Πέντε χιλιάδες διαφορετικά είδη βοτάνων φύονται στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε καμιά δεκαριά από αυτά – όσα μας έμαθε η γιαγιά μας και όσα μας υπέδειξε ο διαιτολόγος μας. Λίγοι ξέρουμε ποιο βότανο ενδείκνυται για κάθε δυσλειτουργία και ακόμα λιγότεροι χρησιμοποιούμε τη σωστή ορολογία γι’ αυτά. Ρωτήσαμε, μάθαμε και σας μεταφέρουμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε στο μέγιστο αυτά τα απρόσμενα δώρα της φύσης.
Πράσινο τσάι και παχυσαρκία
«Είναι το πράσινο τσάι το ozempic της φύσης;». Αυτό το ερώτημα μονοπώλησε τους προηγούμενους μήνες τις συζητήσεις περί ευεξίας στο ΤikΤok, καθιστώντας μοιραία την εν λόγω ποικιλία τσαγιού ως την πιο δημοφιλή. Το ντιμπέιτ πέρασε από τα σόσιαλ μίντια στα συστημικά μέσα, με τους New York Times αλλά και το περιοδικό Τime να εκπονούν εκτενή explainers σχετικά με τις αντιοξειδωτικές δυνατότητες του πράσινου τσαγιού. Μπορούμε, λοιπόν, να στηριχθούμε στην κατανάλωση μερικών φλιτζανιών τσαγιού για να αποκτήσουμε το καλλίγραμμο σώμα που ονειρευόμαστε; «Το πράσινο τσάι έχει γίνει γνωστό ως εργο-γενετικό βοήθημα στη μείωση του βάρους και στη διαχείριση της παχυσαρκίας», σημειώνει η δρ Άννα Παπαγεωργίου, διαιτολόγος – διατροφολόγος και ιδρύτρια του Κέντρου Συμβουλευτικής Διατροφής και Προαγωγής Υγείας «Ευρωστία». Το «μυστικό» συστατικό του, που συνδέεται με την απώλεια βάρους, είναι η κατεχίνη. «Αυτή, μαζί με τη σωματική άσκηση, μπορούν να ενισχύσουν τη λιποδιάλυση».
Από το 2005 και έπειτα, έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες που δίνουν ενθαρρυντικά στοιχεία ως προς την αποτελεσματικότητα του ροφήματος. «Με βάση την επιστημονική βιβλιογραφία, όμως, παρατηρούμε ότι το επιχείρημα σχετικά με τη δραστικότητα του πράσινου τσαγιού δεν τεκμηριώνεται ικανοποιητικά. Προκειμένου κάποιος να δει βελτίωση, πρέπει να καταναλώνει 3-4 φλιτζάνια την ημέρα για χρονικό διάστημα άνω των 12 εβδομάδων· αυτή η ποσότητα, όμως, είναι πρακτικά δύσκολο να καταναλωθεί σε καθημερινή βάση. Επίσης, δεν αποκλείεται κάποιος, αυξάνοντας την ημερήσια λήψη, να αυξήσει παράλληλα την πιθανότητα εμφάνισης παρενεργειών». Γι’ αυτό τα συστατικά του πράσινου τσαγιού έχουν μετατραπεί και σε σκευάσματα, χάρη στα οποία μπορεί κάποιος να λάβει τη συνιστώμενη ημερήσια δόση συμπυκνωμένη. «Όσον αφορά τη συνεργιστική δράση του πράσινου τσαγιού και της σωματικής άσκησης στη βελτίωση ανθρωπομετρικών και μεταβολικών δεικτών, αυτή φαίνεται να είναι μεγαλύτερη στα υπέρβαρα άτομα που δεν ακολουθούσαν κάποιο πρόγραμμα άσκησης στο παρελθόν και εντάσσουν την άσκηση εκ των υστέρων στη ζωή τους, σε αντίθεση με εκείνα που ασκούνταν ανέκαθεν τακτικά. Σε κάθε περίπτωση, το πράσινο τσάι δεν είναι πανάκεια και δεν θα πρέπει να παρουσιάζεται ως τέτοια, δεδομένου ότι όσες αλλαγές έχουν παρατηρηθεί σε μελέτες είναι στατιστικά ασήμαντες· η προβολή του ως θαυματουργού είναι παραπλανητική. Τα ευρήματα αρκετών μελετών σχετικά με τις επιδράσεις του στον μεταβολισμό και γενικότερα στους δείκτες υγείας είναι αντικρουόμενα», τονίζει η δρ Παπαγεωργίου.
Το «μυστικό» συστατικό του πράσινου τσαγιού, που συνδέεται με την απώλεια βάρους, είναι η κατεχίνη.
«Ίσως, ωστόσο, είναι άδικο το πράσινο τσάι να προβάλλεται μόνο ως αντίδοτο για την παχυσαρκία, καθώς έχει και άλλες, λιγότερο γνωστές ιδιότητες που μπορούν να μας ωφελήσουν. Σε συνδυασμό με την άσκηση μπορεί να ρυθμίσει τη χοληστερίνη μας, ενώ μας ενυδατώνει και μας βοηθάει να διατηρούμε ένα καλύτερο επίπεδο ηλεκτρολυτών, κάτι εξαιρετικά σημαντικό ειδικά στη διάρκεια του καλοκαιριού. Το πράσινο τσάι είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό για τα κύτταρα και δρα προληπτικά στην εμφάνιση καρκίνου, σύμφωνα με πολλές εν εξελίξει έρευνες», συμπληρώνει η ίδια.
Καλύτερη μνήμη με τσάι του βουνού
Η ηλικιακή ομάδα που ενδιαφέρεται για το τσάι του βουνού δεν έχει ΤikΤok, όμως συζητάει εξίσου ζωηρά για τις ευεργετικές ιδιότητες του τσαγιού, που φύεται κατεξοχήν στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, κυρίως στη Βουλγαρία. Ο λόγος είναι ότι η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τσαγιού του βουνού μπορεί να ενισχύσει τη μνήμη. «Έχει παρατηρηθεί θετική επίδραση στις γνωστικές ικανότητας με τη χρήση συμπληρωμάτων που περιέχουν εκχυλίσματα Sideritis scardica», επιβεβαιώνει η δρ Παπαγεωργίου.
O Γερμανός καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, Γιενς Πάνκε, άρχισε να διερευνά τις ιδιότητες του ελληνικού τσαγιού του βουνού το 2010. Μέχρι τότε, όπως είχε δηλώσει στην «Κ» το 2012, είχε πειραματιστεί με 150 φυτά και βότανα από όλο τον κόσμο, την Κίνα, την Ταϊλάνδη και την Ινδονησία, χωρίς κανένα ενθαρρυντικό αποτέλεσμα. Μέχρι που ανακάλυψε το «δικό μας» τσάι. Εκείνο έδωσε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα όταν το χορηγούσε σε ποντίκια με νόσο Αλτσχάιμερ. «Το Sideritis scardica χρησιμοποιείται στην Ελλάδα εδώ και γενιές. […] Δείξαμε ότι ένα συγκεκριμένο εκχύλισμα αυτού του φυτού μειώνει σημαντικά το φορτίο Abeta σε ποντίκια με νόσο Αλτσχάιμερ και βελτιώνει τις γνωστικές τους ικανότητες. Για να αυξήσουμε το θεραπευτικό όφελος του Sideritis scardica, αναζητούμε τις φυτικές ενώσεις που προκαλούν τις βελτιώσεις», αναφέρεται σήμερα στην προσωπική του σελίδα. Συν τω χρόνω, και άλλες ερευνητικές ομάδες έχουν αναδείξει την επίδραση του τσαγιού στο νευρικό μας σύστημα.
Οι ωφέλειες του τσαγιού του βουνού δεν περιορίζονται στη μνήμη. «Πολυάριθμα ερευνητικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι η κατανάλωσή του έχει θετικές επιδράσεις στο πεπτικό σύστημα, στη μικροχλωρίδα του εντέρου, καθώς και στην πρόληψη της ινσουλινοαντίστασης (μειωμένη ευαισθησία στην ινσουλίνη που έχει ως συνέπεια απορρύθμιση του μεταβολισμού) και της δυσλιπιδαιμίας (διαταραχή των λιπιδίων στο αίμα)», προσθέτει η δρ Παπαγεωργίου. «Πολλές, ακόμα, ενώσεις που προέρχονται από την εκχύλιση του συγκεκριμένου βοτάνου έχουν ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις, ενισχύοντας την προαγωγή της υγείας μέσω της απενεργοποίησης των ελεύθερων ριζών που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη πολλαπλών παθολογικών καταστάσεων, όπως η χρόνια φλεγμονή και η ανάπτυξη καρκίνου».
«Αναμειγνύουν βότανα με αντίθετες ενδείξεις»
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι, σε μια προσπάθεια να υιοθετήσουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, στρέφονται στα βοτανικά ροφήματα. «Με το που δημοσιεύεται κάποια μελέτη σχετικά με ένα βότανο, αυξάνονται μεμιάς οι παραγγελίες γι’ αυτό», παρατηρεί η Αγγελική Δράκου, που διατηρεί μαζί με τον Κώστα Παπάζογλου το ψηφιακό κατάστημα grizoprasino με βιολογικά βότανα. Οι ενδιαφερόμενοι πελάτες αναζητούν την καθοδήγηση της Αγγελικής, καθώς, παρά το πλήθος των βοτάνων που φύονται στη χώρα μας, είμαστε «αδιάβαστοι» στο κεφάλαιο των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. «Προσπαθώ να τους συγκρατώ από υπερβολές, καθώς πολλοί συλλέγουν πληροφορίες από το ίντερνετ και μπορεί να αναμειγνύουν βότανα με αντίθετες ενδείξεις, π.χ. ένα για χαλάρωση με ένα για τόνωση, και μετά να αναρωτιούνται γιατί δεν κοιμούνται» μου εξηγεί.
«Τα βότανα και τα μπαχαρικά είναι καλό να τα έχουμε στην καθημερινή μας ζωή ως πρόληψη, όχι όμως ως θεραπεία». Η ίδια προτρέπει τους πελάτες της να ζητούν πάντοτε τη γνώμη του προσωπικού τους γιατρού, που γνωρίζει το ιστορικό τους αλλά και οποιαδήποτε πιθανή φαρμακευτική αγωγή.
Χρειάζεται, επομένως, να «επανασυστηθούμε» με τα βότανα, τα οποία τείνουμε να τα αποκαλούμε όλα «τσάι», χωρίς όμως αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. «Το τσάι, αυτό που περιέχει τεΐνη, δεν φύεται καθόλου στην Ευρώπη. Είναι αυτή η ποικιλία, η Camellia sinensis, η οποία κατόπιν ειδικής επεξεργασίας θα μετατραπεί σε μαύρο, άσπρο ή πράσινο τσάι». Όλα τα υπόλοιπα υδατικά εκχυλίσματα οι Άγγλοι τα ονομάζουν tisanes και οι Αμερικανοί herbal teas. «Άλλοτε πρέπει να τα πίνουμε ζεστά και άλλοτε κρύα», εξηγεί η Αγγελική και επισημαίνει ορισμένα «κλασικά» λάθη που συνηθίζουμε να κάνουμε κατά την παρασκευή ροφημάτων. Ας ξεχάσουμε τα «βραστά» και τα «βραστάρια», «το νερό και το βότανο δεν πρέπει να βράζουν ταυτόχρονα». Ουσιαστικά ζεματίζουμε. «Βάζουμε πάνω σε ένα φίλτρο ή σουρωτήρι το μείγμα αποξηραμένου βοτάνου και χύνουμε από πάνω νερό στην κατάλληλη θερμοκρασία, δηλαδή στους 90 έως 95 βαθμούς Κελσίου». Βράζουμε μόνο ρίζες, σπόρους και ξυλώδη μέρη.
Λεβάντα και καληνύχτα
«Ο πρώτος λόγος για τον οποίο αρχίζουν να ψάχνουν τα βότανα είναι το στρες και η καταπολέμησή του, ακολουθεί η επιθυμία να κόψουν τον καφέ, να αποτοξινωθούν, να αδυνατίσουν και τέλος να αντιμετωπίσουν την αϋπνία», επισημαίνει η Αγγελική. «Πλήθος βοτάνων μπορούν να μας στείλουν στην αγκαλιά του Μορφέα: το τίλιο, το μελισσόχορτο, το χαμομήλι, η βαλεριάνα, η ασβαγκάντα, η λεβάντα… Για να επιλέξουμε, ωστόσο, το κατάλληλο, πρέπει να εντοπίσουμε την αιτία της αϋπνίας. Άλλος πρέπει να διώξει μακριά την ένταση της δουλειάς, άλλος έχει άγχος ή μεγάλη κούραση». Το χαμομήλι, ανέκαθεν δημοφιλές, πέρα από χαλάρωση, ανακουφίζει το στομάχι και το έντερο. Η εχινάκεια, αν και καταφύγιο από τις ιώσεις, είναι εξαιρετικά αποτελεσματική και στη διαχείριση της δυσκοιλιότητας. Το μελισσόχορτο αναδεικνύεται best seller στην αντιμετώπιση του άγχους, ενώ όλο και περισσότεροι καταφεύγουν στο βαλσαμόχορτο-σπαθόχορτο, που θεωρείται ρυθμιστής διάθεσης και συστήνεται συχνά ακόμα και από ψυχιάτρους.
Το χαμομήλι, ανέκαθεν δημοφιλές, πέρα από χαλάρωση, ανακουφίζει το στομάχι και το έντερο.
Τα τελευταία χρόνια «συζητιέται» πολύ η λουίζα. «Αυξάνει την ταχύτητα του μεταβολισμού και είναι πολύ διουρητική, κάτι που βοηθά στην απομάκρυνση της κυτταρίτιδας, όμως σε μεγάλη ποσότητα μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση μια γυναίκα με ορθοστατική πίεση για παράδειγμα,». Η καλέντουλα, από την άλλη, αν και γνωστή περισσότερο στη μορφή κρέμας για επούλωση πληγών, θεωρείται πολύτιμο βότανο για τις γυναίκες, καθώς ρυθμίζει τις ορμόνες.
Στη διάρκεια της εγκυμοσύνης συχνά συνιστάται η διακοπή κατάποσης βοτανικών ροφημάτων. «Αυτό οφείλεται σε ορισμένα βότανα, όπως το φασκόμηλο και το δεντρολίβανο, που είναι εμμηναγωγά, τα περισσότερα όμως δεν βλάπτουν, το αντίθετο μάλλον». Όσες έγκυοι ταλαιπωρούνται από ναυτίες μπορούν να ανακουφιστούν με ρόφημα από πιπερόριζα (τζίντζερ), το οποίο ωστόσο δεν καλλιεργείται στην Ελλάδα. Στη διάρκεια της λοχείας, ο γλυκάνισος, η τσουκνίδα και ο μαραθόσπορος εκτιμάται ότι αυξάνουν το μητρικό γάλα. Συγκεκριμένα η τσουκνίδα, αν και απωθητική στην αφή και στη γεύση ως ρόφημα, αποδεικνύεται ευεργετική σε πολλά επίπεδα.
«Αποτοξινώνει, έχει βιταμίνη C, βοηθά στην αναιμία και στον χαμηλό αιματοκρίτη», αναφέρει η Αγγελική. Ως πολλά υποσχόμενη τη χαρακτηρίζει και η δρ Παπαγεωργίου: «μπορεί να συμβάλει στον έλεγχο του σωματικού βάρους και, σύμφωνα με εργαστηριακές μελέτες, κάποια από τα συστατικά της μπορούν να αναστείλουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων και να ενεργοποιήσουν φυσικούς μηχανισμούς αυτοκαταστροφής τους».
Το φασκόμηλο, που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τροφίμων ως καρύκευμα αλλά και στην παραδοσιακή ιατρική, φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει σε διαφορετικούς τομείς. «Τονώνει το ανοσοποιητικό, τις αθλητικές αλλά και τις σεξουαλικές επιδόσεις», σχολιάζει η Αγγελική, «βοηθάει όμως και τις γυναίκες στις νυχτερινές εφιδρώσεις της κλιμακτηρίου». Στο εγκώμιο του φασκόμηλου η δρ Παπαγεωργίου προσθέτει ότι «πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει πολλά υποσχόμενη δραστηριότητα στη θεραπεία του καρκίνου, των καρδιακών παθήσεων, της άνοιας και της παχυσαρκίας χάρη στις φαινόλες και στα αιθέρια έλαια που περιλαμβάνει».
Ωστόσο, τα βότανα δεν είναι χρήσιμα μόνο ως ροφήματα! «Κάντε εισπνοές με μέντα, γαργάρες με φασκόμηλο και ρίγανη, και ποδόλουτρο με δεντρολίβανο», λέει με νόημα, παραθέτοντας μερικά τελευταία μυστικά η Αγγελική. «Θα με θυμηθείτε…».
