν ούτε ψωμί να φάνε τούτες τις μέρες του εθιμικού υπερκαταναλωτισμού. Εμείς στο ψεύτικο και εκβιασμένο «Χο! χο! χο!» μας κι εκείνοι στο ανήμπορο «Oχ! οχ!» τους.
Οι ανισότητες ανάμεσα στις χώρες ή στις πληθυσμιακές ομάδες κάθε χώρας χειροτερεύουν συνεχώς. Χαράδρα απύθμενη, που καταπίνει άτομα, ομάδες, λαούς. Αυτές είναι τα πραγματικά σύνορα που κατακερματίζουν τον πλανήτη, τα όντως ανυπέρβλητα, κι ας μην τις επισημαίνουν τείχη και φράχτες. Είναι, βλέπετε, και «φυσικές» και «λογικές», και κατά συνέπεια ακαταγώνιστες και αιώνιες. Αυτό τουλάχιστον διατείνονται όσοι τις εμφανίζουν σαν απόρροια των νόμων της Φύσης και της βουλήσεως του Θεού (τους).
Οι ανισότητες ανάμεσα στις χώρες ή στις πληθυσμιακές ομάδες κάθε χώρας χειροτερεύουν συνεχώς. Χαράδρα απύθμενη, που καταπίνει άτομα, ομάδες, λαούς.
Είπαν αμφότεροι, Φύση και Θεός, και εγένοντο ο φτωχός και ο πλούσιος, ο ισχυρός και ο αδύναμος, ο εκ κληρονομίας ή αγυρτείας ευδαιμονών και ο εκ γενετής και άχρι τέλους απελπισμένος. Αυτοί που παράγουν σκουπίδια (όσο περισσότερα τόσο περισσότερο επιτυχημένοι και ευτυχισμένοι, κατά την κρατούσα λογική) κι εκείνοι που ζουν δίπλα από τα σκουπίδια των εκλεκτών· σαν σκουπίδια και οι ίδιοι, απορρίμματα της «προόδου». Δεν χρειάζεται να τρέξουμε στις γιγάντιες χωματερές της Αφρικής για να δούμε ανθρώπους, κυρίως παιδιά και γυναίκες, να αναζητούν ρυπαρούς θησαυρούς. Τους βλέπουμε και στις δικές μας πόλεις. Βράδυ βγαίνουν συνήθως, κουκουλωμένοι, μην τους δει κανένας γνώριμος και ντροπιαστούν. Μα ποιοι θα έπρεπε να ντρέπονται στ’ αλήθεια;
Αν δεν ανήκουμε στους φανατικούς οπαδούς της Επίπεδης Γης, έχουμε μια ντουζίνα τρόπους για να βεβαιωθούμε πως ο πλανητάκος μας είναι στρογγυλός, άρα και για να πιστέψουμε ότι κανένα τείχος, θαλάσσιο ή στεριανό, δεν μπορεί να εμποδίσει τα μεταναστευτικά κύματα του πάμπτωχου Νότου προς τον Βορρά της πλαστής και πλαστικοδίαιτης αφθονίας. Τα τωρινά κύματα, που δεν τα αναχαιτίζει ούτε καν ο φόβος του θανάτου στη Μεσόγειο, στ’ ανοιχτά κάποιας Πύλου ή Λαμπεντούζας, και όσα τεράστια θα ακολουθήσουν αναπόφευκτα τις επόμενες δεκαετίες. Με «κίνητρο», απεχθές, την ολονέν επεκτεινόμενη ερημοποίηση και τους εμφύλιους πολέμους για το νερό σε χώρες που τον φυσικό τους πλούτο τον απομυζούν αποικιοκράτες Βόρειοι «επενδυτές» και οι λιγοστοί ντόπιοι υποτακτικοί τους.
O «άθικτος παράδεισος»
Ιδού λοιπόν ένας δέκατος τρίτος τρόπος για να βεβαιωθούμε πως η Γη είναι στρογγυλή, και ο οποίος ίσως ενταχθεί κάποτε στο μάθημα της Οικονομικής και Πολιτικής Γεωγραφίας. Στον νότιο Ειρηνικό Ωκεανό, περίπου στο μέσο της απόστασης που χωρίζει Νέα Ζηλανδία και Περού, υπάρχει ένας «άθικτος παράδεισος». Ετσι ονόμασε η UNESCO το νησάκι Χέντερσον το 1988, όταν το ενέταξε στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Το πιο κοντινό σημείο «πολιτισμού» σ’ αυτή την ακατοίκητη κοραλλιογενή ατόλη, ασήμαντη κουκκιδίτσα στον ξεθωριασμένο χάρτη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, απέχει 5.000 χιλιόμετρα. Σπανιότατοι οι επισκέπτες της, ευλαβικοί επιστήμονες, έφταναν εκεί κάθε πέντε ή και δέκα χρόνια.
Ωσπου, από τη μια χιλιετία στην άλλη, ο «άθικτος παράδεισος» θίχτηκε μέχρι καταστροφής. Σήμερα θεωρείται το πιο μολυσμένο σημείο της οικουμένης. Η πυκνότητα πλαστικών σκουπιδιών στην επιφάνειά του είναι η υψηλότερη που έχει εντοπιστεί οπουδήποτε στον κόσμο. Ηδη το 2015 μια αυστραλιανή ερευνητική ομάδα υπό την Τζένιφερ Λέιβερς, θαλάσσιο βιολόγο του Πανεπιστημίου της Τασμανίας, διαπίστωσε ότι το νησάκι ήταν «προικισμένο» με 700 πλαστικά αντικείμενα ανά τετραγωνικό μέτρο: μπουκάλια νερού, αναψυκτικών ή καλλυντικών, σακούλες (χρησιμοποιούμε πάνω από 5 τρισ. τον χρόνο), σημαδούρες, πλαστικά ποτήρια, κάθε λογής παιχνίδια και αλιευτικά είδη… Οι μετρήσεις του 2019 έδειξαν ότι στην ατόλη Χέντερσον είχαν συσσωρευτεί 37,7 εκατομμύρια πλαστικά αντικείμενα βάρους 17 τόνων. «Πάνω από 3.570 νέα πλαστικά ξεβράζονται σε μία και μόνο παραλία κάθε μέρα», δήλωνε τότε η δρ Λέιβερς. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2021, νέα μελέτη, δημοσιευμένη στην επιθεώρηση Marine Pollution Bulletin, ανέβασε σε τέσσερα δισεκατομμύρια τα σκουπίδια στις παραλίες του νησιδίου. Ακάθεκτη η Ανθρωπόκαινος φθείρει, διαλύει, καταστρέφει.
Οι αναλύσεις των ερευνητών έδειξαν ότι το πλαστικομάνι που κουβαλούσαν στην ατόλη τα ωκεάνια ρεύματα προερχόταν από κάθε σημείο του πλανήτη. Από την Κίνα και την Ιαπωνία (οι δυο τους παράγουν τα 2/3 των απορριμμάτων που κατακαλύπτουν το νησάκι), τη Νότια Κορέα (περίπου το 10%), τις ΗΠΑ (6,5%), την Ταϊβάν (5,6%), τον Καναδά (4,7%), τη Χιλή, την Αργεντινή, τον Ισημερινό, αφρικανικές χώρες αλλά και τη Γερμανία. Πώς να καταμετρήσεις όμως τα πλαστικά που έχουν ήδη διασπαστεί σε μικροσωματίδια αόρατα διά γυμνού οφθαλμού, για να καταλήξουν στο στομάχι πουλιών, χελωνών και –με τη βοήθεια των ανέμων– ψαριών;
Η «Χωματερή του Νότιου Ειρηνικού» έχει και το αδελφάκι της, τον «Μεγάλο Σκουπιδοντενεκέ του Βόρειου Ειρηνικού». Ενα νησάκι κινητό, όπως μια φορά κι έναν καιρό η Δήλος, μεταξύ Χαβάης και Καλιφόρνιας. Για πρώτη φορά παρατηρήθηκε το 1997. Δεν είναι από χώμα και πέτρες. Σκουπίδια το έχουν σχηματίσει, κυρίως πλαστικά. Η έκτασή του όσο δύο Τέξας ή τρεις Γαλλίες, αν και αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως έφτασε ήδη την έκταση της Ρωσίας. Το 2023 υπολογίστηκε ότι πάνω στο πλωτό νησί υπάρχουν 1,8 τρισεκατομμύριο κομμάτια πλαστικού, που ζυγίζουν περίπου 80.000 τόνους. Το περισσότερο πλαστικό (από το οποίο δεν λείπουν τα καθίσματα τουαλέτας) αποτελεί ηθελημένη ή αθέλητη συνεισφορά της αλιείας, ενώ ένα ποσοστό του συνολικού όγκου ανάμεσα στο 10% και το 20% έχει προέλευση το τσουνάμι που έπληξε την Ιαπωνία το 2011. Οι ωκεανολόγοι, πάντως, έμειναν άναυδοι όταν ανακάλυψαν ότι δεκάδες είδη παράκτιων ασπόνδυλων οργανισμών κατάφεραν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν πάνω στα πλαστικά του «Great Pacific Garbage Patch».
Μικρότερα πλαστικονήσια υπάρχουν και σε άλλους ωκεανούς, συμπεριλαμβανομένου του Ατλαντικού. Στα δικά μας νερά; Μα ναι, έχει και η Μεσόγειος το ρυπονήσι της, στις ακτές της Τοσκάνης, ανάμεσα στη νήσο Ελβα και στην Κορσική. Εμφανίζεται όμως περιστασιακά, κατά το κέφι των ανέμων και των ρευμάτων της περιοχής. Αλλά πού θα πάει. Αν βάλουμε όλοι ένα χεράκι, θα το μονιμοποιήσουμε. Να, αν από τους 230.000 τόνους πλαστικών που πετάμε κατ’ έτος στη Μεσόγειο φτάσουμε στις 300.000, παρά το φοβερό εμπόδιο που ύψωσε η Ευρωπαϊκή Ενωση με τα γαιοσωτήρια μη αποσπώμενα καπάκια.
