Κύριε Σακκά, γιατί επιζητούμε τον ύπνο;
Όλα τα ζώα που έχουν έστω και μικρό εγκέφαλο, ακόμα και η κατσαρίδα, είναι υποχρεωμένα να κοιμούνται. Χρειάζεται να «τακτοποιήσουν» όλες τις εμπειρίες που βίωσαν την ημέρα. Η διαδικασία θυμίζει υποχρεωτική αναβάθμιση του λογισμικού του κινητού ή του υπολογιστή μας στη διάρκεια της νύχτας. Οι άρτι αφιχθείσες πληροφορίες δεν μπορούν να παραμένουν διάσπαρτες πάνω στην επιφάνεια εργασίας, πρέπει να ταξινομηθούν σε φακέλους ανά κατηγορία. Ο άνθρωπος, επομένως, χρειάζεται περισσότερες ώρες ύπνου συγκριτικά με τα υπόλοιπα ζώα, διότι λαμβάνει περισσότερες πληροφορίες. Τα δε παιδιά ακόμα περισσότερες, καθώς είναι στην ηλικία που δημιουργούν τους δικούς τους «φακέλους». Ο ύπνος, συνεπώς, δεν έρχεται για να ικανοποιήσει την ανάγκη για σωματική ξεκούραση, αλλά πρωτίστως για να «αποσυνδέσει» τον εγκέφαλό μας και να ταξινομήσει τα νέα, ημερήσια, δεδομένα. Για να εξασφαλίσει την εύρυθμη εγκεφαλική λειτουργία.
Ωφελούμαστε περισσότερο από τον νυχτερινό ύπνο;
Τις πρώτες δύο τρεις ώρες ύπνου εκκρίνεται η αυξητική ορμόνη, που ειδικά στα παιδιά είναι απολύτως απαραίτητη. Έχει μια 24ωρη διακύμανση, οπότε εκκρίνεται πιο εύκολα το βράδυ απ’ ό,τι το πρωί. Συστήνεται, μάλιστα, οι ανήλικοι να κοιμούνται πριν από τις δέκα το βράδυ. Και για τους ενήλικες είναι σημαντική η αυξητική ορμόνη, αλλά λιγότερο, διότι δεν διανύουν στάδιο ανάπτυξης. Ενήλικες που λόγω δουλειάς ή λαϊφστάιλ κοιμούνται το πρωί αντί για το βράδυ, δεν έχουν πρόβλημα, σταδιακά αυτορρυθμίζονται. Αυτό που προκαλεί πρόβλημα είναι το εναλλασσόμενο ωράριο, όπως είναι οι βάρδιες στα εργοστάσια που θυμίζουν το σοκ που υφίσταται ο οργανισμός στα υπερατλαντικά ταξίδια, καθώς αλλάζοντας μεσημβρινούς διαταράσσεται ο κιρκάδιος ρυθμός.
Πόσες ώρες την ημέρα πρέπει να κοιμόμαστε;
Η απάντηση δεν είναι απόλυτη. Ο ύπνος είναι και θέμα συνήθειας. Κάποιοι εγκέφαλοι έχουν μάθει, λόγω τρόπου ζωής, να κάνουν τη διαδικασία της αρχειοθέτησης πολύ γρήγορα. Οπότε μπορεί να μη χρειάζονται τις περίφημες οκτώ ώρες. Ωστόσο, υπάρχει ένα κατώτατο όριο που ορίζεται στις πέντε ώρες. Αν έχουμε κοιμηθεί λιγότερο, δεν θα είμαστε εκατό τοις εκατό λειτουργικοί. Γενικά, πάντως, όσο μεγαλώνουμε σε ηλικία χρειαζόμαστε και λιγότερες ώρες ύπνου, γιατί είναι λιγότερες οι νέες παραστάσεις και ως εκ τούτου η ανάγκη για αρχειοθέτηση.
Πολλοί πάσχουν από αϋπνίες ή κάνουν διακοπτόμενο ύπνο. Γιατί;
Κατά τον ύπνο ο εγκέφαλος βγαίνει απ’ την πρίζα. Αυτή η αποσύνδεση από κάθε πηγή πληροφόρησης είναι επικίνδυνη για οποιοδήποτε ζώο, καθώς το καθιστά ευάλωτο σε οποιονδήποτε εχθρό. Δεν βλέπει, δεν ακούει, δεν μυρίζει. Επομένως, για να μπορέσει να κοιμηθεί, πρέπει να βρει ένα ασφαλές καταφύγιο, π.χ. μια σπηλιά. Όσοι κάνουν διακοπτόμενο ύπνο, συμβολικά, δεν έχουν βρει ασφαλές καταφύγιο ώστε να χαλαρώσουν επαρκώς και να κοιμηθούν. Λαγοκοιμούνται, όπως ο λαγός, που έχει πολλούς εχθρούς και κάνει έναν πολύ ελαφρύ ύπνο, είναι σε εγρήγορση για να μπορέσει να αντιδράσει σε μια πιθανή επίθεση. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει να πάρει πολύ περισσότερες αποφάσεις απ’ ό,τι είχε ο παππούς του. Πέφτει στο κρεβάτι και τον κατατρύχουν στρεσογόνες σκέψεις: τι υποχρεώσεις έχω αύριο, πώς θα τα βγάλω πέρα οικονομικά κ.ά.
«Όσοι κάνουν διακοπτόμενο ύπνο, συμβολικά, δεν έχουν βρει ασφαλές καταφύγιο ώστε να χαλαρώσουν επαρκώς και να κοιμηθούν».
Τι οδηγίες τούς δίνετε;
Η στιγμή της κατάκλισης είναι η μοναδική στιγμή μέσα στο εικοσιτετράωρο που είμαστε μόνοι με τον εαυτό μας, οπότε τείνουμε να σκεφτόμαστε κρίσιμα προσωπικά θέματα. Η γενική οδηγία, λοιπόν, είναι η εξής. Όταν πηγαίνετε για ύπνο, πρέπει να λέτε στον εαυτό σας ότι κάθε πρόβλημα θα το εξετάσετε την επόμενη μέρα το πρωί. Και αυτό είναι η βέλτιστη επιλογή, καθώς το βράδυ ο εγκέφαλος είναι φορτωμένος και, όσο και αν ψάχνουμε λύση, πέφτουμε συνεχώς πάνω στα ίδια αδιέξοδα. Ενώ την επομένη, με έναν καθαρό εγκέφαλο, μπορεί να βρείτε μια λύση εκεί που δεν την περιμένατε. Αν, παρά τις συστάσεις, το μυαλό δεν μπορεί να «ξεκολλήσει», καλό είναι να εστιάσετε σε μια ευχάριστη εικόνα, ένα ωραίο «βίντεο», τον εαυτό σας π.χ. να λιάζεται σε μια παραλία, μια ουδέτερη σκέψη που θα σας απομακρύνει από τα καθημερινά άγχη.
Συστήνω, επίσης, να μην πέφτετε στην παγίδα του ρολογιού. Αν δηλαδή ξυπνήσετε στις τρεις το πρωί και κοιτάξετε το ρολόι, αγχώνεστε έτι περαιτέρω. Αναρωτιέστε «να συνεχίσω τον ύπνο όση ώρα μού απομένει ή όχι;». Και τελικά αρχίζει η εγρήγορση. Παρατηρούμε, δε, και ένα άλλο παράδοξο: στο μυαλό μας υπάρχει ένας χρονοδιακόπτης, ο οποίος συχνά στους ανθρώπους που κάνουν διακοπτόμενο ύπνο έχει ρυθμιστεί σαν ξυπνητήρι. Και τελικά ξυπνούν αυτόματα κάθε νύχτα στις 3 π.μ. Στη διάρκεια του 7ωρου ύπνου πραγματοποιούνται δύο-τρεις-τέσσερις κύκλοι ύπνου. Επομένως, αν ο εγκέφαλος έχει κάνει τη βασική «αρχειοθέτηση» νωρίς, μετά είναι πιο χαλαρός για να προχωρήσει σε επόμενες. Όμως η πρόωρη εγρήγορση του στερεί αυτή τη δυνατότητα. Το στάδιο του ύπνου REM (Rapid Eye Movement), που έρχεται μετά από μία-μιάμιση ώρα ύπνου είναι το πιο σημαντικό. Αν ξυπνήσουμε εκείνη τη στιγμή, την επόμενη μέρα ο εγκέφαλος θα πάει απευθείας σε αυτό το στάδιο γιατί το χρειάζεται.
Θεωρείτε τα υπναγωγά φάρμακα διέξοδο από την αϋπνία;
Όσοι έχουν χρόνια αυπνία ξαπλώνουν και νιώθουν ότι θα ακολουθήσουν βασανιστήρια. Θα στριφογυρίζουν σε απόλυτη υπερένταση, με μάτια ανοιχτά όλη τη νύχτα. Και μόνο η σκέψη διαιωνίζει την αϋπνία τους, είναι σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Σε αυτές τις περιπτώσεις συστήνω τη λήψη ενός αγχολυτικού-υπναγωγού φαρμάκου που θα διασφαλίσει τον ύπνο. Μετά από αυτή την εμπειρία, την επόμενη νύχτα, αν ξέρουν ότι στο κομοδίνο έχουν αυτά τα χάπια, θα νιώθουν την ασφάλεια ότι υπάρχει μια λύση και αυτό θα καταπραΰνει το άγχος τους. Και ίσως να μην τα παίρνουν κάθε νύχτα, αλλά ορισμένες φορές την εβδομάδα. Διευκρινίζω ότι πλέον, για να αγοράσουν κάποιο υπναγωγό, απαιτείται συνταγή γιατρού, συνεπώς έχει προηγηθεί μια εξατομικευμένη αξιολόγηση. Θεωρώ ότι τα υπναγωγά έχουν δαιμονοποιηθεί, ενώ είναι απαραίτητα στις σοβαρές περιπτώσεις για να ρυθμιστούν εκ νέου όλες οι λειτουργίες του οργανισμού μας. Η αϋπνία μπορεί να αποτελεί, επιπλέον, ένδειξη κάποιας ψυχικής νόσου, συνηθέστερα της κατάθλιψης. Εν προκειμένω, με ένα αντικαταθλιπτικό ο ασθενής θα έχει λιγότερες αρνητικές σκέψεις και αυτόματα μπορεί να περιοριστεί η αϋπνία του.
Έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που έρχονται σε εσάς με αίτημά τους την αϋπνία;
Είναι το δεύτερο σε συχνότητα αίτημα μετά τον πόνο. Απλώς, η αξιολόγηση είναι εντελώς υποκειμενική. Κάποιος τον οποίο οι υπόλοιποι στο σπίτι τον βλέπουν να κοιμάται επτά ώρες, σηκώνεται το πρωί και λέει παραπονούμενος «δεν έκλεισα μάτι». Προφανώς έχει κάνει επιφανειακό και όχι βαθύ ύπνο, με συνέπεια να μην έχουν ολοκληρωθεί οι απαιτούμενες διαδικασίες. Αρχίζει την ημέρα του, αλλά η επιφάνεια εργασίας δεν είναι λευκή. Άλλοτε, κάποιοι ηλικιωμένοι έρχονται με το αίτημα να τους γράψω υπναγωγά, παρόλο που κοιμούνται λίγο μέσα στην ημέρα και μετά το βράδυ, π.χ., έξι ώρες. Τους επισημαίνω ότι έχουν πάρει μπόνους παραπάνω χρόνια ζωής, γιατί θέλουν να τα περάσουν κοιμώμενοι; Αφού ο οργανισμός τους δεν το χρειάζεται. Ας απολαύσουν με οποιονδήποτε άλλο τρόπο τη ζωή.
