Γιατροί που κάνουν τα πάντα: χειρουργεία, ερμηνεύουν εξετάσεις, συνοδεύουν στις αξονικές, παίρνουν αίμα και, παράλληλα, αναλαμβάνουν και την ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς. Ειδικευόμενοι που σώζουν τους ασθενείς με μια εμπνευσμένη παρέμβαση. Πειραματικές θεραπείες που εφαρμόζονται επιτόπου, χωρίς επιτροπές και εγκρίσεις. Ασθενείς που, ενώ πριν λίγο ήταν σε κρίσιμη κατάσταση, μέσα σε 45 λεπτά σηκώνονται από το φορείο και αποχαιρετούν το προσωπικό.
Οι ιατρικές σειρές, από το Grey’s Anatomy και τον Dr. House μέχρι το The Good Doctor, το New Amsterdam και το παλαιότερο ER, έχουν χαρίσει στιγμές έντασης και συγκίνησης στο τηλεοπτικό κοινό. Παράλληλα, όμως, έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση μιας εικόνας της ιατρικής πράξης που, σε κρίσιμα σημεία, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Τρεις γιατροί, η Ουρανία Καρύδα MD, MSc, PhD(c), χειρουργός ωτορινολαρυγγολόγος, η Ναταλία Ρομποτή, δερματολόγος – αφροδισιολόγος, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Duisburg – Essen, και ο πρώην διευθυντής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας Κώστας Δραγώτης, απαντούν βασισμένοι στην πείρα τους, με στοιχεία και ρεαλισμό, αποδομώντας τους πιο διαδεδομένους μύθους της τηλεοπτικής ιατρικής.
Η ΚΑΡΠΑ δεν σώζει πάντα — και σχεδόν ποτέ ακαριαία
Ενας ασθενής παθαίνει ανακοπή. Ο συναγερμός χτυπάει. Το ιατρικό προσωπικό αρχίζει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση και, με λίγες κινήσεις και μερικές απινιδώσεις, ο ασθενής ξανανοίγει τα μάτια του. Στις ιατρικές σειρές, από το ER μέχρι το Chicago Med, αυτό το σενάριο είναι σχεδόν κανόνας. Ο κύριος Δραγώτης επισημαίνει όμως κάτι πρακτικό που δεν φαίνεται στην οθόνη: «Ο απινιδωτής χρειάζεται τουλάχιστον μισό λεπτό μέχρι να εφαρμοστεί στον ασθενή και αυτό υπό την προϋπόθεση πως τον έχεις δίπλα σου. Αυτός ο χρόνος πρέπει να καλυφθεί με ΚΑΡΠΑ, δεν μπορείς να περιμένεις. Το πεντάλεπτο χωρίς σφυγμό είναι οριακός χρόνος. Από τα τρία λεπτά και μετά υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τον εγκέφαλο», εξηγεί.
Στην πραγματικότητα το ποσοστό επιτυχίας της ΚΑΡΠΑ είναι περίπου 20% σε νοσοκομειακό περιβάλλον και με άμεση ανταπόκριση – αλλιώς πέφτει στο 10% ή και χαμηλότερα.
Η κυρία Καρύδα συμπληρώνει: «Στις σειρές συνήθως η έκβαση είναι θετική και ο ασθενής επανέρχεται πλήρως, με νοητική διαύγεια, μιλάει και ευχαριστεί τον γιατρό που τον έσωσε. Στην πραγματικότητα όμως το ποσοστό επιτυχίας της ΚΑΡΠΑ είναι περίπου 20% σε νοσοκομειακό περιβάλλον και με άμεση ανταπόκριση – αλλιώς πέφτει στο 10% ή και χαμηλότερα. Ακόμα όμως κι αν ο ασθενής επανέλθει, καταλήγει διασωληνωμένος σε ΜΕΘ σε καταστολή. Και μετά χρειάζονται ημέρες – εβδομάδες – τεστ εγκεφαλικής λειτουργίας, εάν τελικά επιβιώσει».
Καινοτομία χωρίς επιτροπή; Μόνο στο σενάριο
Στο Grey’s Anatomy, το The Resident ή το New Amsterdam, η επιστήμη κάνει άλματα: αν δεν υπάρχει θεραπεία, την εφευρίσκουμε. Αν δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ και πουθενά, τη δοκιμάζουμε τώρα. Η κυρία Καρύδα ξεκαθαρίζει: «Ειδικά στο Grey’s Anatomy βλέπουμε να υπάρχουν σε εξέλιξη πολλά πειραματικά προγράμματα που εφαρμόζονται με μεγάλη ευκολία, όπως για παράδειγμα ένας 3D εκτυπωτής που δημιουργεί ζωτικό όργανο έτοιμο για μεταμόσχευση. Στην πραγματική ζωή δεν είναι καθόλου εύκολο να δοθεί άδεια για εφαρμογή καινοτόμων θεραπειών χωρίς χρόνια ερευνών και αυστηρών ελέγχων». Η κυρία Ρομποτή παρατηρεί επίσης: «Σε κάποιες σειρές παρουσιάζεται η παραποίηση κλινικών αποτελεσμάτων σαν δραματική απόφαση ή προσωπική σύγκρουση. Στην πραγματική ζωή, τέτοιες πράξεις έχουν πολύ σοβαρές συνέπειες – πειθαρχικές, νομικές και δεοντολογικές. Δεν υπάρχουν περιθώρια “δημιουργικής παρέμβασης” στα ερευνητικά δεδομένα».
Ο γιατρός της τηλεόρασης: Υπεράνθρωπος και ήρωας
Στο The Good Doctor ή τον Dr. House, ο γιατρός είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής. Είναι αυτός που κάνει τα πάντα, μόνος του, γρήγορα, με βεβαιότητα. Η εικόνα του γιατρού στις τηλεοπτικές σειρές συνδυάζει διαγνωστική ιδιοφυΐα, χειρουργική δεξιοτεχνία και απεριόριστη αντοχή, σε βαθμό που αγγίζει την επιστημονική φαντασία. «Στην πραγματικότητα, τίποτα δεν λειτουργεί έτσι», ξεκαθαρίζει η κυρία Καρύδα. «Η καθημερινότητα έχει πολύ λιγότερη αδρεναλίνη και πολύ περισσότερη αναμονή. Για μια αξονική μπορεί να χρειαστούν ώρες. Για να βγουν τα αποτελέσματα, άλλες τόσες. Και για να φτάσει ο ασθενής στο χειρουργείο, πρέπει να συνεργαστούν πολλές ειδικότητες». Η εικόνα του γιατρού ως σόλο ήρωα καταρρίπτεται και από την καθημερινή λειτουργία της εντατικής. «Oταν ήμουν στη ΜΕΘ, έβλεπες το ίδιο πρόσωπο να αναλαμβάνει ρόλους πολλών ειδικοτήτων. Ο χειρουργός μπορεί να έπρεπε να λειτουργήσει σαν παθολόγος, ακόμα και να καθαρίσει τη μονάδα στο τέλος της βάρδιας», λέει ο κύριος Δραγώτης. «Δεν υπήρχε πάντα επαρκές προσωπικό και σε τέτοιες συνθήκες, η έννοια τού “κάνω τα πάντα” δεν ήταν υπερβολή, ήταν ανάγκη. Η υποστελέχωση δεν είναι τηλεοπτικό σενάριο, είναι η πραγματικότητα».
Η «ανυπάκουη ιδιοφυΐα» δεν έχει θέση στο χειρουργείο
Στο Grey’s Anatomy, οι ειδικευόμενοι κάνουν τομές, αναλαμβάνουν ευθύνες και σώζουν ασθενείς πολλές φορές κόντρα στις οδηγίες. Είναι εντυπωσιακό και κινηματογραφικό – αλλά πολύ μακριά από την καθημερινότητα ενός νοσοκομείου. «Οι σχέσεις μεταξύ ειδικευόμενων και επιμελητών, ειδικά στις χειρουργικές ειδικότητες, διέπονται από σαφή ιεραρχία», λέει η κυρία Καρύδα. «Δεν θα αρπάξει δηλαδή κανένας ειδικευόμενος το εργαλείο από τον επιμελητή για να σώσει τον ασθενή, ούτε θα εκτελέσει μια πράξη χωρίς να του δοθεί η άδεια, και ας μπορεί να το κάνει». Αυτό δεν σημαίνει ότι η ατμόσφαιρα είναι αποστειρωμένη. Στο χειρουργείο υπάρχουν όντως συζητήσεις, αστεία, συνεργασία – αλλά όχι η αυθαιρεσία της «ανυπάκουης ιδιοφυΐας».
Η διάγνωση δεν είναι η θεραπεία – είναι μόνο η αρχή της
Στη σειρά Dr. House όλα περιστρέφονται γύρω από τη διάγνωση. Η στιγμή που ο γιατρός «λύνει το μυστήριο» είναι αντίστοιχη με την εύρεση του δολοφόνου σε μια αστυνομική σειρά. «Σε σειρές όπως το Dr. House δίνεται η εντύπωση ότι το πιο δύσκολο κομμάτι της Ιατρικής είναι η διάγνωση», λέει η κυρία Ρομποτή. «Στην πραγματικότητα, ο πραγματικός αγώνας ξεκινάει μετά τη διάγνωση, με τη θεραπεία. Η διάγνωση από μόνη της δεν εξασφαλίζει τη θεραπεία, ούτε όλα τα χειρουργεία είναι επιτυχημένα. Και, πολλές φορές, οι θεραπείες χρειάζονται χρόνο για να δράσουν. Πολύ συχνά βλέπουμε στις σειρές γιατρούς να ξεκινούν θεραπεία βασισμένοι μόνο σε υποψίες. Στην κλινική ιατρική, αυτό δεν γίνεται. Πρέπει να προηγούνται εξετάσεις και επιβεβαιωτικά ευρήματα. Δεν ξεκινάς, για παράδειγμα, αγωγή για τοξοπλάσμωση χωρίς τεκμηρίωση – είναι υπεραπλούστευση».
Η σειρά Dr. House μεγάλωσε γενιές φοιτητών Ιατρικής. Ο γιατρός-διάνοια, που λύνει τα μεγαλύτερα ιατρικά μυστήρια και τις πιο σπάνιες διαγνώσεις, ήταν το πρότυπο πολλών. Εκεί ακούσαμε για πρώτη φορά για παθήσεις και συμπτώματα που, πράγματι, βοήθησαν σε διαγνώσεις και σε αληθινά περιστατικά.
Η κυρία Καρύδα συμπληρώνει: «Η σειρά Dr. House μεγάλωσε γενιές φοιτητών ιατρικής. Ο γιατρός-διάνοια, που λύνει τα μεγαλύτερα ιατρικά μυστήρια και τις πιο σπάνιες διαγνώσεις, ήταν το πρότυπο πολλών. Εκεί ακούσαμε για πρώτη φορά για παθήσεις και συμπτώματα που, πράγματι, βοήθησαν σε διαγνώσεις και σε αληθινά περιστατικά». Ωστόσο, η ίδια επισημαίνει και τις υπερβολές: «Σε κάποια περιστατικά», εξηγεί, «ο House, ενώ έχει κάνει ακριβές εξετάσεις, έχει δώσει στον ασθενή βαριά φαρμακευτική αγωγή για ασθένεια που τελικά δεν είχε – και παραδόξως δεν του προκαλούν ανεπανόρθωτη ζημιά. Η τελική διάγνωση προκύπτει ξαφνικά, από κάτι που ο ίδιος παρατηρεί, όπως το ότι ο ασθενής έχει πληκτροδακτυλία, και έτσι καταλήγει σε διάγνωση για καρκίνο του πνεύμονα που δεν είχε φανεί σε καμία ακτινογραφία ή αξονική».
Ωστόσο, όπως σημειώνει, οι ιατρικές σειρές μπορούν να αφυπνίσουν το κοινό: «Είναι ένα άλλο είδος ταινίας δράσης – και γι’ αυτό έχουν μεγάλη θεαματικότητα. Δείχνουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει καθημερινά ένας γιατρός. Μπορούν να ευαισθητοποιήσουν – όπως σε επεισόδια με ελλείψεις σε μονάδες αίματος που υπενθυμίζουν την ανάγκη για αιμοδοσία ή σε ιστορίες που αναδεικνύουν τη σημασία της πρόληψης και μειώνουν το στίγμα γύρω από ασθένειες όπως το AIDS». Η τηλεόραση μπορεί να συγκινεί, να αφυπνίζει, ακόμη και να εμπνέει. Η Ιατρική όμως είναι αυτή που σώζει, όχι βέβαια με πλοκή και εξωφρενικά γοητευτικούς γιατρούς, αλλά με συνέπεια, γνώση και εμπιστοσύνη.
Κεντρική φωτογραφία: Mark Lipson/Fox
