Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, σε ένα υπόγειο του Ουισκόνσιν, δύο φίλοι που λάτρευαν τα παιχνίδια στρατηγικής και φαντασίας αποφάσισαν να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό. Οι Γκάρι Γκάιγκαξ και Ντέιβ Αρνεσον είχαν την ιδέα, αντί οι παίκτες να διοικούν στρατούς σε μια μάχη, να αναλαμβάνουν τον ρόλο ενός ήρωα μέσα σε μια φανταστική περιπέτεια. Αυτή η απλή αλλαγή, σχεδόν αυτονόητη σήμερα, ήταν τότε επαναστατική.
Στο Dungeons & Dragons (D&D) κάθε παίκτης δημιουργεί έναν χαρακτήρα -έναν πολεμιστή, μάγο, κλέφτη, ξωτικό ή ό,τι άλλο φανταστεί- με δικές του δεξιότητες και προσωπικότητα, και μια φανταστική αποστολή ξετυλίγεται συνεργατικά. Ενας παίκτης αναλαμβάνει χρέη Dungeon Master (DM), δηλαδή αφηγητή και «διαιτητή» του παιχνιδιού, περιγράφοντας τον κόσμο και τους κατοίκους του, ενώ οι υπόλοιποι παίκτες αποφασίζουν τις πράξεις των ηρώων τους. Ετσι, αντί να ακολουθούν μια προκαθορισμένη ιστορία, οι παίκτες ζουν την ιστορία – συνεργάζονται, αντιμετωπίζουν κινδύνους, εξερευνούν φανταστικούς τόπους και συλλέγουν θησαυρούς, με το ζάρι να κρίνει την επιτυχία των ενεργειών τους.
Μια απρόσμενη επιτυχία
Το 1974 κυκλοφόρησε το πρώτο κουτί με τα τρία βιβλιαράκια κανόνων. Η παραγωγή ήταν αρκετά ερασιτεχνική, ωστόσο, από στόμα σε στόμα έγινε απρόσμενη επιτυχία. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70, το παιχνίδι είχε ήδη αποκτήσει φανατικό κοινό. Στη διάρκεια των δεκαετιών που ακολούθησαν γνώρισε νέες εκδόσεις κανόνων, πέρασε στα χέρια της Wizards of the Coast (θυγατρικής πλέον της Hasbro) και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ωστόσο, παρά την τεράστια επιτυχία του δεν απέφυγε και τις αναταράξεις.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, στις ΗΠΑ ξέσπασε ένας «ηθικός πανικός» γύρω από το παιχνίδι, με θρησκευτικές ομάδες και ανήσυχους γονείς να το κατηγορούν για προώθηση αποκρυφισμού. Η αφορμή ήταν η υπόθεση ενός εξαφανισμένου φοιτητή, η οποία συνδέθηκε άδικα με το παιχνίδι. Οι ισχυρισμοί αυτοί γρήγορα καταρρίφθηκαν από τις αρχές και από ειδικούς ψυχικής υγείας, όμως αποδεικνύουν ότι το D&D είχε ήδη γίνει τόσο δημοφιλές, ώστε να απασχολεί τη δημόσια συζήτηση.
Ο Σωκράτης Θεοδοσιάδης, από τη Θεσσαλονίκη, είναι σήμερα 40 χρονών και θυμάται το D&D ως τον πρώτο χώρο όπου, στην εφηβεία του, μπορούσε να είναι πραγματικά ο εαυτός του. «Μόλις είχα ξεκινήσει το λύκειο και τα μουσικά ερεθίσματα που επέλεγα τότε με έφεραν όλο και πιο κοντά στον κόσμο του φανταστικού. Τους περισσότερους συμμαθητές μου όμως αυτό το σύμπαν τούς άφηνε αδιάφορους, προτιμούσαν το ποδόσφαιρο. Τότε, βρέθηκε μια παρέα που με αγκάλιασε, και για πρώτη φορά μέσα από το D&D που έπαιζα μαζί τους βίωσα κάτι συναρπαστικό. Ενιωθα ότι κάπου ανήκα, ότι μπορούσα να εκφραστώ, να είμαι περίεργος ή τρελός, χωρίς κανείς να με κατακρίνει. Μπορούσα να είμαι ο περίεργος εφηβικός εαυτός μου κάθε Σαββατοκύριακο, όταν βρισκόμουν μαζί τους και παίζαμε με τις ώρες. Αργότερα ως φοιτητής μπορεί να έπαιζα και για βράδια ή και μέρες ολόκληρες».
Θεμέλιο στη φαντασία
Το 2024 το περιοδικό TIME αφιέρωσε μια ειδική έκδοση στο D&D και στο εξώφυλλό του το αναφέρει ως «Το παιχνίδι που άλλαξε τον κόσμο». Ο Σωκράτης συμφωνεί με τη διατύπωση και εξηγεί: «Αντλησε έμπνευση από τη φανταστική λογοτεχνία (με εμφανείς επιρροές από τον κόσμο του Τόλκιν και άλλους), αλλά επέστρεψε πίσω έμπνευση, δημιουργώντας νέους μύθους και χαρακτήρες που με τη σειρά τους δημιούργησαν καινούργια βιβλία, μουσικές, ταινίες και σειρές».
Σκηνοθέτες, όπως ο Τζον Φαβρό (Iron Man, The Mandalorian κ.ά.), έχουν πιστώσει στο D&D το γεγονός ότι απέκτησαν από μικροί γερό θεμέλιο στη φαντασία, στην αφήγηση ιστοριών και την αίσθηση ισορροπίας σε μια διήγηση. Αντίστοιχα, πολλοί συγγραφείς, καλλιτέχνες και σχεδιαστές αναφέρουν ότι ξεκίνησαν ως έφηβοι να πλάθουν κόσμους και χαρακτήρες γύρω από ένα τραπέζι D&D, καλλιεργώντας δημιουργικότητα που μετέπειτα διοχέτευσαν στα έργα τους. Παράλληλα, οι πρώτοι σχεδιαστές video games των ’80s που μεγάλωσαν παίζοντας D&D προσπάθησαν να μεταφέρουν την εμπειρία στον υπολογιστή: έτσι γεννήθηκαν τα κλασικά computer RPGs, όπως το Ultima και το Wizardry. Η λογική του παιχνιδιού –ότι η ιστορία δεν είναι γραμμική, αλλά χτίζεται από τις επιλογές του παίκτη– έγινε θεμέλιο για όσα θεωρούμε σήμερα «κανονικά» χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου video game.
Είναι σαν να διαβάζεις ένα πολύ καλό βιβλίο, στο οποίο πρωταγωνιστές είστε εσύ και η παρέα σου.
Ο Ανδρέας Χαλικιάς ξεκίνησε να παίζει σε D&D στην Εκτη Δημοτικού και με μερικές διακοπές συνεχίζει μέχρι και σήμερα. «Η κουλτούρα αυτών των παιχνιδιών, όπως και της metal μουσικής και των βιβλίων φαντασίας ή τρόμου με τα οποία μεγαλώσαμε, μας έκανε μέλη μιας οικογένειας η οποία μπορεί να ήταν κάπως uncool, ειδικά στα late 90s, αλλά για εμάς ήταν ό,τι πιο κουλ. Κατά την περίοδο της COVID αρχίσαμε να παίζουμε ξανά, διαδικτυακά αυτή τη φορά, λόγω lockdown, με τους παιδικούς μου φίλους, που κάποιοι ήμασταν Ελλάδα και κάποιοι εξωτερικό. Μετά σταματήσαμε ξανά, και τώρα, πολλά χρόνια μετά την πρώτη μου επαφή με το παιχνίδι, παίζω ξανά με φίλους και συνεργάτες από τη δουλειά». Ο ίδιος εξηγεί ότι για ανθρώπους που τους εξιτάρει η φαντασία, το να μπορείς να παίξεις ξωτικά, νάνους, να μιλάς με δράκους, να προσπαθείς να σώσεις τον κόσμο από το απόλυτο κακό, με πανοπλίες και σπαθιά, είναι σαν να διαβάζεις ένα πολύ καλό βιβλίο, στο οποίο πρωταγωνιστές είστε εσύ και η παρέα σου. «Εχει και το άλλο κλασικό χαρακτηριστικό των βιβλίων φαντασίας: είστε διαφορετικοί. Οπως είναι ο Χάρι Πότερ ή ο Φρόντο – διαφέρουν από τους υπόλοιπους, δεν είναι κλασικοί χαρακτήρες. Ετσι είναι και οι ήρωες που φτιάχνεις, και ο κόσμος, τόσο μέσα στο παιχνίδι όσο και έξω από αυτό».
Βοηθώντας ανθρώπους στον πραγματικό κόσμο
Το 2014 κυκλοφόρησε η 5η έκδοση του παιχνιδιού που απλοποίησε και εκσυγχρόνισε το παιχνίδι, προσελκύοντας μια νέα γενιά παικτών. Το 2018 οι πωλήσεις του παιχνιδιού εκτοξεύτηκαν καθώς έχει καταγραφτεί ως η καλύτερη χρονιά όλων των εποχών για το D&D. Σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της Wizards of the Coast, μόνο μέσα στο 2020 οι χρήστες παρακολούθησαν πάνω από 150 εκατομμύρια ώρες παιχνιδιού D&D σε πλατφόρμες όπως το Twitch και το YouTube. Παράλληλα σειρές-φαινόμενα όπως το «Stranger Things» απέτισαν φόρο τιμής στο παιχνίδι, ενσωματώνοντας στην πλοκή τους στοιχεία και θεματικές του. Την ίδια στιγμή το D&D έχει εισχωρήσει από τις σχολικές λέσχες μέχρι τα πανεπιστήμια και από τα οικογενειακά τραπέζια μέχρι τις διαδικτυακές κοινότητες, καθώς ειδικές ψηφιακές πλατφόρμες επιτρέπουν σε φίλους από διαφορετικές πόλεις ή χώρες να συνδεθούν μέσω Ιντερνετ και να παίξουν σαν να βρίσκονταν γύρω από το ίδιο τραπέζι. Και ενώ επί πολλά χρόνια επικρατούσε η εντύπωση ότι πρόκειται για ένα παιχνίδι «απόδρασης» από την πραγματικότητα, σήμερα γίνεται όλο και πιο σαφές ότι οι φανταστικές περιπέτειες του D&D μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους στον πραγματικό κόσμο.
Στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στις ΗΠΑ λειτουργεί από το 2020 μια θεραπευτική ομάδα με τίτλο «(Social) Skills Quest», στην οποία φοιτητές παίζουν D&D ως μέρος ομαδικής συμβουλευτικής σε ένα πλαίσιο ασφαλούς πειραματισμού.
Την τελευταία δεκαετία, ψυχολόγοι και σύμβουλοι ψυχικής υγείας ανά τον κόσμο πειραματίζονται με ομάδες θεραπευτικού role-play, στις οποίες οι συμμετέχοντες παίζουν D&D υπό την καθοδήγηση θεραπευτή. Στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, λειτουργεί από το 2020 μια θεραπευτική ομάδα με όνομα «(Social) Skills Quest», στην οποία φοιτητές παίζουν D&D ως μέρος ομαδικής συμβουλευτικής σε ένα πλαίσιο ασφαλούς πειραματισμού. Οπως αναφέρει ο ψυχολόγος της ομάδας, Γουίλιαμ Νέισον, μέσα από το παιχνίδι, άτομα με κοινωνικό άγχος, δυσκολίες επικοινωνίας ή τραύματα βρίσκουν έναν έμμεσο, ασφαλή τρόπο να εκφραστούν. «Σου επιτρέπει να βιώσεις πράγματα με έναν τρόπο διαφορετικό από το πώς θα τα βίωνες αν σου συνέβαιναν στην πραγματικότητα. Υπάρχει ένα είδος ψυχολογικής απόστασης ανάμεσα σε εσένα και σε ό,τι αντιμετωπίζεις», καταλήγει.
Αφοσίωση στην ομάδα
Ο Μάκης Ματσούκας, παίκτης με background στα ανταγωνιστικά card games, εντόπισε αμέσως τι κάνει το D&D να ξεχωρίζει: «Είναι ξεκάθαρα μια πιο συλλογική δραστηριότητα και σίγουρα λιγότερο ανταγωνιστική. Αυτά τα χαρακτηριστικά την καθιστούν αγχολυτική και πιο προσιτή στους περισσότερους παίκτες. Δένεσαι με τους συμπαίκτες σου, και η ομάδα δημιουργεί τις δικές της μικρές ιεροτελεστίες μέσα και γύρω από το παιχνίδι. Η έννοια της παρέας παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στο συγκεκριμένο παιχνίδι. Εχει μεγάλο ενδιαφέρον πως είναι αρκετά δύσκολο, και γενικά αποφεύγεται να παίζει η ομάδα ακόμα και αν λείπει ένα μέλος της. Υπάρχει μεγάλο κίνητρο λοιπόν να είναι το κάθε μέλος αφοσιωμένο στην κάθε αποστολή». Ο ίδιος εξηγεί ότι τις περισσότερες φορές, λόγω υποχρεώσεων και αλλαγών στην πραγματική ζωή, το campaign σπάει χωρίς να έχει φτάσει σ’ ένα «κλείσιμο». «Οταν βρεις χρόνο, γκρουπ ή όρεξη, ξαναξεκινάς και κάποια στιγμή θα ξανασταματήσεις. Το παιχνίδι θα είναι εκεί και θα σε περιμένει, λίγο διαφορετικό, αλλά κυρίως ίδιο».
