Η Αννα κάθεται στον καναπέ της ύστερα από μια εξαντλητική μέρα. Το σαλόνι είναι ακατάστατο, το πλυντήριο γεμάτο ρούχα, τον νεροχύτη τον αποφεύγει. Αντί να ξεκινήσει να συμμαζεύει, ανοίγει TikTok. Σε λίγα δευτερόλεπτα, η οθόνη της γεμίζει με ανθρώπους που καθαρίζουν μεθοδικά, γρήγορα, σχεδόν υπνωτικά. Σκουπίζουν, τρίβουν, αδειάζουν, σαπουνίζουν, ξεπλένουν. Αλλοι αναδιοργανώνουν κουτιά, άλλοι απολυμαίνουν πλακάκια με χειρουργική λεπτομέρεια. Ολα μπαίνουν σε τάξη. Και εκείνη, ακίνητη στον καναπέ, νιώθει ξαφνικά καλύτερα. «Είναι σαν κάπως όλα να μπαίνουν στη θέση τους. Δεν με απασχολεί ποιος καθαρίζει, δεν έχω συγκεκριμένους λογαριασμούς που παρακολουθώ, αν και ο αλγόριθμος μου προωθεί συγκεκριμένα προφίλ από διάφορες εθνικότητες. Κάποια από αυτά είναι και ελληνικά».
@ana.tkaz Deep clean my home with me🫧🧼 #clean #cleantok #cleanwithme #fridayrest #cleaning #sundayclean #asmr #asmrtiktok #asmrvideo #cleaningvideo #resetroutine #reset #trending #housereset #house #organization #cleaningmotivation #cleaningtiktok #satisfying #fyp #wekeend #CleanTok #cleaningroutine #clean #roomrset ♬ hot n cold –
Το #CleanTok, το «καθαρό» κομμάτι του TikTok, μετράει περισσότερες από 150 δισεκατομμύρια προβολές, αλλά και περισσότερα από 5,9 εκατομμύρια σχετικά βίντεο. Πρόκειται για μια ολόκληρη ψηφιακή τελετουργία που χιλιάδες άνθρωποι το εντάσσουν στην καθημερινότητά τους. Ενας από αυτούς είναι και ο Τάσος, που παρακολουθεί αυτά τα βίντεο σχεδόν καθημερινά. «Με ηρεμούν. Ακούω το φσουτ φσουτ από το σπρέι, τον ήχο που κάνει το βετέξ με το καθαριστικό και νιώθω σαν να καθαρίζω εγώ. Υστερα από λίγη ώρα μου δημιουργεί ευφορία», λέει. Υπάρχουν όμως και βίντεο που τα παρακολουθεί για το πρακτικό του θέματος: «Eχω μάθει τρελά τιπς και γκάτζετ καθαρισμού από αυτά τα βίντεο. Το ίδιο μου συμβαίνει όταν βλέπω και ανθρώπους να φροντίζουν τα φυτά τους». Ο Τάσος, για την ιστορία, έχει εξαιρετικά καθαρό σπίτι.
Τι ακριβώς συμβαίνει στο μυαλό μας όταν βλέπουμε κάποιον άλλον να καθαρίζει;
Oπως εξηγεί η ψυχολόγος και συστημική ψυχοθεραπεύτρια, Δήμητρα Μουντάκη, η δημοφιλία τέτοιων βίντεο συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη ανάγκη για αίσθηση ασφάλειας. «Τον τελευταίο καιρό παρατηρούμε πως αρκετά βίντεο που απεικονίζουν ανθρώπους να εκτελούν εργασίες, ιδιαιτέρως οικιακής φύσης, αποκτούν δημοφιλία στα κοινωνικά δίκτυα και γίνονται “viral”. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι γι’ αυτό, ωστόσο η κοινή συνισταμένη αφορά την αίσθηση της ασφάλειας. Η ασφάλεια είναι αίσθημα ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο. Το ψάχνει από όλες του τις σχέσεις και τις συμπεριφορές και όταν αυτό εκλείπει, “τα χάνει”».
Τα βίντεο του #cleantok συνήθως ξεκινούν με έναν ακατάστατο χώρο: μια τουαλέτα με άλατα, ένας νεροχύτης γεμάτο λεκέδες, ένα ψυγείο που χρειάζεται άδειασμα. Σε ελάχιστο χρόνο, όλα αλλάζουν με το τρίψιμο, την απολύμανση, την τακτοποίηση, μέχρι να μοιάζει καινούργιο. Πολλές φορές είναι γυρισμένα σε time-lapse οπότε ο θεατής τα παρακολουθεί σε γρήγορη ταχύτητα, άλλες με φυσικούς ήχους που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο: οι συσκευασίες όταν ανοίγουν, το τρίψιμο, το νερό που κυλά. Αυτό το στοιχείο ήχου και ρυθμού συνδέεται άμεσα με το ASMR (Autonomous Sensory Meridian Response), μια ήπια νευροαισθητηριακή εμπειρία που προκαλεί χαλάρωση, ήπια ευφορία και, συχνά, ένα αίσθημα ασφάλειας. Οι θεατές καθηλώνονται γιατί ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται άμεσα σε αυτές τις αισθητηριακές «μικρο-ικανοποιήσεις». Δεν παρακολουθούν μόνο τη δράση. Τη νιώθουν.
@cleaningwithdanielled Spring Clean with me! 🌼🫧 @TikTok UK #cleantok #springcleaning #asmr ♬ original sound – Cleaningwithdanielled
Στη σύγχρονη καθημερινότητα, λέει η κυρία Μουντάκη, η αίσθηση του ελέγχου έχει χαθεί μέσα στην πίεση, την αστάθεια, και το διαρκές τρέξιμο. Κάθε απρόβλεπτο στοιχείο, όπως τα οικονομικά, η δουλειά μας, οι ειδήσεις που θα παρακολουθήσουμε, ακόμα και οι ίδιες οι σχέσεις μας, λειτουργούν σαν επιπλέον βάρος. «Στο αντίποδα, όσο περισσότερο μπορούμε να ελέγξουμε μία συνθήκη, να την οργανώσουμε και να τη βάλουμε στα “κουτάκια” της, τόσο μεγαλύτερη η ασφάλεια και η ανακούφιση που νιώθουμε», σημειώνει. Αυτό ακριβώς προσφέρει η παρακολούθηση βίντεο καθαρισμού: μια αίσθηση ότι τα πράγματα αποκτούν σειρά. Oτι όλα μπαίνουν στη θέση τους, έστω στην οθόνη.
Η κυρία Μουντάκη τονίζει πως «βλέποντας ανθρώπους να τακτοποιούν τους χώρους τους, κάνουμε μια παύση από τη δική μας καθημερινότητα, ξεφεύγοντας για λίγο από τις δυσκολίες. Παρακολουθώντας έναν άνθρωπο να βάζει το σπίτι του σε τάξη αποφορτιζόμαστε, καθώς βλέπουμε πως τα πράγματα αποκτούν μία φυσιολογική ροή. Ο εγκέφαλός μας αναγνωρίζει αυτές τις ποιότητες και δίνει χρόνο παρακολούθησης και προσοχής. Με αυτόν τον τρόπο, ο εγκέφαλός μας χαλαρώνει». Το πιο ενδιαφέρον; Η παρακολούθηση αυτών των βίντεο μπορεί να λειτουργήσει μέχρι και ως μοχλός κινητοποίησης, που αντί να μας ρίξει ακόμα πιο βαθιά στον καναπέ, μπορεί να μας ξεσηκώσει: «Ο θεατής βιώνει ικανοποίηση, ενώ είναι πιθανόν να κινητοποιηθεί για να οργανώσει και τον δικό του χώρο», εξηγεί η κυρία Μουντάκη.
«Μπορεί να μη φτιάχνει η ζωή, αλλά τουλάχιστον καθαρίζει ο νεροχύτης»
Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη εκδοχή. Δεν βλέπουμε αυτά τα βίντεο μόνο για να χαλαρώσουμε ή να οργανωθούμε. Τα βλέπουμε γιατί, με έναν περίεργο τρόπο, κάτι μας θυμίζουν. Η Αννα σχολιάζει ότι έχει να κάνει με τον τρόπο που μεγάλωσε: «Στο δικό μου σπίτι, όταν τα πράγματα ήταν δύσκολα, καθαρίζαμε. Οταν οι γονείς μου περνούσαν μια κρίση, η μητέρα μου καθάριζε το μπάνιο. Ηταν ο δικός της τρόπος να κρατήσει τον έλεγχο. Για αυτό νομίζω ότι απολαμβάνω να βλέπω αυτά τα βίντεο, μου θυμίζει ότι κάπως, κάπου, μπορείς να βάλεις τα πράγματα στη θέση τους. Οτι μπορεί να μη φτιάχνει η ζωή, αλλά τουλάχιστον καθαρίζει ο νεροχύτης». Η κυρία Μουντάκη επιβεβαιώνει ότι το #CleanTok μπορεί πράγματι να μειώνει τα αισθήματα ανεπάρκειας και μοναξιάς απέναντι στην εκάστοτε δυσκολία. «Ουσιαστικά, βλέποντας από την κλειδαρότρυπα ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που έχουν χώρους “αφημένους” και τελικά τους τακτοποιούν, μαλακώνουμε και κατανοούμε και εμείς με τον εαυτό μας όταν βρίσκεται σε μία αντίστοιχη κατάσταση».
Ισως τελικά να μην είναι ανάγκη να καθαρίσουμε εμείς. Μας φτάνει να βλέπουμε ότι κάποιος άλλος το κάνει, και σίγουρα οι δημιουργοί του #CleanTok, το κάνουν καλά.
