Ο Αρης Κατσιγιάννης κάθεται στον καναπέ, ανάμεσα σε πλεκτά σεμεδάκια, οικογενειακές φωτογραφίες με ξεθωριασμένα χρώματα και ξύλινα έπιπλα που φέρουν σημάδια από δεκαετίες χρήσης. Με το hoodie, τα sneakers και την κάμερα στο χέρι, μοιάζει να φέρνει μαζί του κάτι απόλυτα σύγχρονο σε έναν χώρο γεμάτο μνήμες. Με βλέμμα ήρεμο και προσηλωμένο, ακούει τη φωνή της ηλικιωμένης γυναίκας απέναντί του, μια φωνή που κουβαλά τη σοφία μιας άλλης εποχής, τη μνήμη ενός τόπου και μιας ζωής που χάνεται σιγά-σιγά.
-Κοιμάστε ακόμα μαζί;
-Ε, τι χώρια; Μαζί κοιμόμαστε αγκαλιά. Μαζί θα είμαστε μέχρι να πεθάνουμε. Τον γνώρισα στο σχολείο και είμαστε μαζί 60 χρόνια τώρα.
Αυτή είναι η καθημερινότητα του Αρη και της ομάδα του τους τελευταίους μήνες. Οι δημιουργοί πίσω από το πρότζεκτ «Οι Ιστορίες τους πριν χαθούν» περιπλανιούνται στα ελληνικά νησιά, σε σπίτια γεμάτα με μνήμες και σε φωνές που περιμένουν κάποιον να τις ακούσει. Τα βίντεό τους, με την αφοπλιστική αυθεντικότητα και την ευαισθησία τους, έχουν συγκινήσει χιλιάδες ανθρώπους στο Instagram, όπου το πρότζεκτ μετρά πάνω από 115.000 ακολούθους.
View this post on Instagram
Το πρότζεκτ ξεκίνησε σχεδόν τυχαία, ένα απόγευμα στο σπίτι της γιαγιάς του Αρη. Hταν μια συνηθισμένη επίσκεψη, από αυτές που κάνουν τα εγγόνια χωρίς να σκέφτονται πολύ. Κάθισαν μαζί, μίλησαν όπως πάντα. Μόνο που εκείνη τη φορά, κάτι άλλαξε. «Την άκουσα πραγματικά», λέει. «Κατάλαβα ότι όσα έλεγε ήταν πολύτιμα, ότι αν δεν τα κατέγραφα, θα χάνονταν». Χωρίς δεύτερη σκέψη, άνοιξε το κινητό του και πάτησε ηχογράφηση. Oταν η συζήτηση τελείωσε, άρχισε να τραβά πλάνα από τον χώρο γύρω του – τα παλιά έπιπλα, τις φωτογραφίες, τη γιαγιά του να κινείται στο σπίτι όπως κάθε μέρα. Eπειτα, ένωσε τα κομμάτια, έφτιαξε ένα μικρό βίντεο και το έστειλε σε φίλους.
«Δεν μπορούσα να σταματήσω να κλαίω»
«Θέλω να αγκαλιάσω τη γιαγιά μου»
«Είσαι τυχερός που την έχεις, να την προσέχεις»
Κάποιες από τις αντιδράσεις στο πρώτο βίντεο του Αρη.
Οι αντιδράσεις ήταν συγκινητικές. «Δεν μπορούσα να σταματήσω να κλαίω», «Θέλω να αγκαλιάσω τη γιαγιά μου», «Είσαι τυχερός που την έχεις, να την προσέχεις», του έγραψαν. «Τότε ήταν που συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό είναι αυτό που είχα στα χέρια μου». Από εκείνη τη στιγμή, το «Οι Ιστορίες τους πριν χαθούν» έγινε κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα προσωπικό βίντεο. Ο Aρης και η ομάδα του – ο αδερφός του, Τηλέμαχος, και ο φίλος του, Aρης Ζιωτόπουλος – άρχισαν να ταξιδεύουν, ψάχνοντας φωνές και πρόσωπα που είχαν κάτι να πουν.
ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΤΟΣΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΝΑ ΠΕΙ.
ΑΡΚΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΑ ΤΙΣ ΑΚΟΥΣΕΙ
«Στην αρχή ήταν πιο δύσκολο. Πηγαίναμε από πόρτα σε πόρτα, ρωτούσαμε, φτάναμε σε ένα νησί χωρίς να ξέρουμε αν θα βρούμε κάποιον να μιλήσουμε. Αλλά πάντα, κάπου καταλήγεις. Αυτή η γενιά έχει τόσες ιστορίες να πει. Αρκεί κάποιος να τις ακούσει», λέει στην «Κ». Πλέον, τα πράγματα είναι κάπως πιο εύκολα. Το κοινό στα social media έχει γίνει μέρος της αναζήτησης, στέλνοντας προτάσεις, συνδέοντάς τους με ανθρώπους, ακόμα και με τους ίδιους τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. «Πολλοί θέλουν να κρατήσουν μια τέτοια ανάμνηση, να διατηρήσουν ζωντανές τις ιστορίες των δικών τους ανθρώπων», εξηγεί. Αλλά, ακόμα κι έτσι, το εγχείρημα παραμένει μια αυτόνομη, αυτοσχέδια προσπάθεια. «Το χρηματοδοτούμε μόνοι μας και κάθε ταξίδι βασίζεται στη βοήθεια των νησιωτών φίλων μας – να μας φιλοξενήσουν, να μας ταΐσουν, να μας στηρίξουν με όποιον τρόπο μπορούν. Και αυτό το κάνει ακόμα πιο αληθινό».
Μέχρι σήμερα, το «Οι Ιστορίες τους πριν χαθούν» έχει ταξιδέψει σε νησιά που, τον χειμώνα, αποκαλύπτουν ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο από την καρτποσταλική εικόνα του καλοκαιριού. «Πάντα ήθελα να κάνω ένα project στα νησιά τον χειμώνα, γιατί τότε βλέπεις την αλήθεια», λέει ο Aρης. «Το καλοκαίρι όλα είναι αλλιώς: πολύς κόσμος, φασαρία, τουρίστες. Τον χειμώνα, όμως, μένουν όσοι αγαπούν πραγματικά τον τόπο τους. Αυτοί που θέλεις να συναντήσεις και να ακούσεις». Η ομάδα έχει ήδη ταξιδέψει σε Πάρο, Αμοργό, Κουφονήσια, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Νάξο, Μυτιλήνη, Ικαρία, Μήλο, Κρήτη και Iο, έχοντας συνομιλήσει με 51 ανθρώπους.
Η αυθεντική ψυχή της Μυκόνου
Πρόσφατα, ταξίδεψαν στη Μύκονο, ένα νησί που έχει ταυτιστεί με την υπερβολή, τη νυχτερινή ζωή και τον κορεσμό του τουρισμού. Oμως, ο Aρης είχε έναν άλλο σκοπό. «Διάλεξα τη Μύκονο γιατί ήθελα να δείξω ότι δεν είναι μόνο ένα τουριστικό νησί. Eχει μια αυθεντική ταυτότητα, μια ψυχή που αξίζει να διατηρηθεί», εξηγεί.
Για τον Aρη, η πραγματική Μύκονος κρύβεται στους ντόπιους, στην ιστορία και στη φιλοξενία τους. «Από παλιά οι Μυκονιάτες ήταν ανοιχτοί, ζεστοί, έκαναν τον κόσμο να νιώθει ευπρόσδεκτος. Oμως, τα τελευταία χρόνια, πολλοί ντόπιοι νιώθουν ότι το νησί τους έχει χαθεί μέσα στην εμπορευματοποίηση, ότι η ουσία του θυσιάζεται για τα χρήματα». Γι’ αυτό το «Οι Ιστορίες τους πριν χαθούν» ήθελε να αποτυπώσει τη Μύκονο που ζει πίσω από τα φώτα και τα beach bars. «Μια Μύκονο που θυμάται τον εαυτό της όπως ήταν κάποτε – φτωχική, λιτή, με ανθρώπους που ζούσαν από τη θάλασσα και τη γη, χωρίς περιττά», λέει.
Oπως και τα περισσότερα ελληνικά νησιά, έτσι και η Μύκονος κάποτε ήταν ένας μικρός, φτωχικός τόπος, γεμάτος ιστορίες, παραδόσεις και έναν τελείως διαφορετικό ρυθμό ζωής. «Η γη ήταν άγονη, οι καλλιέργειες περιορισμένες, και οι κάτοικοι εξαρτημένοι από τη θάλασσα για την επιβίωσή τους. Παρ’ όλα αυτά, υπήρχε δυνατή αλληλεγγύη και μια αυθεντικότητα που δύσκολα βρίσκεις σήμερα», προσθέτει ο Aρης.
Μια μορφή ψυχοθεραπείας
Κάθε κινηματογράφηση διαρκεί περίπου μία ώρα, στην πραγματικότητα όμως δεν θυμίζει τυπική συνέντευξη. Ο Aρης και η ομάδα του δημιουργούν ένα κλίμα οικειότητας που επιτρέπει στους ανθρώπους να ανοιχτούν. «Πριν ξεκινήσουμε, προσπαθούμε να κάνουμε τους ανθρώπους να νιώσουν ότι μπορούν να εμπιστευτούν το χώρο και τη διαδικασία», εξηγεί. Η προσέγγιση αυτή αποδίδει. «Συχνά μας λένε ότι δεν έχουν ξαναμιλήσει έτσι σε κανέναν, κι όμως, μας εμπιστεύονται αμέσως. Νομίζω ότι αυτό οφείλεται και στο δέσιμό μας ως ομάδα – είμαι με τον αδερφό μου και τον κολλητό μου, και αυτό τους κάνει να νιώθουν πιο ασφαλείς».
Είναι σαν να ανοίγει μια πόρτα σε έναν κόσμο γεμάτο εμπειρίες και συναισθήματα που αλλιώς θα χάνονταν. Κι εμείς συγκινούμαστε μαζί τους, γιατί ακούμε ιστορίες που ποτέ δεν φανταζόμασταν ότι υπήρχαν.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, οι άνθρωποι συχνά συγκινούνται, γιατί ξαναζούν στιγμές που είχαν χρόνια να μοιραστούν. «Είναι σαν να ανοίγει μια πόρτα σε έναν κόσμο γεμάτο εμπειρίες και συναισθήματα που αλλιώς θα χάνονταν. Κι εμείς συγκινούμαστε μαζί τους, γιατί ακούμε ιστορίες που ποτέ δεν φανταζόμασταν ότι υπήρχαν», εξηγεί. «Είναι σαν μια μορφή ψυχοθεραπείας, όχι μόνο για εκείνους που μιλούν, αλλά και για εμάς», παραδέχεται. Το τέλος κάθε συνέντευξης είναι γεμάτο ευγνωμοσύνη. «Συνήθως τους λέμε: “Σας ευχαριστούμε που μας ανοίξατε το σπίτι και την καρδιά σας. Ελπίζουμε να μην σας κουράσαμε”». Και σχεδόν πάντα η απάντηση είναι η ίδια: “Να μας κουράσατε; Εμείς σας ευχαριστούμε που ήρθατε. Πέρασε τόσο όμορφα η ώρα”», λέει ο Aρης.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ο πόλεμος που τους σημάδεψε
Για τους ανθρώπους που συναντούν, η ιστορία δεν είναι κάτι που γράφεται στα βιβλία. Είναι η ίδια τους η ζωή, με όλα τα μεγάλα γεγονότα που την έχουν σημαδέψει. Eνα από αυτά είναι ο πόλεμος. «Oλοι όσοι έχουμε συναντήσει και έχουν περάσει πόλεμο, μας λένε το ίδιο: “Ευχόμαστε να μη ζήσετε ποτέ πόλεμο. Δεν μπορείτε να καταλάβετε για τι μιλάμε”», αναφέρει ο Aρης.
Στην Κρήτη, δύο γυναίκες μοιράστηκαν μαζί του μια από τις πιο προσωπικές και συγκινητικές ιστορίες που έχει ακούσει. Και οι δύο είχαν χάσει τους πατεράδες τους στον πόλεμο όταν ήταν μικρές. Η απώλεια αυτή δεν στέρησε μόνο τη χαρά της παιδικής τους ηλικίας, αλλά και τη σταθερότητα μιας ολόκληρης ζωής. «Αυτές οι ιστορίες δείχνουν πόσο βαθιά μένει η επίδραση του πολέμου, ακόμα και τόσα χρόνια μετά», λέει. «Oσο κι αν προσπαθούμε να καταλάβουμε τον πόνο, η αλήθεια είναι ότι, αν δεν το έχεις ζήσει, δεν μπορείς να νιώσεις πραγματικά τι σημαίνει πόλεμος».
Συγκλονιστική ανταπόκριση
Οι ιστορίες που καταγράφει ο Αρης και η ομάδα του δεν μένουν απλώς αποθηκευμένες σε έναν σκληρό δίσκο. Τα βίντεο που ανεβάζουν στο Instagram, με τη δύναμη της εικόνας και του λόγου, φτάνουν σε χιλιάδες ανθρώπους, και η ανταπόκριση είναι συγκλονιστική. «Το πιο συγκινητικό είναι όταν λαμβάνουμε μηνύματα από ανθρώπους που μας λένε ότι, αφού είδαν τα βίντεό μας, πήραν τηλέφωνο τη γιαγιά τους για να της πουν πόσο την αγαπούν», λέει ο Αρης. «Ή ότι πήγαν να τη δουν και πέρασαν λίγο παραπάνω χρόνο μαζί της». Αλλοι, που ζουν στο εξωτερικό, του γράφουν ότι τα βίντεο αυτά τους φέρνουν πίσω στην Ελλάδα, έστω και για λίγο. Μερικοί προτείνουν δικούς τους ανθρώπους, ζητώντας να καταγραφούν οι ιστορίες τους πριν είναι αργά. «Εκεί είναι που καταλαβαίνεις ότι, μέσα από ένα έργο, μπορείς να κάνεις τον κόσμο λίγο πιο όμορφο», λέει. «Αυτές οι στιγμές μας δίνουν τη δύναμη να συνεχίσουμε».
Το πιο συγκινητικό είναι όταν λαμβάνουμε μηνύματα από ανθρώπους που μας λένε ότι, αφού είδαν τα βίντεό μας, πήραν τηλέφωνο τη γιαγιά τους για να της πουν πόσο την αγαπούν.
Και θα συνεχίσουν. «Προς το παρόν, εστιάζουμε στα ελληνικά νησιά τον χειμώνα», εξηγεί. «Μόλις γυρίσαμε από την Κρήτη και το επόμενο ταξίδι μας είναι στην Κάρπαθο». Αλλά στο βάθος του μυαλού τους υπάρχουν κι άλλες σκέψεις: να ταξιδέψουν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και ίσως στο εξωτερικό. Γιατί ο τίτλος του πρότζεκτ, «Οι Ιστορίες τους πριν χαθούν», δεν έχει όρια. Οπου υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχουν ιστορίες. Και κάποιος, πρέπει να τις καταγράψει.
