«Σε μελέτη που έγινε σε 1.084 ενήλικες στην Ελλάδα, αποδείχθηκε ότι το 64,8% είχε ανεπάρκεια της βιταμίνης D», λέει η Ράνια Μπέτση, ενδοκρινολόγος στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου Κρήτης (ΠΑΓΝΗ), που συχνά διαπιστώνει την έλλειψη της εν λόγω βιταμίνης, η οποία παράγεται κατά την έκθεσή μας στον ήλιο, στους κατοίκους του ελληνικού νησιού με τις περισσότερες ημέρες ηλιοφάνειας τον χρόνο – κάτι που ισχύει ακόμα και για τους Κρητικούς αγρότες. Πώς, όμως, και γιατί συμβαίνει αυτό;
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ο Σουηδός και ο Κρητικός
Η ενίσχυση τροφίμων με βιταμίνη D ξεκίνησε πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, προκειμένου, μεταξύ άλλων, να περιοριστεί η εμφάνιση ραχίτιδας στα παιδιά. Σήμερα, στη χώρα μας, τα μόνα επί της ουσίας «ενισχυμένα» προϊόντα είναι τα βρεφικά γάλατα και ορισμένα γαλακτοκομικά που απευθύνονται σε παιδιά. «Ωστόσο, η κατεξοχήν πηγή της βιταμίνης D είναι ο ήλιος, όχι η διατροφή», επισημαίνει η κ. Μπέτση, τονίζοντας ότι η καθιστική ζωή των πόλεων κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα. Μάλιστα, στις χώρες της Μεσογείου η επίγνωση των κινδύνων από τις υπεριώδεις ακτίνες οδηγεί συχνά σε υπερβολές στην αντηλιακή προστασία. «Υπάρχουν δύο ακόμα ερμηνείες για τα χαμηλά μας αποθέματα στην εν λόγω βιταμίνη: δεν τρώμε πολλά λιπαρά ψάρια, τα οποία περιέχουν υψηλά ποσοστά, ενώ έχουμε πιο σταρένιο δέρμα, το οποίο απαιτεί συχνότερη έκθεση στον ήλιο». Με λίγα λόγια, αν γίνει η μέτρηση σε έναν Σουηδό και σε έναν Κρητικό, δεν αποκλείεται ο πρώτος να κερδίσει τον δεύτερο σε αποθέματα βιταμίνης D.
Η σωτήρια βιταμίνη D
Η βιταμίνη D βοηθά τη σωστή ανάπτυξη και συντήρηση του μυοσκελετικού συστήματος, διευκολύνει την ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού, συμβάλλοντας στην άμυνα του οργανισμού από ιούς και βακτήρια. Παράλληλα, ρυθμίζει τις εγκεφαλικές λειτουργίες και συμβάλλει στην ψυχική μας υγεία. «Η έλλειψη αποδεδειγμένα συνδέεται με διαβήτη, αυτοάνοσα, λοιμώξεις του αναπνευστικού, καρκίνο μαστού και εντέρου, καρδιαγγειακά νοσήματα…» επισημαίνει η κ. Μπέτση. «Υπάρχουν ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες για τις οποίες συνιστάται η εμπειρική χορήγηση D3. Οι τελευταίες μελέτες συστήνουν να δίνουμε απευθείας σε νεφροπαθείς, σε ασθενείς με οστεοπόρωση, φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου ή όσους παίρνουν συστηματικά κορτιζόνη ή αντιεπιληπτικά φάρμακα». Σωτήρια μπορεί να είναι η συμβολή της βιταμίνης σε εγκύους, καθώς μειώνει τις πιθανότητες για σοβαρά προβλήματα, όπως η προεκλαμψία. «Όμως η ομάδα που θα πρέπει να παίρνει καθημερινά σκεύασμα είναι οι άνθρωποι άνω των 75 ετών. Αν μαζί με τη βιταμίνη παίρνουν και ασβέστιο, μειώνουν τις πτώσεις και τα κατάγματα, που ενδέχεται να τους προκαλέσουν και άλλα προβλήματα υγείας».
Το πρόβλημα των εφήβων
Οι νέοι γονείς φεύγουν από το μαιευτήριο με ένα μπουκαλάκι σταγόνες της θαυματουργής βιταμίνης ανά χείρας. «Τα θηλαζόμενα βρέφη, εφόσον δεν παίρνουν συμπλήρωμα, έχουν έλλειψη», διευκρινίζει η Πηνελόπη Σμυρνάκη, παιδοενδοκρινολόγος. Όσα σιτίζονται με φόρμουλα λαμβάνουν βιταμίνη D μέσω της τροφής. «Και τα μεν και τα δε, ωστόσο, τους πρώτους μήνες δεν επιτρέπεται να εκτίθενται καθόλου στην ηλιακή ακτινοβολία, οπότε επιβάλλεται η χορήγηση D μέχρι να κλείσουν τον πρώτο χρόνο ζωής». Κατά την προσχολική ηλικία, παχύσαρκα παιδιά ενδέχεται να έχουν αντίστοιχο πρόβλημα, «καθώς η βιταμίνη αποθηκεύεται στο λίπος αντί να κυκλοφορεί στο αίμα». Αργότερα, η εμμονή των εφήβων με τη διαδικτυακή επικοινωνία «θυσιάζει» την ευκαιρία για παραγωγή βιταμίνης D. «Κάνουν τη νύχτα μέρα, διαταράσσουν το βιολογικό τους ρολόι», περιγράφει η κ. Σμυρνάκη, «συνομιλούν με φίλους τους όλη τη νύχτα, κοιμούνται αργά, ξυπνάνε μεσημέρι και έτσι χάνουν τις ασφαλείς ώρες ηλιοφάνειας».
Μισάωρο χωρίς αντηλιακό
Η κ. Σμυρνάκη συστήνει στους γονείς να αφήνουν για μισή ώρα τα παιδιά χωρίς αντηλιακό στη διάρκεια του πρωινού (8 π.μ. έως 11 π.μ.) τρεις φορές την εβδομάδα. Δεν χρειάζεται να βρίσκονται στην παραλία ή στη φύση, αρκεί και το παιχνίδι σε ένα αστικό μπαλκόνι. «Να έχουν ακάλυπτο μεγάλο μέρος της επιδερμίδας. Τα δε παιδιά που έχουν πιο σκούρο δέρμα να το επαναλαμβάνουν έξι φορές την εβδομάδα. Όλα τα μεταβολικά συνδέονται με την εν λόγω ορμόνη, η οποία, πέρα από την επίδραση στα οστά και στην απορρόφηση του ασβεστίου, επηρεάζει το ανοσοποιητικό και την εμφάνιση αυτοάνοσων σε παιδιά με υφιστάμενη προδιάθεση». Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, η κ. Σμυρνάκη σημειώνει ότι διαφέρει η έλλειψη από την ανεπάρκεια βιταμίνης, με την πρώτη να είναι ανησυχητική και τη δεύτερη διαχειρίσιμη. «Συστήνω τον έλεγχο μία φορά τον χρόνο σε όλους τους ανηλίκους με χρόνια νοσήματα και αλλεργίες».
Ηλιος όλο τον χρόνο
Ανάλογες οδηγίες δίνει και η κ. Μπέτση, βασιζόμενη σε μελέτη του 2024 για το γεωγραφικό πλάτος της Ελλάδας. «Όσοι έχουν λευκό δέρμα θα πρέπει να εκτίθενται μεσημεριανές ώρες, χωρίς αντηλιακό, έχοντας ακάλυπτο τουλάχιστον το 35% του δέρματός τους, για 4-5 λεπτά, τρεις φορές την εβδομάδα». Όσοι έχουν σκούρο χρώμα δέρματος χρειάζονται 2,5 φορές περισσότερο χρόνο έκθεσης στον ήλιο. Τα λεπτά αυξάνονται μετά το καλοκαίρι – συγκεκριμένα, τον Νοέμβριο συστήνονται 15 και τον Φεβρουάριο 11 λεπτά. «Το αντηλιακό μπλοκάρει τη διαδικασία, οπότε θα πρέπει να μείνουμε άνευ γι’ αυτό το μικρό διάστημα και μετά να βάλουμε». H παραγόμενη βιταμίνη D αποθηκεύεται στους μυς. «Αν κάνουμε επομένως άσκηση, μπορούμε να τη διατηρήσουμε σε καλά επίπεδα και το φθινόπωρο». Για τους ίδιους λόγους, όσοι λαμβάνουν συμπλήρωμα D3 τους χειμερινούς μήνες πρέπει να διακόπτουν το καλοκαίρι, εφόσον κυκλοφορούν έξω σε ώρες με ηλιακή ακτινοβολία.
Σε μια ηλιόλουστη χώρα, η προστασία από τον ήλιο είναι απολύτως αναγκαία όχι μόνο το καλοκαίρι ή στην παραλία, αλλά όλο τον χρόνο, ακόμα και μέρες με συννεφιά.
Οι μορφές της ακτινοβολίας
«Ο ήλιος είναι εξαιρετικά ευεργετικός για την υγεία μας», αναγνωρίζει ο δρ Ιωάννης Μπάρκης, τέως πρόεδρος της Ελληνικής Δερματολογικής Εταιρείας. «Η αλόγιστη όμως έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, όταν γίνεται χωρίς ηλιοπροστασία, συνδέεται με σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες σε βάθος χρόνου, όπως η πρόωρη γήρανση και ο καρκίνος του δέρματος». Ο ήλιος εκπέμπει δύο μορφές υπεριώδους ακτινοβολίας: την UVA, που διεισδύει βαθιά στο δέρμα και κυρίως ευθύνεται για τη γήρανση του δέρματος, και την UVB, που δρα κυρίως στην επιφάνεια του δέρματος προκαλώντας τα ηλιακά εγκαύματα και κινητοποιεί σε βάθος χρόνου την καρκινογένεση. «Ο ανθρώπινος οργανισμός παράγει με φυσικό τρόπο τη βιταμίνη D, όταν εκτίθεται στον ήλιο. Ωστόσο, υπάρχουν παράγοντες που μειώνουν την παραγωγή αυτή, όπως το σκούρο δέρμα και η επί μακρόν παραμονή στο σπίτι». Συνεπώς, η ποσότητα που παράγεται εξαρτάται από πλήθος παραγόντων, εκ των οποίων λίγους μπορούμε να ελέγξουμε οι ίδιοι. «Παρότι, λοιπόν, η μεσημεριανή ώρα κινητοποιεί έντονα την παραγωγή της D, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η υπεριώδης ακτινοβολία εκείνη την ώρα είναι πολύ έντονη και έτσι μπορεί να προκληθούν εγκαύματα, όταν βεβαίως δεν λαμβάνονται μέτρα ηλιοπροστασίας». Προς αποφυγήν των ανωτέρω, ο ίδιος υπενθυμίζει ότι υπάρχει η ασφαλής εναλλακτική των συμπληρωμάτων διατροφής, όπως άλλωστε και τροφές πλούσιες σε βιταμίνη D: τα λιπαρά ψάρια, τα αυγά, τα μανιτάρια, το χοιρινό κρέας και τα δημητριακά.
Παιδιά και άνω των 65
Σε μια ηλιόλουστη χώρα, η προστασία από τον ήλιο είναι απολύτως αναγκαία όχι μόνο το καλοκαίρι ή στην παραλία, αλλά όλο τον χρόνο, ακόμα και μέρες με συννεφιά. Για να προστατευτούμε, φοράμε αντηλιακό, ειδικότερα στα εκτεθειμένα σημεία του σώματος. «Τους καλοκαιρινούς μήνες επιλέγουμε αντηλιακό με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 30 (SPF+), το οποίο θα πρέπει να εφαρμόζουμε 20 με 30 λεπτά πριν μας δει ο ήλιος και να το ανανεώνουμε κάθε 2-3 ώρες, και πάντα μετά το κολύμπι και τις αθλοπαιδιές», τονίζει ο κ. Μπάρκης. Για την ιδανική προστασία φοράμε επιπλέον πλατύγυρο καπέλο, γυαλιά ηλίου, ελαφρά ρούχα και αποφεύγουμε την έκθεση στον ήλιο μεταξύ των ωρών 11 π.μ. και 4 μ.μ. «Οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι έστω και ένα σοβαρό ηλιακό έγκαυμα στα παιδιά αυξάνει τις πιθανότητες να παρουσιάσουν στην ενήλικη ζωή τους δερματικό καρκίνο». Όσο για τους άνω των 65 ετών; Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του δέρματος είναι πολύ υψηλός. Σύγχρονα στατιστικά δεδομένα έχουν υπολογίσει ότι σχεδόν όλοι οι άνθρωποι σε μεγάλες ηλικίες θα εμφανίσουν προκαρκινικές αλλοιώσεις.
