Πριν από περίπου 25 χρόνια, σε κάτι γενέθλια, ένας συγγενής μεγάλης ηλικίας και με κλασική παιδεία μού χάρισε έναν τόμο από τους Αθλίους, προτείνοντας ανεπιφύλακτα να διαβάσω αυτό το κλασικό κείμενο. Ατυχέστατα όμως και από απροσεξία, δεν μου είχε φέρει τον πρώτο τόμο, αλλά τον δεύτερο (από τους πέντε). Από αντίστοιχη απροσεξία, δεν το αντιλήφθηκα και άρχισα να διαβάζω το βιβλίο από το «κεφάλαιο» της Τιτίκας. Όταν το κατάλαβα, (ψυχ)αναγκάστηκα να προμηθευτώ και τον πρώτο τόμο. Εκείνη την εποχή ήταν πολύ της μόδας οι Άθλιοι, χάρη στην ταινία του Μπίλε Όουγουστ με τον Λίαμ Νίσον, τον Τζέφρι Ρας και την Ούμα Θέρμαν. Έτσι κι αλλιώς, η ιστορία ήταν λίγο πολύ γνωστή: ο «καλός» Γιάννης Αγιάννης, ο «κακός» Ιαβέρης, η «τραγική» Φαντίνα, το εξεγερμένο Παρίσι του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.
Οι Άθλιοι κυκλοφόρησαν το 1862, τριάντα χρόνια μετά την Παναγία των Παρισίων, όταν ο Βίκτορ Ουγκό ήταν 60 ετών και με μεγάλη διεθνή φήμη. Δούλευε την ιστορία του απ’ τη δεκαετία του ’40 και κατέληξε ότι «όσο στη Γη θα υπάρχει άγνοια και αθλιότητα, βιβλία σαν κι αυτό μάλλον δεν θα είναι ανώφελα». Το ερώτημα είναι πόσο ωφέλιμο είναι σήμερα ένα λαϊκού χαρακτήρα ιστορικό μυθιστόρημα ηλικίας ενάμιση αιώνα. Το θέτω εξ αφορμής της νέας έκδοσης από τον Gutenberg σε δύο τόμους των χιλίων και πλέον σελίδων ο καθένας – δεν είναι ακριβώς το βιβλίο παραλίας που ίσως έχετε στο μυαλό σας, κακώς πάντως, γιατί ακόμα και το πιο βαρύ βιβλίο δεν είναι τόσο βαρύ. Εν πάση περιπτώσει, δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω για το «βάρος» των κλασικών ούτε συγκεκριμένα για τους Αθλίους, που είναι έργο-σταθμός στη λογοτεχνία της Δύσης.
Ένα πολύ μικρό σχόλιο μόνο: εκδόσεις όπως η συγκεκριμένη δίνουν μια εντελώς άλλη διάσταση σε ιστορίες που είναι εν πολλοίς γνωστές μέσα από συντμήσεις ή το σινεμά. Το ότι κάποιος ξέρει τι γίνεται στην ιστορία δεν έχει καμία σχέση με την εμπειρία της ανάγνωσης ολόκληρου του μυθιστορήματος. Ο αναγνώστης δεν ταξιδεύει απλώς στην εποχή των αφηγούμενων γεγονότων, κάτι που θα μπορούσε να αρκεί, αλλά μεταφέρεται στο γραφείο του Ουγκό, στο μυαλό και στη γλώσσα του, γίνεται μέρος μιας ιστορικής διαδικασίας, νιώθει μαζί με τον συγγραφέα τον καιρό του και τις αγωνίες του. Αν μη τι άλλο, μια σωστή έκδοση των Αθλίων είναι παράσημο για μια βιβλιοθήκη. Και προσοχή, πρώτα ο πρώτος τόμος!
Η δίτομη έκδοση Οι Άθλιοι του Βίκτορ Ουγκό κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση, εισαγωγή και σημειώσεις του Ωρίωνα Αρκομάνη.
