Το νησί που αιώνες παλεύει με τους ανέμους και το λιγοστό νερό, βρίσκεται σε απόγνωση. Στο Κτήμα Γαία οι ποσότητες του Ασύρτικου είναι 10% χαμηλότερα από το καταστροφικό 2024 που είχαν πέσει 60%. Ο Γιώργος Γαβαλάς υπολογίζει ότι ο αμπελώνας του νησιού θα δώσει με το ζόρι 500 τόνους όταν το 2022 τρύγησαν περίπου 2.300 τόνους. Στoν Συνεταιρισμό Santo βλέπουν μουδιασμένοι τα λιγοστά φορτία που έρχονται και πιστεύουν πως το ίδιο άσχημη θα είναι η χρονιά και για το Μαυροτράγανο. Υπολογίζουν ότι η παραγωγή θα είναι 10-15% κάτω από πέρσι και ίσως το νησί να φτάσει τους 600-700 τόνους σταφύλι. Τι φταίει;
Οι απαντήσεις δεν είναι καινούργιες. Τις αναζητήσαμε ήδη από την άνοιξη, όταν η Σαντορίνη έμοιαζε να παίρνει μια ανάσα μετά τους σεισμούς, αλλά τα σημάδια της κρίσης ήταν παντού. Τότε, μιλήσαμε με ανθρώπους της αμπελουργίας, περπατήσαμε ανάμεσα στα αμπέλια και τα εργοτάξια, και ακούσαμε φωνές που έβλεπαν δυσοίωνο το μέλλον. Εδώ όσα καταγράψαμε λίγο καιρό πριν.
Στον δρόμο προς Φηρά μια μπετονιέρα κινείται νωχελικά. Παρακάτω ένα τεράστιο φορτηγό με οικοδομικά υλικά μας μπλοκάρει για ώρα. Στο ΟΕΝΟ P του Πάρι Σιγάλα η συζήτηση ξεκινά με τη βάναυση καταπάτηση του ιστορικότερου αμπελώνα. «Ο αμπελώνας μας είναι ένα μνημείο με τριτοκοσμική εικόνα. Υπάρχει άλλη χώρα όπου κτίσματα παρεισφρέουν άναρχα στους αμπελώνες; Στο νέο χωροταξικό σχέδιο δεν φρόντισαν να δημιουργήσουν περιοχές αμιγώς αγροτικής χρήσης με απαγόρευση δόμησης, αποθαρρύνοντας κάθε επένδυση σε νέα αμπέλια», λέει ο ίδιος.
Η κλιματική αλλαγή έφερε ανομβρία για 2 χρόνια και η τιμή των σταφυλιών εκτινάχθηκε στα ύψη. Το νερό από βιολογικό καθαρισμό θα ήταν μια λύση. «Το νερό από τον βιολογικό καθαρισμό της Οίας έχει πιστοποιηθεί ως νερό ποτιστικό. Είναι καλύτερο από αυτό της αφαλάτωσης αλλά χρειάζονται επιπλέον επενδύσεις στην επεξεργασία και το δίκτυο. Ο αμπελώνας όμως θέλει και φροντίδα, ωστόσο οι νέοι αμπελουργοί δεν τη δίνουν πια», λέει ο Σιγάλας.
Στο δρόμο προς τον Πύργο γίνομαι μάρτυρας της εικόνας που περιέγραψε. Κτίσματα διάσπαρτα παντού, σκελετοί καινούργιων, φορτηγά με δομικά υλικά καταλαμβάνουν τους δρόμους.
Στον Συνεταιρισμό Santo Wines ο Νίκος Βαρβαρήγος, στο τιμόνι του Συνεταιρισμού από το 1986, περιγράφει το 2024 ως τη χειρότερη χρονιά από το 1992, με πτώση παραγωγής που αγγίζει το 50%. Οι τελευταίοι χειμώνες ήταν σαν καλοκαίρι. «Ο αμπελώνας συρρικνώνεται, έχει γεράσει, μειώνεται η απόδοση. Θέλει σταδιακή ανανέωση και πότισμα. Ποτίζουμε μόνο τα νέα αμπέλια αλλά το νερό των γεωτρήσεων είναι υφάλμυρο. Χρειαζόμαστε λύσεις άμεσα», συμπληρώνει ο έμπειρος οινολόγος. Ηδη η ετικέτα «Κονταράδες» από το ομώνυμο αμπέλι δεν θα κυκλοφορήσει λόγω μικρής παραγωγής. Πιθανότατα φέτος δεν θα κάνουν Vinsanto, το εμβληματικό γλυκό κρασί του νησιού.
Θυμάμαι στη διαδρομή για την Οία να μοσχοβολά άνοιξη. Νιώθουμε προνομιούχοι που απολαμβάνουμε το ξακουστό ηλιοβασίλεμα χωρίς τις ορδές ανθρώπων που κατακλύζουν τον κεντρικό εμπορικό δρόμο του οικισμού.
Την άλλη μέρα, μετά το Μεγαλοχώρι που τείνει προς «Γιγαντοχώρι», ανηφορίζουμε στο Οινοποιείο Χατζηδάκη. Μια σπηλιά που χρησίμευε για μαντρί ήταν το οινοποιείο, τόσο αριστοτεχνικά σκαμμένο που δεν φαντάζεται κανείς την έκτασή του. Τα βιολογικά αμπέλια του είναι ξερικά, δεν ποτίζονται, αλλά η ξηρασία ή το απρόσμενο χαλάζι είναι πρόβλημα. «Δεν γνωρίζω αν έχει γίνει έρευνα στη Σαντορίνη για το πώς, πότε και με τι νερό να ποτίσουμε. Ο Χαρίδημος έβλεπε αυτό που ερχόταν. Δεν πότιζε και φύτευε τα κλήματα πυκνά για να ευνοεί τον ανταγωνισμό τους. Ετσι ριζώνουν βαθύτερα», λέει η Κωνσταντίνα Χρυσού-Χατζηδάκη. Συζητάμε πως κάποιοι αμπελουργοί παρατήρησαν ότι τα αμπέλια στα οποία γίνεται αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων, δεν απορροφούν το νερό όπως αυτά τα οποία αναπτύσσονται χωρίς χημικά λιπάσματα.
Ο Ματθαίος Αργυρός τελειώνει τα κλαδέματα στην Επισκοπή. «Ο αμπελώνας θα βελτιωθεί αν όλοι οι οινοποιοί αποκτήσουν ιδιόκτητα ή ενοικιαζόμενα αμπέλια, ώστε να μην αγοράζουν σταφύλια. Αμπέλια θα βρεθούν, αλλά είναι δύσκολη δουλειά. Εχω μόνιμους εργάτες και το κόστος είναι αβάσταχτο. Ενας αμπελουργός καλλιεργεί με 400 ευρώ ανά στρέμμα και εμείς οι οινοπαραγωγοί με 1.000 ευρώ. Επιπλέον χρειαζόμαστε τουρισμό με αγοραστική δύναμη», εξηγεί.
Στους αμπελώνες του φυτεύουν βίκο για λίπανση και οργώνουν αλλά η ανομβρία στρεσάρει το κλήμα, που επιβιώνει τραβώντας υγρά από τον καρπό.
«Μέλλον δεν υπάρχει, αν οι οινοποιοί δεν αλλάξουμε μυαλό. Κάποτε είχαμε μπροστάρηδες τον Σιγάλα και τον Χατζηδάκη», συνεχίζει o Ματθαίος και εκφράζει κι αυτός φόβους μήπως η παραγωγή του Vinsanto μειωθεί στο ελάχιστο.
Στην ήρεμη αυλή του Κτήματος Σιγάλα, που ανήκει πια στον Στέλιο Μπουτάρη, με περιμένει η οινολόγος Σάρα Ιακωβίδου. «Το αμπέλι πεθαίνει χωρίς φροντίδα, όμως για τους αμπελουργούς παραμένει ένα συμπληρωματικό εισόδημα. Οσο βρίσκουμε γη, φυτεύουμε δικά μας αμπέλια. Φέτος βάλαμε 200 στρέμματα και προσλάβαμε ειδικευμένο προσωπικό», αναφέρει η οινολόγος.
Το Κτήμα Σιγάλα από τους 500 τόνους σταφύλι το ’20 έπεσε στους 100 το ’24. «Νυχτέρι» δεν έκαναν τα τελευταία 2 χρόνια ενώ η παραγωγή Vinsanto σταμάτησε το ’20. Εκτός τουριστικής περιόδου, συλλέγουν νερό του δικτύου σε δεξαμενές 500 τόνων. Στο ξεκίνημα της σεζόν έχουν προτεραιότητα οι πισίνες που πρέπει να γεμίσουν.
Την επόμενη μέρα ξεκινάμε χαράματα για φύτευση νέου αμπελώνα και κλάδεμα σε έναν παλαιότερο με τον Γιώργο Γαβαλά. Το τρυπάνι βρίσκει έδαφος σκληρό σαν πέτρα. Για να μαλακώσει το χώμα της φύτευσης θα χρειαστούν 10-15 βυτία νερό με μεγάλο κόστος. «Αγοράζω κτήματα για να έχω τον έλεγχο. Δεν δουλεύουν όλοι οι αγρότες τα αμπέλια όπως θα θέλαμε. Πληρώνουμε 8-10 ευρώ/κιλό και πολλά σταφύλια είναι για πέταμα», λέει ενώ ο αδερφός του ρίχνει κριθάρι στις φρεσκοανοιγμένες τρύπες, για αντισηψία. Γέννημα θρέμμα Σαντορινιοί, τον πονάνε τον αμπελώνα. Θα ήθελαν να καλλιεργούν όλες τις ποικιλίες, Πλατάνι, Βουδόματο, Κατσανό, Γαϊδουριά αλλά ο αμπελώνας κοστίζει. Το Κατσανό, μόλις 1.200 φιάλες, πωλείται εξ ολοκλήρου μόνο από το οινοποιείο τους. Πηγαίνοντας για κλάδεμα, προσπερνάμε ένα νεόκτιστο συγκρότημα διαμερισμάτων. «Από εδώ αγόραζα σταφύλια έως πέρσι. Ο σαντορινιός αμπελώνας ήταν 12.000 στρέμματα το 2012, όταν ψηφίστηκε ο νόμος Σηφουνάκη. Τώρα είναι 8.500, επειδή ο νόμος δεν εφαρμόστηκε. Το δίκτυο νερού αφορά τις πισίνες και όχι τα αμπέλια. Το νερό από τον σταθμό αφαλάτωσης έχει περισσότερα άλατα και του λείπουν ιχνοστοιχεία. Οκτώ οινοποιεία προσπαθούμε για την ελεγχόμενη χρήση νερού. Να ποτίζουμε μόνο όταν χρειάζεται το αμπέλι, και να ελέγχονται οι μετρητές νερού του καθενός», αναφέρει ο οινοποιός.
Χωράφια με μπάζα, σπίτια, αμπέλια ανάκατα. Ξενοδοχεία στο χείλος της Καλντέρας, πισίνες παντού. Πολλές αδειάζονται ανεξέλεγκτα παρασύροντας έδαφος και καταστρέφοντας μονοπάτια, όπως στα Θερμιά με τα λουτρά. Κλείνω τα μάτια.
Αντικρίζω την ομορφιά της Θηρασιάς απέναντι, όπου η Ιωάννα Βαμβακούρη με τους Γεροβασιλείου – Τσακτσαρλή έστησαν το οινοποιείο «Μικρά Θήρα». «Η ξηρασία είναι μεγάλη και οι βόρειοι άνεμοι ταλαιπωρούν τα αμπέλια. Δεν έχουμε αρκετούς αμπελουργούς, έχουμε βέβαια κουνέλια που δυστυχώς τρώνε τα πάντα. Πώς να περιφράξεις τόσο μικρούς κλήρους;», λέει η Ιωάννα.
Με το βλέμμα στο μέλλον
Η Σαντορίνη άκμασε χάρη στο διάσημο κρασί της. Το Ασύρτικό της έχει διεισδύσει στις αγορές, αναγνωρίζεται, βρίσκεται σε λίστες διάσημων εστιατορίων και αγαπιέται για τη μοναδικότητά του. Η σπουδαιότητά του δημιουργεί κινητικότητα. Το Οινοποιείο Μπουτάρη στη Σαντορίνη τώρα ανήκει στο Κτήμα Αλφα. «Προχωράμε σε αναμπελώσεις και ίσως φέτος βγάλουμε ένα πειραματικό κρασί. Χρειαζόμαστε μια 5ετία με πολλή δουλειά», μας πληροφορεί η Εμορφίλη Μαυρίδου, νέα γενιά του Κτήματος Aλφα.
Φτάνω στον Προφήτη Ηλία, το ψηλότερο σημείο του νησιού. Αναρωτιέμαι για πόσο ακόμα το συγκλονιστικό αυτό ηφαίστειο θα μας χαρίζει τα συναρπαστικά κρασιά του.
