«Παιδί μου, έχω πρόβλημα με το ίντερνετ, μπορείς να με βοηθήσεις;»

Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί στα social media ένα meme όπου ένας πατέρας τηλεφωνεί στον γιο του και, στην κλασική ερώτηση «πώς είσαι;», ο γιος απαντάει πως μόλις απολύθηκε από τη δουλειά του, έχει σπάσει το χέρι του και η γυναίκα του τού ζήτησε διαζύγιο. Ο πατέρας αποκρίνεται σε αυτά τα νέα ατάραχος, λέγοντας: «Μπράβο, μπράβο παιδί μου. Να σου πω, έχω ένα πρόβλημα με το ίντερνετ, μπορείς να με βοηθήσεις;».

Αν και υπερβολικό, το συγκεκριμένο meme αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινή αλληλεπίδραση δύο διαφορετικών γενεών. Από τη μία, οι μεγαλύτεροι αντιμετωπίζουν κάθε ψηφιακή συναλλαγή σαν ένα ναρκοπέδιο γεμάτο από εφαρμογές και περίπλοκα συστήματα. Από την άλλη, τα παιδιά τους αναλαμβάνουν συχνά άτυπα τον ρόλο του «τεχνικού υποστήριξης», επεμβαίνοντας για να βοηθήσουν σε κάθε μικρή ή μεγάλη τεχνολογική πρόκληση.

Κύριοι λόγοι που δυσκολεύονται οι 65 έως 74 ετών με τις ψηφιακές εφαρμογές:

Το web banking και το αιώνιο άγχος των κωδικών

Ο κύριος Θωμάς, 72 ετών, συνταξιούχος δικηγόρος, δεν ένιωθε πάντα αποκομμένος από την τεχνολογία. Αντιθέτως, έχοντας δουλέψει για χρόνια σε γραφείο, χρησιμοποιούσε υπολογιστές σε καθημερινή βάση και ήταν ιδιαίτερα εξοικειωμένος με τα βασικά προγράμματα, αλλά και με το διαδίκτυο. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, με την αυξανόμενη πολυπλοκότητα ορισμένων εφαρμογών, συχνά νιώθει «χαμένος». 

«Για παράδειγμα, με δυσκολεύει πολύ το web banking γιατί η τράπεζα μου ζητάει συνέχεια να αλλάξω τον κωδικό για λόγους ασφαλείας. Οταν συμβαίνει αυτό, παίρνω τα ανίψια μου και τους ζητάω να μπουν στον λογαριασμό μου και να τον αλλάξουν. Στην επόμενη επίσκεψή τους, μου γράφουν τον νέο κωδικό σε ένα χαρτάκι που φυλάω δίπλα στον υπολογιστή. Εκεί έχω όλους τους κωδικούς που πρέπει να θυμάμαι. Είναι όμως τόσοι πολλοί, που συχνά χάνω τον έλεγχο».

Η αίσθηση του «χαμένου» μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο ψηφιακό τοπίο είναι κοινή για πολλούς συνομηλίκους του Θωμά και η δυσκολία δεν περιορίζεται μόνο στη διαχείριση των κωδικών.

Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα «Ψηφιακός γραμματισμός των ηλικιωμένων σε έναν γερασμένο κόσμο»(σελ. 36) που πραγματοποιήθηκε το 2023 με τη συμμετοχή 120 ατόμων στην Ελλάδα, 12,7% των συμμετεχόντων αυτοχαρακτηρίστηκαν «πολύ έμπειροι» χρήστες, 44,9% «έμπειροι» και 42,4% «ανίκανοι». Οσον αφορά το web banking, αν και το 63% των ηλικιωμένων δήλωσε πως το χρησιμοποιεί, το 40,2% ανέφερε πως «νιώθει ανασφάλεια κατά τη χρήση αυτής της υπηρεσίας».

Πλέον διστάζει ακόμα και να πάρει τηλέφωνο στην τράπεζα, καθώς βρίσκει απογοητευτική τη συνομιλία του με το chatbot, που αν και χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη (AI), αποτυγχάνει να απαντήσει στις ερωτήσεις του.

Κάθε φορά που προστίθεται μια νέα διαδικασία ή αλλάζει κάτι στον τρόπο λειτουργίας των εφαρμογών που ήδη χρησιμοποιούν, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία χρήστες νιώθουν ότι πρέπει να μάθουν ξανά τα πάντα από την αρχή, χάνοντας έτσι την αυτοπεποίθησή τους απέναντι στην τεχνολογία. Ο Θωμάς διηγείται στην «Κ» πως πλέον διστάζει ακόμα και να πάρει τηλέφωνο στην τράπεζα, καθώς βρίσκει απογοητευτική τη συνομιλία του με το chatbot, που αν και χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη (AI) αποτυγχάνει να απαντήσει στις ερωτήσεις του. «Με ρωτάει τι χρειάζομαι, αλλά ποτέ δεν καταλαβαίνει ακριβώς τι λέω. Τελικά, καταλήγω να κλείνω το τηλέφωνο, γιατί ούτε μπορώ να πάρω την πληροφορία που θέλω ούτε να μιλήσω με κάποιον άνθρωπο».

Tεχνολογικές «γκάφες»

Η κυρία Μαρία, 75 ετών, ήταν από τους πρώτους της παρέας της που πήραν κινητό τηλέφωνο, όταν αυτά εμφανίστηκαν στην ελληνική αγορά τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, δεν ακολούθησε αμέσως την τάση των smartphones. «Το κινητό μου ήταν πάντα απλό. Μπορούσα να κάνω κλήσεις και να στέλνω μηνύματα. Τα παιδιά μου όμως που ζουν στο εξωτερικό γκρίνιαζαν πως δεν μπορούμε να κάνουμε βιντεοκλήσεις και να στέλνουμε φωτογραφίες. Στο lockdown χάλασε ένας αρχαίος υπολογιστής που είχα. Τότε τα παιδιά μου έστειλαν δώρο ένα smartphone και μου είπαν πως μπορώ να κάνω τα πάντα από αυτό. Εγώ όμως δεν τα καταφέρνω».

Η συνεχής εξάρτηση από τα παιδιά μου για κάθε ψηφιακή διαδικασία με κάνει να νιώθω ότι η τεχνολογία αντί να μου διευκολύνει τη ζωή, την περιπλέκει ακόμη περισσότερο. – Μαρία, 75 ετών

Η Μαρία έχει διάφορες τεχνολογικές «γκάφες» να διηγηθεί –όπως όταν πόσταρε δημόσια ένα ιδιωτικό μήνυμα που ήθελε να στείλει στην κόρη της. Η πιο δυσάρεστη όμως στιγμή συνέβη πρόσφατα, όταν αποφάσισε να επισκεφτεί μια παλιά της φίλη, που έμενε περίπου 20 λεπτά μακριά της με τα πόδια. Στη διαδρομή, όμως δεν ήταν σίγουρη πως πήγαινε σωστά, οπότε άνοιξε το GPS και πληκτρολόγησε τη διεύθυνση της φίλης της.

«Ακολούθησα τις οδηγίες του GPS, κατέληξα όμως να περπατάω για πάρα πολλή ώρα, μπορεί και 40 λεπτά. Κάποια στιγμή κουράστηκα, αλλά αγχώθηκα κιόλας γιατί δεν ήμουν καθόλου σίγουρη ότι με οδηγούσε σωστά. Ετοιμη να βάλω τα κλάματα σταμάτησα μια κοπέλα στον δρόμο και τη ρώτησα αν ξέρει την οδό της φίλης μου. Δεν την ήξερε, αλλά έριξε μια ματιά στον χάρτη που της έδειξα και αμέσως μου εξήγησε πως το GPS μού δείχνει πώς να οδηγήσω μέχρι εκεί, όχι να περπατήσω».

Την επόμενη μέρα ο γιος της της είπε να μπει στο gov.gr προκειμένου να κλείσει ραντεβού για να βγάλει νέα ταυτότητα. Η Μαρία, αποθαρρυμένη πλέον από τη χθεσινή της περιπέτεια, τον παρακάλεσε να την απαλλάξει από αυτή τη διαδικασία και να μπει να της το κλείσει ο ίδιος. «Η συνεχής εξάρτηση από τα παιδιά μου για κάθε ψηφιακή διαδικασία με κάνει να νιώθω ότι η τεχνολογία αντί να μου διευκολύνει τη ζωή, την περιπλέκει ακόμη περισσότερο. Το μόνο που πράγματι είναι απλό είναι η άυλη συνταγογράφηση. Ακόμα και αν δεν βρίσκω το SMS, η φαρμακοποιός παίρνει το κινητό μου και το βρίσκει αυτή».

Κάποτε ένιωθα άνετος με την τεχνολογία. Τώρα, τα πράγματα αλλάζουν τόσο γρήγορα, που ακόμα και οι πιο απλές διαδικασίες γίνονται αγχωτικές – Στέφανος, 78 ετών

Ο κύριος Στέφανος, 78 ετών, συνταξιούχος καθηγητής, έχει πρόβλημα όρασης που επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια. Για να καταφέρει να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή του, έκανε διάφορες προσαρμογές. «Εχω μεγαλώσει τη γραμματοσειρά και τα εικονίδια, αλλά και πάλι δυσκολεύομαι. Ο υπολογιστής μου είναι πλέον δεκαετίας και μάλλον δεν μπορεί να εμφανίσει όλες τις ιστοσελίδες όπως πρέπει. Κάποιες φορές τα κουμπιά ή τα κείμενα κρύβονται. Ετσι, καταλήγω να ψάχνω μέσα στη σελίδα με το βελάκι για να βρω αυτό που θέλω, και ακόμα και τότε δεν είναι πάντα εφικτό».

Η δυσκολία γίνεται ακόμα πιο έντονη όταν προσπαθεί να διαχειριστεί εφαρμογές όπως το e-mail ή να πληρώσει λογαριασμούς online. «Με πιάνει πονοκέφαλος κάθε φορά που προσπαθώ να κάνω κάτι στον υπολογιστή μου, γιατί εκτός από το ότι δεν βλέπω καλά, οι εφαρμογές αλλάζουν συνεχώς και δυσκολεύομαι να καταλάβω πού βρίσκεται αυτό που ψάχνω».

Παρά τη μεγάλη του επιθυμία να παραμείνει ανεξάρτητος, πολλές φορές αναγκάζεται να ζητάει βοήθεια από τα παιδιά του. «Κάποτε ένιωθα άνετος με την τεχνολογία. Τώρα, τα πράγματα αλλάζουν τόσο γρήγορα, που ακόμα και οι πιο απλές διαδικασίες γίνονται αγχωτικές», παραδέχεται ο κύριος Στέφανος.

«Για χρόνια δεν είχα λογιστή ούτε δικηγόρο. Τα διαχειριζόμουν όλα μόνος μου. Πλέον όλα αυτά τα έχουν αναλάβει τα παιδιά μου, και τις φορολογικές δηλώσεις και κάποια πράγματα που χρειάστηκε να κάνουμε στο κτηματολόγιο. Εγώ πολύ ευχαρίστως κάνω τα γραφειοκρατικά. Μπορώ να μαζεύω τα χαρτιά που μου ζητάνε, να πηγαίνω να στέκομαι στις ουρές στις δημόσιες υπηρεσίες, ακόμα και να τους τα στέλνω με το σκάνερ. Αλλά ως εκεί».

Παρά την προσπάθειά τους να προσαρμοστούν, συχνά επιστρέφουν σε αυτό που ξέρουν καλύτερα: το χαρτί και το στυλό, την προσωπική επαφή και τη φυσική παρουσία στα καταστήματα και τις δημόσιες υπηρεσίες.

Οι καθημερινές εμπειρίες του Θωμά, της Μαρίας και του Στέφανου αποτυπώνουν τη πραγματικότητα που βιώνουν χιλιάδες ηλικιωμένοι στην ψηφιακή εποχή. Παρά την προσπάθειά τους να προσαρμοστούν, συχνά επιστρέφουν σε αυτό που ξέρουν καλύτερα: το χαρτί και το στυλό, την προσωπική επαφή και τη φυσική παρουσία στα καταστήματα και τις δημόσιες υπηρεσίες. Ωστόσο, οι εμπειρίες που αφηγούνται αποτυπώνουν την επιθυμία τους να παραμείνουν συνδεδεμένοι με την τεχνολογία έστω και αν χρειάζεται να βασιστούν στη βοήθεια των παιδιών τους. Στο τέλος της ημέρας, όπως λένε και οι ίδιοι, δεν θέλουν να μένουν πίσω. Θέλουν απλώς να διατηρήσουν τον έλεγχο σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται.