«Στις 6 μ.μ. σχολάμε και μέχρι τις 6.15 θέλω να έχετε κλείσει τους υπολογιστές σας». Η φράση αυτή δεν ανήκει σε κάποιον προοδευτικό εργοδότη του εξωτερικού. Είναι μια καθημερινή οδηγία από τον υπεύθυνο του τμήματος πωλήσεων σε μια μικρομεσαία ελληνική επιχείρηση – και αντικατοπτρίζει μια νέα κουλτούρα στην οριοθέτηση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι ο εν λόγω επικεφαλής έχει γεννηθεί το 1999 και φέρει τη νοοτροπία της Gen Z ή των λεγόμενων Zoomers, όσων δηλαδή γεννήθηκαν μεταξύ 1997 και 2012, εκ των οποίων οι μεγαλύτεροι εισέρχονται πλέον δυναμικά στην αγορά εργασίας με πρόθεση να τα αλλάξουν όλα.
Μια γενιά που διεκδικεί
«Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που δεν μαθαίνει ο νέος από τον μεγαλύτερο συνάδελφο, αλλά το αντίθετο», σχολιάζει η Αλεξάνδρα Πρίντεζη, σύμβουλος καριέρας στο γραφείο διασύνδεσης του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, που έρχεται σε καθημερινή επαφή με νέους από 17 ετών και πάνω. «Αυτό που εκτυλίσσεται στην αγορά εργασίας είναι εντυπωσιακό, καθώς οι εργοδότες προσπαθούν να προσαρμοστούν στην κουλτούρα των νεότερων εργαζομένων τους». Οι απαιτήσεις τους, ιδωμένες νηφάλια και αντικειμενικά, δεν είναι διόλου παράλογες. Κατά κάποιον τρόπο οι άνθρωποι που μεγάλωσαν εν μέσω οικονομικής κρίσης και ανασφάλειας, διεκδικούν εκ νέου όσα θεωρούνταν αυτονόητα αλλά χάθηκαν την περίοδο εκείνη: ανθρώπινο ωράριο, αξιοπρεπείς αποδοχές, υγιές εργασιακό περιβάλλον. «Έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από τους παλαιότερους, επιζητούν εξαρχής εκείνες τις συνθήκες που θα τους κάνουν να νιώθουν καλά μέσα σε μια εταιρεία, είναι σκληροί στις διαπραγματεύσεις τους με τους εργοδότες· επιπλέον, δεν στέλνουν “τυφλά” βιογραφικά απλώς και μόνο επειδή είδαν μια αγγελία. Κάνουν προηγουμένως έρευνα», παρατηρεί η κ. Πρίντεζη.
«Σκανάροντας» τον εργοδότη
Αυτό επιβεβαιώνει και πρόσφατη έρευνα που διενήργησε το MBA του Πανεπιστημίου Αιγαίου από κοινού με τo kariera.gr: το 89,8% των ερωτηθέντων στρέφεται σε ιστοσελίδες ευρέσεως εργασίας, αλλά δεν σταματούν εκεί. Αναζητούν σε βάθος πληροφορίες για τους πιθανούς εργοδότες: για την εταιρεία (90,3%), τις αμοιβές και τις παροχές (81,6%) αλλά και την εργασιακή καθημερινότητα (66,8%). «Τους ενδιαφέρει πολύ να βρουν την ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, θέλουν ελεύθερο χρόνο για τους ίδιους, τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα χόμπι και τα ταξίδια τους», σημειώνει εκ μέρους της kariera.gr o brand manager Γιώργος Μήτσουλας. Συνεπώς, υπολογιστές και κινητά κλείνουν μετά το πέρας του ωραρίου, καθώς, όπως και οι ίδιοι λένε, «δεν είμαστε όλοι γιατροί ώστε να είμαστε συνεχώς διαθέσιμοι».
Like, αλλά όχι μόνο
Με την ίδια φιλοσοφία διεκδικούν έντονα την εξ αποστάσεως εργασία ή έστω ένα υβριδικό μοντέλο, εξ ου και πολλοί εκπρόσωποι της γενιάς Z εργάζονται ως ψηφιακοί νομάδες. Άλλωστε, η εξοικείωσή τους με την τεχνολογία εξ απαλών ονύχων αποτελεί εκ προοιμίου το δυνατό τους σημείο. «Σκεφτείτε ότι πολλοί έχουν αποκτήσει κινητό ήδη από μαθητές στο Δημοτικό, δεν ξέρουν μόνο να σερφάρουν, αλλά και να “σορτάρουν”, καθώς έμαθαν να επιβιώνουν μέσα σε ένα χάος από πληροφορίες, τις οποίες πλέον ξέρουν πώς να αξιολογούν».
Φυσικά, η στενή σχέση με τον ψηφιακό κόσμο έχει και αρνητική επίδραση. «Πολλοί έρχονται πεπεισμένοι ότι μπορούν να βγάλουν χρήματα προωθώντας προϊόντα από τον υπολογιστή τους στο εφηβικό τους δωμάτιο όπως κάποιος γνωστός influencer», σχολιάζει η κ. Πρίντεζη. «Η νέα γενιά αναζητά την άμεση αναγνώριση του κόπου και της αξίας της, σκέφτεται και λειτουργεί με χρόνους social media, θέλει likes σε λεπτά», παρατηρεί ο Νίκος Παυλάκος, σύμβουλος σταδιοδρομίας, διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της κορυφαίας ελληνικής εταιρείας επαγγελματικού προσανατολισμού Orientum Σύμβουλοι Σταδιοδρομίας. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, οφείλονται και οι συχνές αλλαγές εργασίας, ακόμα και εντός δύο ή τριών μηνών, με πρωτοβουλία των ίδιων των εργαζομένων.
«Οι εκπρόσωποι, βέβαια, της Ζ παραιτούνται και για λόγους ηθικής τάξης: όταν νιώθουν ότι οι αρχές της εταιρείας απέχουν παρασάγγας από τις δικές τους ή συνειδητοποιούν ότι δεν γίνονται σεβαστά θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα», παρατηρεί ο κ. Μήτσουλας, που ανήκει και ο ίδιος στην εν λόγω γενιά.
Ταξιδιώτες, όχι μετανάστες
Το εξωτερικό δεν φαντάζει στα μάτια των Zoomers ως ιδεατή επιλογή. «Στις κατ’ ιδίαν συνεδρίες επαγγελματικού προσανατολισμού μάς το αναφέρουν ως ένα πιθανό βήμα στη ζωή τους –“να δουλέψω δύο τρία χρόνια να αποκτήσω εμπειρία”– και όχι ως προορισμό ζωής», σχολιάζει ο κ. Παυλάκος. «Είμαστε διασυνδεδεμένοι με το εξωτερικό από πολύ μικροί. Φανταστείτε ότι μέσω προγραμμάτων Erasmus ταξιδεύουμε τουλάχιστον στην Ευρώπη ήδη από την Γ΄ Δημοτικού», δίνει τη δική του ερμηνεία ο κ. Μήτσουλας. «Έχουμε απομυθοποιήσει πολλά, δεν μας εντυπωσιάζει, για παράδειγμα, ένας μισθός με πολλά μηδενικά, διότι γνωρίζουμε το υψηλό κόστος ζωής σε πολλές ευρωπαϊκές μητροπόλεις· θα έλεγα ότι είμαστε περισσότερο γενιά ταξιδιωτών παρά επίδοξων μεταναστών».
Ανεξαρτησία μέσω του επιχειρείν
Η διαφορετική νοοτροπία των Zoomers διαφαίνεται ήδη από το Λύκειο. Αν πριν από 40 χρόνια ρωτούσαμε τους τότε εφήβους ποιο είναι το επάγγελμα των ονείρων τους, είναι σίγουρο ότι θα διχάζονταν μεταξύ ιατρικής και δικηγορίας, ενώ όλοι θα συμφωνούσαν ότι μια θέση στο Δημόσιο με οποιαδήποτε ιδιότητα φαντάζει ιδεατή. Οι σημερινοί έφηβοι, που έχουν βιώσει καραντίνα και τηλεκπαίδευση, έχουν παρακολουθήσει την πάλη των γονιών τους με την οικονομική και επαγγελματική επισφάλεια, δίνουν εντελώς διαφορετικές απαντήσεις, όπως φάνηκε στην πρόσφατη πανελλαδική έρευνα της Οrientum Από την τάξη στο επάγγελμα – Η Gen Z αποκαλύπτει τα ενδιαφέροντά της (2012-2024), που κυκλοφόρησε πρόσφατα ως ειδική έκδοση της Καθημερινής. Η επιχειρηματικότητα, που κάποτε ήταν δαιμονοποιημένη, φαίνεται να ελκύει το ενδιαφέρον των εφήβων, ειδικά δε των αγοριών, που την κατατάσσουν πρώτη. «Για τη γενιά αυτή, η επίτευξη της ανεξαρτησίας είναι η πρώτη προτεραιότητα», σημειώνει ο κ. Παυλάκος. «Ο τελικός στόχος είναι να δημιουργήσουν κάτι δικό τους, που θα τους εξασφαλίσει ρευστότητα και αυτονομία· πρόκειται για μια οριζόντια επιθυμία, όμως αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όλοι θέλουν να σπουδάσουν οικονομικά ή πληροφορική, μπορεί να τους ενδιαφέρει ένας επιστημονικός κλάδος, π.χ. οι επιστήμες υγείας, από τις οποίες να επιλέξουν μια ειδικότητα που δίνει τη δυνατότητα για ελεύθερο επάγγελμα. Έτσι θα προτιμήσουν τη λογοθεραπεία από τη νοσηλευτική».
«Έχουμε απομυθοποιήσει πολλά, δεν μας εντυπωσιάζει, για παράδειγμα, ένας μισθός με πολλά μηδενικά, διότι γνωρίζουμε το υψηλό κόστος ζωής σε πολλές ευρωπαϊκές μητροπόλεις». – Γιώργος Μήτσουλας, brand manager, kariera.gr
Πολλοί ψυχολόγοι, κανείς ηλεκτρολόγος;
Μεταξύ των μαθητριών τη μερίδα του λέοντος κατέχει η ψυχολογία. «Η ψυχολογία απασχολεί πολύ τα παιδιά στην εφηβεία και πλέον συζητάμε πολύ πιο ανοιχτά από παλαιότερα για θέματα ψυχικής υγείας», σημειώνει ο κ. Παυλάκος, θέλοντας να εξηγήσει γιατί σχεδόν μία στις δύο μαθήτριες δηλώνει ότι θέλει να σπουδάσει ψυχολογία. «Η γενιά Ζ ενδιαφέρεται ουσιαστικά για τη δική της ψυχική υγεία και του πλησίον της, ενώ ασχολείται ουσιαστικά με τον εθελοντισμό, κάτι ενδεικτικό των ευαισθησιών της», προσθέτει. «Τα τεχνικά επαγγέλματα, στα οποία υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη προσφορά, δυστυχώς βρίσκονται πολύ χαμηλά στις επιλογές τους», παρατηρεί ο κ. Παυλάκος.
«Εδώ και είκοσι χρόνια η πολιτεία δεν έχει κατορθώσει να κάνει rebranding στην τεχνική εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα επικρατεί απόλυτη άγνοια γύρω από αυτήν· πόσοι, άραγε, 15χρονοι γνωρίζουν ότι ένας ηλεκτρολόγος σε εργοστάσιο έχει μισθό 2.500 ευρώ;» Αντιστοίχως, φαίνεται ότι αγνοούν τις δυνατότητες της ναυτιλίας και του τουρισμού στη χώρα μας, θεωρώντας ότι για να κάνουν καριέρα στη ναυτιλία «απαιτούνται προϋπάρχουσες γνωριμίες».
Παράλληλα, απομακρύνονται από μια καριέρα στα σώματα ασφαλείας και στις ένοπλες δυνάμεις, που θεωρήθηκαν επί κρίσης μια ασφαλής εναλλακτική επαγγελματική επιλογή. «Οι μισθοί του κλάδου δεν αρκούν για να βιοποριστεί κανείς, ενώ ταυτόχρονα πολλοί γονείς φοβούνται να γίνει το παιδί τους αστυνομικός ή πυροσβέστης». Οι αλλαγές στην οικονομία και την κοινωνία, άλλωστε, διαμόρφωναν ανέκαθεν και τις τάσεις στον επαγγελματικό προσανατολισμό. «Θυμάμαι εποχές κατά τις οποίες ο υποψήφιος ήθελε να σπουδάσει πολιτικός μηχανικός και οι γονείς του διαμαρτύρονταν. “Καλύτερα να σε στείλουμε φαντάρο!” έλεγαν, καθώς τότε είχε παγώσει ο κατασκευαστικός κλάδος».
Δεν υπάρχουν μονόδρομοι
Φυσικά, κατά τη διάρκεια των σπουδών πολλά αλλάζουν. «Ορισμένοι φοιτητές χάνουν την πίστη τους στην επιχειρηματικότητα, άλλοι απομυθοποιούν την πρώτη τους επιλογή», αναφέρει ενδεικτικά ο κ. Παυλάκος. «Συνεργαζόμαστε στενά με τον σπουδαστή και εξετάζουμε από κοινού αν τελικά οι σπουδές που ξεκίνησε τού ταιριάζουν», σημειώνει από το Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος η κ. Πρίντεζη. «Άλλωστε τα δύο πρώτα χρόνια περιλαμβάνουν μαθήματα γενικής παιδείας και συνεπώς αυτό προσφέρει ευελιξία». Ο κ. Μήτσουλας παρατηρεί τη μεγάλη συχνότητα «αλλαγής καριέρας». «Άλλο αντικείμενο σπούδασαν κάποιοι, σε άλλο κλάδο εργάζονται», τονίζει. «Το νέο αντικείμενο το μαθαίνουν στην πράξη, καθώς πολλοί νέοι εργάζονται παράλληλα με τις σπουδές ή απασχολούνται εθελοντικά σε φοιτητικές ομάδες, όπου αποκτούν νέες δεξιότητες». Δεν φοβούνται την αλλαγή. «Τους αρέσει η συνεχής επιμόρφωση».
Ευτυχία ή επιτυχία;
Οι «παντοδύναμοι» γονείς των προηγούμενων δεκαετιών έχουν πλέον λιγότερη ισχύ. «Μετά το πέρας της πανδημίας και δεδομένης της διάχυσης της τεχνητής νοημοσύνης σε πάρα πολλούς τομείς της ζωής, οι γονείς νιώθουν αδύναμοι να κατευθύνουν το παιδί τους προς κάποιο επάγγελμα, δεν μπορούν να έχουν την αυτοπεποίθηση που είχαν κάποτε οι δικοί μας γονείς», λέει με νόημα ο κ. Παυλάκος. «Έχουν χαθεί οι σταθερές που είχαμε στο παρελθόν, ότι δηλαδή κάποιες καλές σχολές θα εξασφαλίσουν στον νέο μια καλά αμειβόμενη δουλειά. Αρχίζουν πλέον να διακρίνουν την αξία των σπουδών αυτών καθ’ εαυτές ανεξάρτητα από το αν θα αξιοποιηθούν επαγγελματικά», διευκρινίζει. «Έτσι, τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά είναι πιο διαλλακτικοί, οι μεταξύ τους κόντρες έχουν μειωθεί, οι οικογένειες είναι πιο υποστηρικτικές». Όλο και πιο συχνά ο κ. Παυλάκος ακούει τους γονείς να λένε «θέλω το παιδί μου να είναι ευτυχισμένο, όχι επιτυχημένο». Θέλοντας να δώσουν σάρκα και οστά σε αυτή την ευχή, οι εκπρόσωποι της γενιάς Ζ ξεκινούν την επαγγελματική τους ζωή φιλοδοξώντας να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα.
