Ολοι συμφωνούν πως η κατάσταση στους δρόμους του λεκανοπεδίου της Αττικής χειροτερεύει μήνα με τον μήνα. Η πάγια προσέγγιση των συγκοινωνιολόγων είναι πως δεν έχει νόημα να δίνονται χρήματα σε υποδομές που διευκολύνουν την κυκλοφορία, καθώς σύντομα το όποιο όφελος θα εξανεμιστεί από τον συνεχώς αυξανόμενο όγκο αυτοκινήτων.
Αντίθετα, οι σχετικές συζητήσεις προτάσσουν τα λεγόμενα αντικίνητρα, προκειμένου να αποθαρρυνθεί η χρήση ακόμα και η κτήση του προσωπικού μεταφορικού μας μέσου, πριν καν αποκτήσουμε ένα αποτελεσματικό δίκτυο από ΜΜΜ. Τέτοια μέτρα περιλαμβάνουν πεζοδρομήσεις, κατάργηση θέσεων στάθμευσης και διευθετήσεις της κυκλοφορίας που όλα αυτά μαζί καθιστούν τελικά μπελά την κίνηση και τη στάθμευση των Ι.Χ. Με λίγα λόγια, η λογική είναι πως αν κάνεις τη ζωή του οδηγού πιο δύσκολη, θα στραφεί στα ΜΜΜ ή ακόμα και θα ξεφορτωθεί το αυτοκίνητό του.
Η Αθήνα μεγάλωσε χωρίς κάποιο σχέδιο. Η πόλη άπλωσε τα άκρα της σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων, οι δημόσιες συγκοινωνίες όμως δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν αυτήν την αλλαγή
Η αλήθεια είναι πως η Αθήνα μεγάλωσε χωρίς κάποιο σχέδιο. Οι οικογένειες μετακόμισαν προς τα προάστια αναζητώντας καλύτερο περιβάλλον, περισσότερο χώρο, χαμηλότερη δόμηση. Η πόλη άπλωσε τα άκρα της σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων, οι δημόσιες συγκοινωνίες όμως δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν αυτήν την αλλαγή. Αραιά δρομολόγια, γειτονικές συνοικίες που δεν συνδέονται και ένα μετρό πάντα πίσω από τις ανάγκες του λεκανοπεδίου, έσπρωξαν τους κατοίκους της ελληνικής μεγαλούπολης στη ζεστή αγκαλιά του αυτοκινήτου.
Το τετράτροχο έγινε απαραίτητο για τις καθημερινές μετακινήσεις και γύρω από αυτό χτίστηκε η ζωή όλης της οικογένειας, από το πού εργαζόμαστε και πού κατοικούμε, μέχρι το σχολείο που επιλέγουμε για το παιδί μας και τις δραστηριότητές του ή τις δικές μας. Το πρωινό της Αθήνας είναι σχεδιασμένο γύρω από τον… κινητήρα εσωτερικής καύσης. Σήμερα, λοιπόν, κάπως απότομα τίθεται το θέμα να ζητήσουμε από αυτούς τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τη συνήθεια αυτή την οποία εμείς ως κοινωνία τους καλλιεργήσαμε, χωρίς να τους δίνουμε μια αποτελεσματική εναλλακτική.
Σε αυτό το πλαίσιο, αποφασίσαμε να εξετάσουμε κάτι απλό. Πόσο χρόνο κερδίζει, ή χάνει, κάποιος όταν αφήνει το αυτοκίνητο και κάνει την ίδια διαδρομή με ΜΜΜ – αλλά και το αντίστροφο. Δηλαδή, άνθρωποι που είναι αναγκασμένοι να μετακινούνται μέ τις δημόσιες συγκοινωνίες, κατά πόσο θα επωφελούνταν αν οδηγούσαν ένα αυτοκίνητο.
Επιλέξαμε 21 τυπικές διαδρομές του λεκανοπεδίου και καταγράψαμε την ίδια ημέρα (18/11) και την ίδια ώρα, τον χρόνο μετακίνησης με αυτοκίνητο και με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Είκοσι ένας άνθρωποι της διπλανής πόρτας, εργαζόμενοι ή συνταξιούχοι, σε μια διαδρομή ρουτίνας, που ενίοτε μπορεί να διασχίζει ένα μεγάλο κομμάτι της Αττικής, να συνδέει δύο διπλανές γειτονιές ή το κέντρο με μια από της συνοικίες της πόλης.
Ως αφετηρία επιλέξαμε τον εκάστοτε τόπο ημερήσιου προορισμού και ο χρόνος άρχισε να μετράει όταν πλέον ήρθε η ώρα της επιστροφής. Ολο αυτό δεν αποτελεί μια επιστημονική μελέτη, αλλά αντιπροσωπευτική καθημερινότητα που τη βιώνουμε όλοι μας. Τα αποτελέσματα δεν φιλοδοξούν να κρίνουν, αλλά να φωτίσουν. Να δείξουν αν οι συζητήσεις περί αποτροπής έχουν βάση ή αν αποτελούν ένα ευχολόγιο σε μια πραγματικότητα που δεν υπάρχει ακόμα.
Ο χρόνος για 21 διαδρομές με και χωρίς το αυτοκίνητο
Ας κάνουμε τις συστάσεις…
Ο Κ.Π. είναι συνταξιούχος. Από το σπίτι του στα Πατήσια, αρκετές μέρες μέσα στη βδομάδα «κατηφορίζει» για τη Βάρκιζα. Περιμένει λίγο να σπάσει η πρωινή κίνηση και συνήθως ακολουθεί την παραλιακή διαδρομή. Θεωρεί θείο δώρο ότι έχει την πολυτέλεια να ζει σε ένα τόπο όπου μπορεί να απολαμβάνει τη θάλασσα όλο τον χρόνο, είτε ρεμβάζοντας με την εκεί παρέα του είτε ως χειμερινός κολυμβητής. Περί τις 14:00 θα χρειαστεί να πάρει τον δρόμο της επιστροφής, για να προλάβει το μεσημεριανό του στο σπίτι και να χαλαρώσει με την καθιερωμένη του σιέστα.
Λίγο αργότερα ο Λ.Π., που εργάζεται από το σπίτι του στο Μαρούσι, θα χρειαστεί «να πεταχτεί» στο Ψυχικό, να πάρει τον μικρό του γιο από το σχολείο και να επιστρέψει να συνεχίσει τη δουλειά του.
Ο Γ.Β., υψηλόβαθμο στέλεχος σε μεγάλη εταιρεία, κάθε μέρα δοκιμάζει την αντοχή των νεύρων του στον Κηφισό, αφού μένει στο Ν. Φάληρο και εργάζεται στην Κάτω Κηφισιά
Η Α.Π., καθηγήτρια Αγγλικών, κάτοικος Μελισσίων έχει ένα αρκετά πιο ακατάστατο πρόγραμμα. Εργάζεται σε φροντιστήριο στο κέντρο, με διαφορετικές ώρες απασχόλησης κάθε μέρα. Κάθε χρόνο κάνει έναν αγώνα να ταιριάξει μέσα στο πρόγραμμα της βδομάδας τα ιδιαίτερα που έχει αναλάβει για να συμπληρώσει το εισόδημά της. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά «φορτώθηκε» (επειδή το ήθελε πολύ) και ένα μεταπτυχιακό στην Ψυχολογία και τώρα –κάποιες μέρες– πρέπει να βρίσκεται στο Γενικό Νοσοκομείο της Ελευσίνας για την πρακτική της.
Μεγάλο δρομολόγιο πραγματοποιεί και ο Γ.Β., υψηλόβαθμο στέλεχος σε μεγάλη εταιρεία. Κάθε μέρα δοκιμάζει την αντοχή των νεύρων του στον Κηφισό, αφού μένει στο Ν. Φάληρο και εργάζεται στην Κάτω Κηφισιά, όπως και ο Κ.Τ. που από τον Περισσό αγωνίζεται κάθε πρωί να φτάσει στην εκτυπωτική μονάδα που δουλεύει, στον Αγιο Στέφανο. Η επιστροφή πολλές φορές αποτελεί ακόμα μεγαλύτερη δοκιμασία.
Το ίδιο ισχύει και για την Ε.Π., φιλόλογο που εργάζεται σε εκδοτική εταιρεία στο Κορωπί. Μένει κοντά στο ΟΑΚΑ –μια ανάσα, μέσω της Αττικής Οδού, θα σκεφθούν πολλοί– αλλά πρώτα πρέπει να περάσει από τα Πατήσια για να πάρει το παιδί της από τους γονείς της.
Η λίστα μας περιλαμβάνει όμως και πιο απλές μετακινήσεις, όπως από τα Σεπόλια στο Περιστέρι, από τη Βάρη στη Γλυφάδα, από τη Ν. Φιλαδέλφεια στο Καματερό, από τα Γλυκά Νερά στον Χολαργό, από το κέντρο της Αθήνας στου Ζωγράφου, ή από το Ψυχικό στο Γαλάτσι.
Η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα
Για την καταγραφή των χρόνων μετακίνησης καταφύγαμε στις εφαρμογές των χαρτών της Google, όσον αφορά τα αυτοκίνητα, που παρέχει εξαιρετική ακρίβεια, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία της κίνησης στους δρόμους. Αντίστοιχα για τη μετάβαση με τα ΜΜΜ χρησιμοποιήσαμε την εφαρμογή moovit, η οποία παρέχει πολύ καλή ακρίβεια για τον χρόνο άφιξης των λεωφορείων και τη συχνότητα των δρομολογίων. Παρέχει επίσης όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τις μετεπιβάσεις που θα χρειαστεί να πραγματοποιήσουμε και τον χρόνο που θα πρέπει να περπατήσουμε.
55 λεπτά χρειάστηκε ο εργαζόμενος στην Κάτω Κηφισιά ώστε να επιστρέψει στο σπίτι του στο Ν. Φάληρο
Την καταγραφή των χρόνων μετακίνησης με αυτοκίνητο επιβεβαίωσαν τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών ως προς τις ώρες που χάνουμε πίσω από το τιμόνι στη διάρκεια ενός έτους. Υπήρχαν αρκετές από τις διαδρομές που επιλέξαμε, στις οποίες ο χρόνος μετάβασης φλέρταρε με τη μία ώρα. Για την ακρίβεια, 55 λεπτά χρειάστηκε ο εργαζόμενος στην Κάτω Κηφισιά ώστε να επιστρέψει στο σπίτι του στο Ν. Φάληρο. Δεν λείπουν όμως και οι τυχεροί, όπως ο Γ.Δ. που ανάλωσε μόλις 8 λεπτά για να επιστρέψει από τη Ν. Φιλαδέλφεια στο Καματερό.
Ο μέσος όρος οδήγησης κυμάνθηκε στα 27,5 λεπτά, χρόνος που θα μειωνόταν στα 18 αν δεν υπήρχε κίνηση. Με άλλα λόγια, το μποτιλιάρισμα μας επιβαρύνει κατά μέσο όρο με 10′ (23′ στην περίπτωση του στελέχους της Κάτω Κηφισιάς).
Σε αρκετές περιπτώσεις, ο βέλτιστος χρόνος με το αυτοκίνητο καταγράφηκε, αξιοποιώντας την Αττική Οδό. Το όφελος στις περιπτώσεις που διερευνήσαμε κυμάνθηκε από μόλις 1′ έως 22 λεπτά για την πιο επιβαρυμένη διαδρομή.
Πώς τα πήγε η δημόσια συγκοινωνία;
Τα αποτελέσματα είναι λίγο πολύ αναμενόμενα. Καθώς σπάνια υπάρχει ένα δημόσιο μεταφορικό μέσο που ξεκινάει έξω από την πόρτα του σπιτιού σου και να σε αφήνει στην είσοδο της εργασίας σου, χρησιμοποιώντας τα ΜΜΜ, πολλές φορές θα χρειαστεί να πραγματοποιήσεις μία και και δύο μετεπιβιβάσεις.
Στις 20 διαδρομές που επιλέξαμε, ο χρόνος μετάβασης με τα ΜΜΜ διαμορφώθηκε στα 47 λεπτά, δηλαδή μια μέση καθυστέρηση σε σχέση με το αυτοκίνητο 19,5 λεπτών
Επιπλέον, πολλές φορές η συχνότητα των λεωφορείων ή αντίστοιχα του προαστιακού είναι τέτοια που σημαίνει αναμονές από 20 έως και 45 λεπτά.
Στις 20 διαδρομές που επιλέξαμε, ο χρόνος μετάβασης με τα ΜΜΜ διαμορφώθηκε στα 47 λεπτά, δηλαδή μια μέση καθυστέρηση σε σχέση με το αυτοκίνητο 19,5 λεπτών. Κατά μέσο όρο, τα ΜΜΜ χρειάστηκαν 76% περισσότερο χρόνο από εκείνον που δαπανήθηκε με αυτοκίνητο.
Η μεγαλύτερη απόκλιση (+262,5%) αφορά τη διαδρομή Ν. Φιλαδέλφεια – Καματερό. Μπορεί ο τελικός χρόνος μετάβασης των 29′ να μην ακούγεται υπερβολικός, αλλά είναι πολύ μεγαλύτερος των μόλις 8 λεπτών που απαιτούνται πίσω από το τιμόνι. Μόνο σε δύο διαδρομές, ο χρόνος των ΜΜΜ ήταν πολύ κοντά σε εκείνον του Ι.Χ.
Αν κάτι προκύπτει τόσο από τις 20 διαδρομές του λεκανοπεδίου, όσο και από τη διεθνή εμπειρία, είναι ότι ο μέσος χρήστης δεν επιλέγει τρόπο μετακίνησης ιδεολογικά, αλλά πρακτικά. Δεν αγαπά το Ι.Χ. ούτε μισεί τα ΜΜΜ. Απλώς ζυγίζει χρόνο, κόστος και πολυπλοκότητα της διαδρομής του.
Μελέτες από ευρωπαϊκές μητροπόλεις δείχνουν ότι η δημόσια συγκοινωνία γίνεται πραγματικός ανταγωνιστής του αυτοκινήτου μόνο όταν ο συνολικός χρόνος πόρτα-πόρτα δεν ξεπερνά κατά πολύ τον χρόνο με Ι.Χ. Εκτιμήσεις από τη Στοκχόλμη, για παράδειγμα, δείχνουν ότι όταν ο χρόνος των ΜΜΜ δεν ξεπερνά κατά 1,5 φορά τον χρόνο με αυτοκίνητο, η χρήση τους μπορεί να προσελκύσει το 50 έως 70% όσων μετακινούνται καθημερινά. Πάνω από αυτό το όριο, η δημόσια συγκοινωνία αρχίζει να χάνει μαζικά επιβάτες.
Αναμονή και περπάτημα
Μπορεί στους χρόνους μετάβασης με το αυτοκίνητο να μην έχουμε συνυπολογίσει τη χρονική επιβάρυνση για αναζήτηση στάθμευσης, όμως αντίστοιχα στα ΜΜΜ έχουμε πολλές φορές μεγάλη αναμονή στη στάση, μετεπιβιβάσεις και κάμποσο περπάτημα.
Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, ο χρόνος περπατήματος και αναμονής βιώνεται ως πολύ πιο κουραστικός από τον χρόνο μέσα στο μέσο, ιδίως όταν έξω επικρατεί κρύο ή υπερβολική ζέστη. Σε διεθνή μοντέλα μετακίνησης, ο χρόνος πρόσβασης/απομάκρυνσης από το μέσο ή η αναμονή στο ενδιάμεσο σταθμίζονται συχνά έως και 3 φορές σε σχέση με τον χρόνο που κάθεσαι ήδη μέσα στο τρένο ή το λεωφορείο. Αυτό σημαίνει ότι για τον χρήστη, δέκα λεπτά αναμονής ή περπατήματος «πονάνε» σαν μισή ώρα μετακίνησης ειδικά όταν κουβαλά τσάντες με ψώνια ή συνοδεύει παιδιά.
Κρίσιμος παράγοντας για την επιλογή του μέσου μετακίνησης παίζει το λεγόμενο trip chaining, δηλαδή οι αλυσιδωτές διαδρομές που προκύπτουν όταν η μετάβαση από και προς τη δουλειά συνδυάζεται με στάσεις για σχολείο, ψώνια, δραστηριότητες των παιδιών
Στην περίπτωσή μας, ο χρόνος περπατήματος κυμάνθηκε από 1 έως 14 λεπτά (μέσος όρος 8,3′), ενώ κατά μέσο όρο χρειάστηκε επιπλέον μία μετεπιβίβαση. Από το σύνολο των διαδρομών, σε επτά από αυτές χρειάστηκε ο επιβάτης να χρησιμοποιήσει τρία διαφορετικά μέσα προκειμένου να φτάσει στον προορισμό του.
Πιο ακραία περίπτωση αυτή της φιλολόγου, που με τα ΜΜΜ θα χρειαζόταν 96 ολόκληρα λεπτά (+53′ σε σχέση με το αυτοκίνητο) για να μεταβεί από το Κορωπί (διαδρομή αριστερά) στον πατέρα της ώστε να πάρει το παιδί. Θα επιβιβαζόταν σε 3 μέσα, διερχόμενη μάλιστα από τον σταθμό του Συντάγματος προκειμένου να προσεγγίσει τα Πατήσια! Στη συνέχεια για να φτάσει στο σπίτι της στη Ν. Ιωνία, πλησίον του ΟΑΚΑ, θα χρειαζόταν άλλα 29′ και δύο διαφορετικά μέσα (+16′ έναντι της μετακίνησης με αυτοκίνητο). Εχοντας δαπανήσει επιπλέον 69 λεπτά, επιβιβαστεί σε 3 λεωφοριακές γραμμές, ένα τρόλεϊ και έναν συρμό του μετρό, δύσκολα θα αντισταθεί να μην πάρει την επομένη μέρα το Ι.Χ. της, ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται σημαντικά μεγαλύτερο κόστος μετάβασης.
Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, κρίσιμος παράγοντας για την επιλογή του μέσου μετακίνησης παίζει το λεγόμενο trip chaining, δηλαδή οι αλυσιδωτές διαδρομές που προκύπτουν όταν η μετάβαση από και προς τη δουλειά συνδυάζεται με στάσεις για σχολείο, ψώνια, δραστηριότητες των παιδιών. Είναι εύλογο πως όσο περισσότερες τέτοιες στάσεις έχει μια μέρα τόσο πιο πιθανό είναι να χρησιμοποιηθεί αυτοκίνητο. Ιδιαίτερα όταν οι ενδιάμεσες δραστηριότητες δεν είναι εργασιακές αλλά οικογενειακές ή προσωπικές, η εξάρτηση από το Ι.Χ. αυξάνεται ακόμη περισσότερο.
Συνθέτει το δρομολόγιο όπως τον βολεύει
Με απλά λόγια, ο γονιός που πρέπει να φύγει από τη δουλειά, να περάσει από το σχολείο, να αφήσει το παιδί σε μια δραστηριότητα, να πεταχτεί ίσως και στο σούπερ μάρκετ και μετά να γυρίσει σπίτι, δεν συγκρίνει απλώς τον χρόνο «γραφείο – σπίτι». Συγκρίνει μια ολόκληρη αλυσίδα κινήσεων, όπου το αυτοκίνητο του επιτρέπει να συνθέτει το δρομολόγιο όπως τον βολεύει, ενώ τα ΜΜΜ συχνά απαιτούν χρονοβόρες παρακάμψεις, αναμονές και διαδρομές που δεν βγαίνουν χρονικά.
Η δημόσια συγκοινωνία πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι η ζωή δεν είναι ένα απλό «σπίτι – δουλειά – σπίτι», αλλά μια πολύπλοκη διαδρομή με παιδιά, υποχρεώσεις και μικρές προσωπικές ανάσες
Η διεθνής εμπειρία επομένως δεν λέει ότι το αυτοκίνητο είναι αναπόφευκτο, όμως για να ζητήσεις από τον πολίτη να το αφήσει, πρέπει να του δώσεις μια εναλλακτική που να μην του διαλύει τον χρόνο και την καθημερινότητα. Αυτό σημαίνει δημόσια συγκοινωνία που να πλησιάζει τον χρόνο του Ι.Χ., να μειώνει το βάρος της πεζής πρόσβασης και των αναμονών, και, κυρίως, να λαμβάνει υπόψη ότι η ζωή δεν είναι ένα απλό «σπίτι – δουλειά – σπίτι», αλλά μια πολύπλοκη διαδρομή με παιδιά, υποχρεώσεις και μικρές προσωπικές ανάσες.
Μέχρι να φτάσουμε εκεί, η συζήτηση περί τιμωρίας του αυτοκινήτου χωρίς αντίστοιχες υποδομές κινδυνεύει να μένει θεωρητική ή, χειρότερα, να φορτώνει ενοχές στους πολίτες για επιλογές που στην πραγματικότητα τους τις έχει επιβάλει ο ίδιος ο τρόπος που χτίσαμε την πόλη.
