Στο λιθόστρωτο καλντερίμι που συνδέει δύο συνοικίες της Τσαγκαράδας, την Αγία Παρασκευή με τους Αγίους Ταξιάρχες, κοντά στη βρύση Καρτάλη, πραγματοποιούνται εργασίες αποκατάστασης. Το τοιχίο που συγκρατούσε το χώμα είχε συμπαρασυρθεί από την κακοκαιρία Ντάνιελ τον Σεπτέμβριο του 2023, με συνέπεια στο συγκεκριμένο σημείο να συσσωρεύεται λάσπη, δυσκολεύοντας τη διέλευση. Κάποιοι καθαρίζουν το μονοπάτι, άλλοι ψαλιδίζουν τις περικοκλάδες που εμποδίζουν την ορατότητα και οι περισσότεροι κουβαλούν πέτρες για να χτιστεί εκ νέου το τοιχίο. Την ομάδα αποτελούν εθελοντές του χωριού, ο πρόεδρος της κοινότητας, Λέων Ιωάννου, ο αντιδήμαρχος Δημοτικής Ενότητας Μουρεσίου, Νίκος Καμπούρης, και μέλη του Τουριστικού και Αναπτυξιακού Συλλόγου Τσαγκαράδας.
Μας θυμίζουν την τεράστια καταστροφή που προκάλεσε ο Ντάνιελ. Χιλιάδες τόνοι φερτών υλικών απέκλεισαν τότε την επικοινωνία ανάμεσα στα χωριά του Πηλίου. Ο κατάλογος μακρύς: από το οδικό δίκτυο, του οποίου το κόστος αποκατάστασης μόνο στον Δήμο Ζαγοράς-Μουρεσίου ανέρχεται στα 108 εκατ. ευρώ, μέχρι την ύδρευση, τα μονοπάτια και τις ζημιές στις ιδιωτικές περιουσίες και τις καλλιέργειες. Κι ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι αποζημιώσεις ακόμη εκκρεμούν, η τοπική κοινωνία, σε μια εντυπωσιακή για τα ελληνικά δεδομένα συνεργασία, εδώ και δύο χρόνια προσπαθεί να φέρει τα μονοπάτια στην πρότερή τους κατάσταση και, όπου μπορεί, να τα αναβαθμίσει. Μπροστάρης της πρωτοβουλίας είναι ο σύλλογος, ιδρυθείς το 2012, που σήμερα απαρτίζεται από 37 μέλη.
«Το πρώτο συμμάζεμα έγινε στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής, που είχε καλυφθεί ολόκληρη με λάσπη. Οι ιστορικές κρήνες δεν είχαν νερό και η γέφυρα είχε καταστραφεί ολοσχερώς», αναφέρει ο Χρήστος Μάρτζος, πρόεδρος του συλλόγου. Τον συναντάμε, μαζί με ανθρώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, στη βεράντα του ξενοδοχείου Χαμένος Μονόκερος που διατηρεί στην Τσαγκαράδα, εξοχική κατοικία κάποτε του τοπικού ευεργέτη Νικόλαου Στακού, με έτος ανέγερσης το 1890.
«Κρατώντας ως βάση το υπάρχον δίκτυο μονοπατιών, αναπτύξαμε ένα ολιστικό σχέδιο για την αναβίωσή τους. Κάθε γραμμή που αποκαθιστούμε ή κάθε νέα που ανοίγουμε, θέλουμε να μπορούμε να τη συντηρούμε. Σκεπτόμαστε να ξεκινήσουμε και την υιοθεσία μονοπατιών», εξηγεί ο Νικόλαος Μέλης, αντιπρόεδρος του συλλόγου, διευκρινίζοντας ότι ο εξοπλισμός και τα υλικά που χρησιμοποιούν προέρχονται κυρίως από δικούς τους πόρους.
Άξονες ζωής
Τα πηλιορείτικα μονοπάτια, εκτός από το να προσελκύουν περιπατητές και φυσιολάτρες από την Ελλάδα και το εξωτερικό –τα δύο τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν και Αμερικανοί–, λειτουργούν και ως βασικές επικοινωνιακές αρτηρίες ανάμεσα στους ορεινούς οικισμούς και σε παραλίες, όπως η Νταμούχαρη, ο Μυλοπόταμος και η Φακίστρα.
Η Τσαγκαράδα είναι ένα από τα πιο «απλωμένα» χωριά της Ελλάδας, με τους επτά οικισμούς της να έχουν συνενωθεί πλέον σε τέσσερις. Κεντρική πλατεία με την παραδοσιακή έννοια δεν υφίσταται, κάθε οικισμός έχει και το πλατάνι του, όπως ο ονομαζόμενος «χιλιόχρονος πλάτανος» στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής, που προκαλεί δέος με την ηλικία και το μέγεθός του. Στις τέσσερις ημέρες του οδοιπορικού μας, ο σύλλογος μας ξενάγησε στα σημεία των καλντεριμιών που έχουν ήδη αποκατασταθεί.
Περάσαμε μέσα από το φαράγγι που οδηγεί στην πολυφωτογραφημένη Φακίστρα. Εκεί, μέσα στο καστανοδάσος, είχε ξηλωθεί η τσιμεντένια γέφυρα που ένωνε τις δύο πλευρές του βουνού. «Η γεωμετρία του εδάφους δεν επέτρεπε την προσέγγιση από τα ίδια σημεία. Δημιουργήσαμε μια παράκαμψη με τη βοήθεια τεχνικών, φτιάξαμε νέα χάραξη και κατασκευάσαμε μια ξύλινη γέφυρα με πεσμένους κορμούς», περιγράφει ο Χρήστος. Διασχίζοντας τη γέφυρα, μήκους σχεδόν πέντε μέτρων, με την άγρια βλάστηση να τη «σκεπάζει» ψηλά, ένιωσα ότι παίζω σε ταινία του Ιντιάνα Τζόουνς.
Στο λιθόστρωτο καλντερίμι που συνδέει δύο συνοικίες της Τσαγκαράδας, την Αγία Παρασκευή με τους Αγίους Ταξιάρχες, κοντά στη βρύση Καρτάλη, πραγματοποιούνται εργασίες αποκατάστασης. Το τοιχίο που συγκρατούσε το χώμα είχε συμπαρασυρθεί από την κακοκαιρία Ντάνιελ τον Σεπτέμβριο του 2023, με συνέπεια στο συγκεκριμένο σημείο να συσσωρεύεται λάσπη, δυσκολεύοντας τη διέλευση. Κάποιοι καθαρίζουν το μονοπάτι, άλλοι ψαλιδίζουν τις περικοκλάδες που εμποδίζουν την ορατότητα και οι περισσότεροι κουβαλούν πέτρες για να χτιστεί εκ νέου το τοιχίο. Την ομάδα αποτελούν εθελοντές του χωριού, ο πρόεδρος της κοινότητας, Λέων Ιωάννου, ο αντιδήμαρχος Δημοτικής Ενότητας Μουρεσίου, Νίκος Καμπούρης, και μέλη του Τουριστικού και Αναπτυξιακού Συλλόγου Τσαγκαράδας.
Μας θυμίζουν την τεράστια καταστροφή που προκάλεσε ο Ντάνιελ. Χιλιάδες τόνοι φερτών υλικών απέκλεισαν τότε την επικοινωνία ανάμεσα στα χωριά του Πηλίου. Ο κατάλογος μακρύς: από το οδικό δίκτυο, του οποίου το κόστος αποκατάστασης μόνο στον Δήμο Ζαγοράς-Μουρεσίου ανέρχεται στα 108 εκατ. ευρώ, μέχρι την ύδρευση, τα μονοπάτια και τις ζημιές στις ιδιωτικές περιουσίες και τις καλλιέργειες. Κι ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι αποζημιώσεις ακόμη εκκρεμούν, η τοπική κοινωνία, σε μια εντυπωσιακή για τα ελληνικά δεδομένα συνεργασία, εδώ και δύο χρόνια προσπαθεί να φέρει τα μονοπάτια στην πρότερή τους κατάσταση και, όπου μπορεί, να τα αναβαθμίσει. Μπροστάρης της πρωτοβουλίας είναι ο σύλλογος, ιδρυθείς το 2012, που σήμερα απαρτίζεται από 37 μέλη.
«Το πρώτο συμμάζεμα έγινε στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής, που είχε καλυφθεί ολόκληρη με λάσπη. Οι ιστορικές κρήνες δεν είχαν νερό και η γέφυρα είχε καταστραφεί ολοσχερώς», αναφέρει ο Χρήστος Μάρτζος, πρόεδρος του συλλόγου. Τον συναντάμε, μαζί με ανθρώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, στη βεράντα του ξενοδοχείου Χαμένος Μονόκερος που διατηρεί στην Τσαγκαράδα, εξοχική κατοικία κάποτε του τοπικού ευεργέτη Νικόλαου Στακού, με έτος ανέγερσης το 1890.
«Κρατώντας ως βάση το υπάρχον δίκτυο μονοπατιών, αναπτύξαμε ένα ολιστικό σχέδιο για την αναβίωσή τους. Κάθε γραμμή που αποκαθιστούμε ή κάθε νέα που ανοίγουμε, θέλουμε να μπορούμε να τη συντηρούμε. Σκεπτόμαστε να ξεκινήσουμε και την υιοθεσία μονοπατιών», εξηγεί ο Νικόλαος Μέλης, αντιπρόεδρος του συλλόγου, διευκρινίζοντας ότι ο εξοπλισμός και τα υλικά που χρησιμοποιούν προέρχονται κυρίως από δικούς τους πόρους.
Σε μια άλλη διαδρομή, κατεβήκαμε στο Κρυφό Σχολειό και στο βραχώδες εκκλησάκι της Παναγίας της Μεγαλομάτας, ακολουθώντας το μονοπάτι από Φακίστρα προς Νταμούχαρη. Εδώ, εθελοντές από το χωριό είχαν αποκαταστήσει κυρίως τα σκαλιά και τα σχοινιά προστασίας-στήριξης που προστατεύουν τους περιπατητές από πτώση στη θάλασσα.
«Καθημερινά ξεκινούσα με τα πόδια από την πλατεία Αγία Παρασκευής για να φτάσω στο σχολείο μου, στο Νανοπούλειο. Πολλές φορές όταν χιόνιζε, στέγνωνα τις κάλτσες μου στο καλοριφέρ. Τότε το Δημοτικό ήταν διθέσιο, σήμερα είναι εξαθέσιο, διότι έρχονται μαθητές κι από κοντινά χωριά», αφηγείται η 28χρονη Βασιλική Τζεμπετζή, που συνοδεύει την ομάδα ξενάγησης. Τα λόγια της επιβεβαιώνουν ότι τα μονοπάτια της Τσαγκαράδας υπήρξαν διαχρονικά άξονες ζωής. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζεται και από το πλούσιο κτιριακό απόθεμα που συναντάμε κατά μήκος τους, κληρονομιά των ντόπιων ευεργετών. Κάτω από τη Νανοπούλειο Σχολή, που χτίστηκε το 1909 με δωρεά του Νικολάου Νανόπουλου, βρίσκεται το διώροφο λιθόκτιστο κτίριο της Αχιλλοπουλείου Εμπορικής Σχολής, κληροδότημα των αδελφών Σοφοκλή και Ευαγγέλου Αχιλλόπουλου.
Το τελευταίο, προσφάτως ανακαινισμένο, χρησιμοποιείται κατά βάση για σποραδικές εκθέσεις, αναζητεί όμως ενεργό ρόλο. Εδώ, εντελώς τυχαία, βρίσκουμε τον εκπαιδευτικό – ιστορικό Γιώργο Σύρο, μαζί με τις συναδέλφισσές του Ελπίδα και Δήμητρα Νταλούκα, να «τρέχουν» από κοινού την εκπαιδευτική δραστηριότητα Πηλιορείτικη Μυθιστορία, που τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Ζαγοράς-Μουρεσίου. Μοιράζονται με τα παιδιά με διασκεδαστικό τρόπο τη μυθική ταυτότητα του Πηλίου. Ωραίο να βλέπεις οκτάχρονα να ενδιαφέρονται για τον τόπο τους, αλλά και στενάχωρο το γεγονός ότι αυτή η κληρονομιά δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί – το μόνο σχετικό με τη μυθολογία που συναντάς στο «βουνό των Κενταύρων» είναι οι εμπορικές ονομασίες καφέ και καταλυμάτων.
Παρ’ όλα αυτά, η Τσαγκαράδα, με ένα φυσικό τοπίο που σε μαγνητίζει, προσελκύει ανθρώπους από διαφορετικά μέρη για μόνιμη κατοικία. Η Μαρία Κωνσταντινίδου, μετακομίζοντας από τη Θεσσαλονίκη, άνοιξε το 2017 το εποχικό wine bar Ανάποδο πλατάνι στην εγκαταλελειμμένη πλατεία του οικισμού της Αγίας Κυριακής. Έκτοτε, κάθε καλοκαίρι η πλατεία ζωντανεύει, με τους θαμώνες να τσουγκρίζουν τα ποτήρια τους δοκιμάζοντας κρασιά από όλη την Ελλάδα κι ακούγοντας ωραίες μουσικές. Αντίστοιχα, η κεραμίστρια Ευαγγελία Μαρίνου από τις Σάπες Ροδόπης με τον εικαστικό σύζυγό της εγκαταστάθηκαν το 1989 κι άνοιξαν το εργαστήριο Erottera, που πλέον αποτελεί σημείο αναφοράς στην περιοχή. «Έχεις την αίσθηση ότι θα απορροφηθείς από το περιβάλλον, τέτοια είναι η μαγεία του μέρους. Περπατώντας στο δάσος νομίζεις ότι θα μεταμορφωθείς σε δέντρο», λέει και μας βγάζει ένα θρακιώτικο κέρασμα, στραγάλια επικαλυμμένα με ζάχαρη.
Τα κοντινά χωριά
Προχωρώντας βορειότερα, μετά από μια χορταστική στάση στο Aleka’s, το οικογενειακό εστιατόριο της ντόπιας Ελένης Στεργιοπούλου, που επιμένει να μαγειρεύει παραδοσιακά, φτάνουμε στο Μούρεσι. Στην πλατεία, μπροστά από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, η ίδρυση της οποίας χάνεται στα βάθη του χρόνου, ετοιμάζεται γαμήλιο τραπέζι. «Τον χειμώνα είναι δύσκολα, ασχολούμαστε με υποστηρικτικές εργασίες. Βάφουμε κυψέλες, φτιάχνουμε τελάρα και κοιτάζουμε μην παγώσουν τα μελίσσια μας», περιγράφει ο 25χρονος Απόστολος Βόντζος, δεύτερης γενιάς μελισσοκόμος, ο οποίος μία φορά τον χρόνο διανέμει παραγγελίες με το φορτηγό του σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Πράγματι, φαντάζει δύσκολη η ζωή τον χειμώνα στο Πήλιο, που μετά τον Γενάρη και για ένα τρίμηνο κατεβάζει κυριολεκτικά ρολά.
Βέβαια, υπάρχουν και οι «ήρωες», όπως ο Βασίλης Κασίδης στον Κισσό, σε οδική απόσταση 20 λεπτών από το Μούρεσι. Στην πλατεία με τον Ιερό Ναό της Αγίας Μαρίνας του 17ου αιώνα, από το 1994 προσφέρει θαλπωρή και ποτά στο Σχολαρχείον, κάτω από φλαμουριές και πικροκαστανιές, μένοντας ανοιχτός και τα Σαββατοκύριακα του χειμώνα. Στο παρελθόν, στο μαγαζί του έχουν παίξει ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου και ο Σωκράτης Μάλαμας. Ένα τέτοιο μπαρ θα έδινε ζωή και στο Ξουρύχτι, το χωριό των καστανοπαραγωγών, που βλέπει σταδιακά τον πληθυσμό του να μειώνεται. Εδώ, ο χρόνος «σταματάει» στα τέλη Οκτωβρίου, μετά το Φεστιβάλ Κάστανου, που φέτος θα πραγματοποιηθεί το διήμερο 25-26/10.
«Στο φεστιβάλ παρουσιάζουμε τα προϊόντα μας, διοργανώνουμε σεμινάρια για τους παραγωγούς και διατηρούμε την παράδοση», λέει η Κατερίνα Καρασταμάτη, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου και καστανοπαραγωγός με οικογενειακή ιστορία ενός αιώνα. Στο δάσος που περιηγηθήκαμε, συναντήσαμε καστανιές 150 ετών.
Στο ίδιο χωριό, λίγο πριν από την αναχώρησή μας, απολαμβάνουμε και την εμπειρία ενός μαθήματος κεραμικής στον προαύλιο χώρο της λιθοσκέπαστης εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Πρόκειται για μία από τις πολλές εμπειρίες που προσφέρει η Pelion Experiences της Αγγελικής Βογδάνου και του Χρήστου Γιαννακόπουλου. Με τα χέρια στον πηλό και το σούρουπο να φέρνει ένα γλυκό αεράκι-βάλσαμο, συζητάμε για το Πήλιο και την περαιτέρω ανάπτυξή του. «Δεν στέκει η ερώτηση γιατί να επισκεφθεί κάποιος τα μέρη μας. Στο Πήλιο βρίσκεσαι μέσα σε αυτό για το οποίο έρχεσαι. Δεν έχεις να δεις κάτι, αλλά να το ζήσεις», σχολιάζει ο Χρήστος. Και πράγματι, ένα αχανές υπαίθριο μουσείο της φύσης είναι το Πήλιο, με καλντερίμια, αιωνόβια πλατάνια και τρεχούμενα νερά. Κι αν σταθείς τυχερός, μπορεί να δεις μέχρι και μαΐστρες, όπως ονομάζονται οι νεράιδες στην τοπική διάλεκτο.
τον κόσμο.
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ
ΔΙΑΜΟΝΗ
Maistra (Τσαγκαράδα, 24260-49382). Φροντισμένος ξενώνας που αποτελείται από τέσσερα δίκλινα, μία σουίτα και ένα οικογενειακό διαμέρισμα. Όλα περιλαμβάνουν τζάκι, ενώ από τον κήπο διακρίνονται τα νησιά των Βορείων Σποράδων και ο Άθως.
Lost unicorn (Τσαγκαράδα, 24260-49930). Παραμυθένιο κατάλυμα δέκα δωματίων, με τη διακόσμηση και την ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος χώρου να θυμίζουν αγγλική εξοχή. Μια μοναδική εμπειρία διαμονής.
Αleka’s House (Τσαγκαράδα, 24260-49380, alekas-house.gr). Μπουτίκ κατάλυμα δέκα παραδοσιακών δωματίων, με πολύ καλά στρώματα και ποιοτικά amenities. Διαθέτει καφέ, όπου διοργανώνονται εκθέσεις, και εστιατόριο.
ΦΑΓΗΤΟ
Ίταμος (Τσαγκαράδα, τηλ. 24260-48969). Όμορφη, πλακόστρωτη αυλή με θέα στο βουνό και στη θάλασσα. Κουζίνα εμπνευσμένη από ελληνικές συνταγές με πινελιές δημιουργικότητας, όπως το καρπάτσιο κολοκυθιού. Νόστιμα κρέατα της σχάρας και εξαιρετικά μαγειρευτά.
Aleka’s house (Tσαγκαράδα, τηλ. 24260-49380, alekas-house.gr). Με οικογενειακή ιστορία που ξεκινάει το 1956, εδώ θα βρείτε φιλόξενη εξυπηρέτηση και πολύ νόστιμες συνταγές, σερβιρισμένες σε προσεγμένα κεραμικά πιάτα. Το μενού περιλαμβάνει από μαγειρευτά κρέατα, όπως τα μαμαδίσια κεφτεδάκια, μέχρι ντόπιες λιχουδιές (σπετζοφάι) και μεγάλη ποικιλία ορεκτικών.
ΚΑΦΕΣ – ΠΟΤΟ
Το Σχολαρχείο (Κισσός, τηλ. 6973-070857). Από το 1994 ο Βασίλης Κασίδης σερβίρει προσεγμένα κλασικά ποτά στην πλατεία Αγίας Μαρίνας. Ωραίες μουσικές, από έντεχνο ελληνικό μέχρι ροκ.
Apalou bistro (Tσαγκαράδα, τηλ. 24260-49727). Ζεστός πολυχώρος για καφέ, ποτό και φαγητό. Φημίζεται για τα φρέσκα γλυκά του, όπως το μιλφέιγ και το γαλακτομπούρεκο.
ΔΩΡΑ
Eroterra (Τσαγκαράδα, τηλ. 24260-49490). Ο εικαστικός και συγγραφέας Δημήτρης Μανίνης και η κεραμίστρια Ευαγγελία Μαρίνου έστησαν το όμορφο εργαστήριό τους στη συνοικία των Αγίων Ταξιαρχών το 1994. Εδώ θα βρείτε από πίνακες μέχρι διακοσμητικά αντικείμενα και οικιακά σκεύη, όπως πιατέλες για αρχοντικό σερβίρισμα.
Μελισσοκομία Βόντζος (Μούρεσι, τηλ. 6974-456807, meli-vontzos.gr). Η οικογένεια Βόντζου ασχολείται με τη μελισσοκομία από το 2003. Εδώ θα βρείτε ένα γλυκοφάγωτο μέλι καστανιάς. Οι καστανιές, επειδή ανθίζουν μαζί με τις φλαμουριές, δίνουν μέλι με ξανθό χρώμα και πιο γλυκιά γεύση.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
Ιερός Ναός Αγίας Μαρίνας (Κισσός). Σήμα κατατεθέν του χωριού, αυτή η τρίκλιτη βασιλική του 17ου αιώνα εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική και το μεγάλο μέγεθός της. Στο εσωτερικό υπάρχουν τέσσερις τρούλοι διακοσμημένοι από τον ζωγράφο Ιωάννη Παγώνη. Το αιωνόβιο τέμπλο είναι καλυμμένο με φύλλα χρυσού.
Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών (Τσαγκαράδα). Στο κέντρο της συνοικίας των Αγίων Ταξιαρχών. Χτίστηκε το 1746 και διαθέτει ένα εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Χιλιόχρονος πλάτανος (Τσαγκαράδα). Τοπόσημο του Πηλίου κι ένα από τα γηραιότερα δέντρα της Ευρώπης, καθώς η ηλικία του ξεπερνά τα χίλια χρόνια. Σήμα κατατεθέν της πλατείας της Αγίας Παρασκευής, έχει περίμετρο 15 μέτρα.
Κρυφό Σχολειό (παραλία Φακίστρα). Στη βραχώδη ακτογραμμή ανάμεσα στις παραλίες Νταμούχαρη και Φακίστρα, βρίσκονται δύο μικρές σπηλιές. Η μεγαλύτερη ήταν κατά τον 16ο αιώνα το ασκηταριό ενός καλόγερου και η «αίθουσα» διδασκαλίας του, την οποία κοσμούσε η εικόνα της Παναγίας της Μεγαλομάτας. Η δεύτερη σπηλιά έχει «μεταμορφωθεί» σε εκκλησάκι με το όνομα της Παναγίας. Το μονοπάτι ξεκινά από τη θέση στάθμευσης της Φακίστρας και θα χρειαστείτε ένα τέταρτο για να το διαβείτε.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Green Mountain Activity Area (Tσαγκαράδα, τηλ. 6938-959499). Ειδικά διαμορφωμένος χώρος μέσα στο καστανοδάσος της Τσαγκαράδας, όπου διοργανώνονται ποικίλες δραστηριότητες, όπως τοξοβολία και paintball, αλλά και ειδικά παιχνίδια, όπως κυνήγι χαμένου θησαυρού. Δέχεται παιδιά από τεσσάρων ετών. Η εταιρεία που διαχειρίζεται τον χώρο, η Ηike Away (hikeaway.gr), οργανώνει και πεζοπορικές διαδρομές, όπως ο μικρός γύρος της Τσαγκαράδας.
Pelion experiences (τηλ. 6974-325528, pelionexperiences.gr). Διοργάνωση διαφορετικών εμπειριών στο Πήλιο, από μαθήματα μαγειρικής και κεραμικής μέχρι δοκιμασία ελαιολάδου. Πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένες μονάδες, σε εξωτερικούς χώρους και σε μέρη που προτείνουν οι πελάτες, αρκεί να πληρούν τις προϋποθέσεις.
Ανάποδο πλατάνι (Τσαγκαράδα, τηλ. 6971-942152, anapodoplatani.gr). Η Μαρία Κωνσταντινίδου, ιδιοκτήτρια του wine bar στην πλατεία της Αγίας Κυριακής, τον χειμώνα που είναι κλειστά διοργανώνει ιδιωτικά δείπνα. Μαγειρεύει η ίδια και αξιοποιεί την πλούσια λίστα κρασιών του μαγαζιού της.
Serpentin Garden (Τσαγκαράδα, τηλ. 24260-49060, serpentin-garden.com). Η Γερμανίδα Ντόρις Σλέπερ έχει φτιάξει έναν κινηματογραφικό κήπο τριών στρεμμάτων με φυτά από όλο τον πλανήτη, όπως το αφρικανικό μπαομπάμπ. Δέχεται επισκέψεις κατόπιν ραντεβού.
