To ότι η γεωγραφική περιοχή της Μέσης Ανατολής ονομάστηκε η «πυριτιδαποθήκη του πλανήτη» δεν αποτελεί αναμφίβολα τυχαίο γεγονός. Από το 1948 το νεότευκτο κράτος του Ισραήλ αρνήθηκε την ύπαρξη παλαιστινιακού κράτους, όπως και τα αραβικά κράτη αρνήθηκαν την ύπαρξη του Ισραήλ. Το Ισραήλ δημιουργήθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως πολιτική συνέπεια του Ολοκαυτώματος και των εγκλημάτων των ναζί κατά των Εβραίων στην Ευρώπη. Οι Παλαιστίνιοι κάτοικοι της περιοχής αντέδρασαν με σχετικά χρονική καθυστέρηση, η οποία ξεκίνησε επί της ουσίας τη δεκαετία του 1960, με τη δημιουργία της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) και τον επικεφαλής της τότε Γιάσερ Αραφάτ.
Την αντιπαράθεση υποδαύλιζε κυρίως η τακτική του Ισραήλ να αναβαθμίζει επιχειρησιακά και διαρκώς την ένταση, η οποία συχνά λάμβανε τη μορφή πολεμικών αντιπαραθέσεων ή συρράξεων συμπαρασύροντας ως δρώντες τις αραβικές, και όχι μόνο, χώρες. Η περίπτωση της πειρατείας του κρουαζιερόπλοιου «Ακίλε Λάουρο» εντάσσεται στο συγκεκριμένο πεδίο. Η αιτία αυτής της πράξης ήταν η αντίδραση των Παλαιστινίων για την επίθεση της ισραηλινής αεροπορίας στην Τύνιδα εναντίον του αρχηγείου της ΟΑΠ, κατά την οποία είχαν σκοτωθεί 70 άτομα, ενώ ο Αραφάτ επέζησε από τύχη. Οι Παλαιστίνιοι είχαν αρχίσει τις πράξεις βίας κατά των Ισραηλινών με στόχο τη διεθνοποίηση των προβλημάτων τους και την πίεση προς τη διεθνή κοινότητα.
Ενα μπαράζ επιθέσεων
Το περιστατικό με την πειρατεία στο ιταλικών συμφερόντων κρουαζιερόπλοιο «Ακίλε Λάουρο» ήταν ενδεικτικό της εποχής. Οταν συνέβη το συγκεκριμένο γεγονός, ξέσπασαν παράλληλα πολλές τρομοκρατικές ενέργειες σε αεροδρόμια, αεροπλάνα, αλλά και σε χερσαίες εγκαταστάσεις.
Στις 3 Οκτωβρίου 1985, το «Ακίλε Λάουρο» με 748 επιβάτες και εκατοντάδες μέλη του πληρώματος απέπλευσε από τη Γένοβα για μια κρουαζιέρα στη Μεσόγειο με ενδιάμεσες στάσεις στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στο λιμάνι Ασντόντ του Ισραήλ. Στη διαδρομή (7/10/1985) μεταξύ Αλεξάνδρειας και Πορτ Σάιντ, τέσσερα μέλη της οργάνωσης Απελευθερωτικό Μέτωπο της Παλαιστίνης κατέλαβαν το πλοίο. Είχε προηγηθεί μια στάση του πλοίου στην Αλεξάνδρεια, όπου οι περισσότεροι επιβάτες είχαν αποβιβαστεί για να επισκεφθούν τα αξιοθέατα, ενώ εν συνεχεία το πλοίο θα τους παρελάμβανε στο Πορτ Σάιντ.
Οι ένοπλοι απείλησαν να ανατινάξουν το πλοίο και να σκοτώσουν τους επιβάτες, πολλοί εκ των οποίων ήταν Αμερικανοί υπήκοοι. Αίτημά τους, η απελευθέρωση πενήντα Παλαιστινίων κρατουμένων στις φυλακές του Ισραήλ. Το Ισραήλ δεν απάντησε στο αίτημά τους. Οι ένοπλοι έδωσαν στον πλοίαρχο τα αιτήματά τους, ενώ ο πλοίαρχος είχε προλάβει να εκπέμψει «SOS». Πολλά χρόνια αργότερα, ο Αμπού Αμπάς, που ήταν επικεφαλής αυτής της ομάδας, δήλωσε σε συνέντευξη στην αμερικανική εφημερίδα Boston Globe ότι η πειρατεία διενεργήθηκε χωρίς άμεσο προσχεδιασμό και ως αποτέλεσμα αιφνιδιασμού των ενόπλων Παλαιστινίων από μέλος του πληρώματος, το οποίο τους είδε να καθαρίζουν τα όπλα τους.
Στην υπόθεση ενεπλάκη και ο Ελληνας πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου λόγω των καλών σχέσεων που διατηρούσε με τον Αραφάτ. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ιταλίας, Ελλάδας, Παλαιστινίων και Αιγύπτου έφεραν αποτελέσματα και η πειρατεία έληξε.
Εκτέλεση εν ψυχρώ
Ενας από τους επιβάτες, ο Αμερικανοεβραίος Λεόν Κλινγκχόφερ, ανάπηρος σε καροτσάκι, υπήρξε θύμα των ενόπλων, οι οποίοι ενοχλήθηκαν από τις φωνές του, τον σκότωσαν και τον πέταξαν στη θάλασσα. Οπως είπαν αργότερα, «φώναζε διαρκώς» ζητώντας από τους επιβάτες να ξεσηκωθούν εναντίον των ενόπλων. Οι διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των επιβατών άρχισαν μεταξύ: της Ιταλίας ως χώρας προέλευσης του πλοίου, της Αιγύπτου ως χώρας όπου έγινε η πειρατεία, της Συρίας, ως χώρας από όπου το πλοίο αναχώρησε με προορισμό το λιμάνι της Ταρτούς, και των ΗΠΑ, ως χώρας με τους περισσότερους επιβαίνοντες υπηκόους. Μεταξύ των μελών του πληρώματος υπήρχαν και τρεις Ελληνες. Το πλοίο πέρασε από την Κύπρο, η οποία αρνήθηκε τον ελλιμενισμό του και έτσι αυτό επέστρεψε στο Πορτ Σάιντ.
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των προαναφερθέντων κρατών δεν είχαν αποτέλεσμα και το πλοίο επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια. Τότε κλήθηκε ο Ελληνας πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, λόγω των καλών σχέσεων που διατηρούσε με τον Αραφάτ. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ιταλίας, Ελλάδας, Παλαιστινίων και Αιγύπτου έφεραν αποτελέσματα. Οι όμηροι αφέθηκαν ελεύθεροι και δύο ημέρες αργότερα οι πειρατές επιβιβάστηκαν σε αεροσκάφος με προορισμό την Τύνιδα. Παρ’ όλα αυτά ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρέιγκαν, που ενημερώθηκε για τις εξελίξεις, έδωσε εντολή να αναχαιτισθεί με μαχητικά το αεροσκάφος το οποίο οδηγήθηκε στη βάση του ΝΑΤΟ στη Σιγκονέλα της Σικελίας. Η ιταλική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Μπετίνο Κράξι, εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκειά της, γιατί δεν τηρήθηκε η συμφωνία που είχαν διαπραγματευθεί με τον Ελληνα πρωθυπουργό.
Οξεία αντιπαράθεση ΗΠΑ και Ιταλίας
Το περιστατικό του «Ακίλε Λάουρο» επέφερε οξεία αντιπαράθεση μεταξύ των Αμερικανών και των Ιταλών, με τον Μπετίνο Κράξι να θεωρεί ότι οι Αμερικανοί «κατέλυσαν την εθνική κυριαρχία της Ιταλίας». Οι αμερικανικές δυνάμεις ταχείας επέμβασης «ΔΕΛΤΑ» και οι ιταλικές ένοπλες δυνάμεις βρέθηκαν απέναντι, αναβαθμίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο υπέρμετρα την ένταση. Θεωρήθηκε ότι η πιθανότητα ένοπλης συμπλοκής μεταξύ δύο κρατών-μελών θα έφερνε τη διάλυση του ΝΑΤΟ. Τελικά η πλευρά των Αμερικανών υποχώρησε. Η εντολή του Κράξι ήταν να μη συλληφθεί ο Αμπού Αμπάς, και η εντολή εκτελέστηκε. Οι υπόλοιποι δράστες συνελήφθησαν, καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν. Το 1986, ιταλικό δικαστήριο καταδίκασε ερήμην τον Αμπάς σε ισόβια κάθειρξη.
Με τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Οσλο (1993-1995) η ΟΑΠ είχε επιμείνει να μη διωχθεί κανένα μέλος της Οργάνωσης για παρελθούσες πράξεις. Το 1996 ο Αμπού Αμπάς αποκήρυξε την τρομοκρατία και επέστρεψε στα παλαιστινιακά εδάφη, στη Λωρίδα της Γάζας. Στη συνέχεια αναφέρεται η παρουσία του στην Τυνησία, στην Αλγερία και στη Λιβύη, ενώ τελικά επέλεξε το Ιράκ για να εγκατασταθεί. Μετά την αμερικανική επέμβαση και την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν, οι αμερικανικές δυνάμεις τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν. Είχαν περάσει 18 χρόνια από την πειρατεία στο «Ακίλε Λάουρο». Το 2004, Αμερικανός ιατροδικαστής είπε ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή, όμως κανείς δεν τον πίστεψε. Επίσης το ίδιο έτος, το «Ακίλε Λάουρο», που βρισκόταν στις ακτές της Σομαλίας, έπιασε φωτιά και βυθίστηκε.
Στη βάση του ΝΑΤΟ στη Σικελία, οι Αμερικανοί κομάντος και οι ιταλικές ένοπλες
δυνάμεις βρέθηκαν απέναντι. Θεωρήθηκε ότι ένοπλη συμπλοκή μεταξύ δύο κρατών-μελών θα έφερνε τη διάλυση του ΝΑΤΟ και η πλευρά των Αμερικανών υποχώρησε.
Η συνθήκη για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας
Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, έχοντας δημιουργήσει διεθνείς αντιπαραθέσεις και εσωτερικές αναταράξεις σε τόσα κράτη, την ένταση μεταξύ συμμάχων του ΝΑΤΟ, έχοντας ως αποτέλεσμα τον θάνατο ενός ανθρώπου και τη δραματική περιπέτεια και ταλαιπωρία πολλών άλλων, έστω και αν πέρασε για το ευρύ κοινό στη λήθη αποτελώντας μία μόνο ψηφίδα από τα ζητήματα των συρράξεων της Μέσης Ανατολής, εξακολουθεί να λειτουργεί ως υπόδειγμα μελέτης για τη δυναμική του Μεσανατολικού έναντι της Δύσης.
Η ιταλική δυσαρέσκεια για την ένοπλη αμερικανική παρουσία έλαβε διεθνείς διαστάσεις, δείχνοντας ότι το Μεσανατολικό ήταν ένα ζήτημα που θα μπορούσε να αποτελέσει θρυαλλίδα για την ίδια τη διατήρηση της συνοχής του ΝΑΤΟ. Η ψυχραιμία των Αμερικανών αποσόβησε μια κρίση μεταξύ συμμάχων, αλλά κανένα κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να προτείνει και να επιβάλει τη λύση ενός προβλήματος το οποίο διαρκώς αναβαθμιζόταν.
Οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν το περιστατικό «θαλάσσια πειρατεία-τρομοκρατία», δίνοντας το έναυσμα για τη διεθνή νομική κάλυψη αντίστοιχων περιστατικών. Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ) μετά το περιστατικό του «Ακίλε Λάουρο» ασχολήθηκε για πρώτη φορά με την ασφάλεια στα επιβατικά πλοία. Σε αυτό το πλαίσιο, το 1985 εξέδωσε την απόφαση Α.545 «Μέτρα για να αποτραπούν οι πράξεις από την πειρατεία και την ένοπλη ληστεία ενάντια σε πλοία». Το 1986, η Επιτροπή Ναυτιλιακής Ασφάλειας (MSC) ενέκρινε την εγκύκλιο 443 «Μέτρα για να αποτραπούν οι παράνομες πράξεις ενάντια σε επιβάτες και στο πλήρωμα σε πλοία». Στόχος της εγκυκλίου, η εφαρμογή της στα επιβατικά πλοία που εκτελούν διεθνή ταξίδια άνω των 24 ωρών, αλλά και στα λιμάνια που τα εξυπηρετούν. Το 1992 κυρώθηκε η «συνθήκη για την καταστολή έκνομων πράξεων ενάντια στην ασφάλεια της ναυσιπλοΐας».
Η συνθήκη είχε αντικείμενο την ανάληψη από τα κράτη-μέλη τής υποχρέωσης να λαμβάνουν μέτρα κατά των ατόμων τα οποία διενεργούν πράξεις που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια του πλοίου και των επιβατών, όπως η καταστολή κατάληψης του πλοίου, η τοποθέτηση συσκευών ή η άσκηση βίας ενάντια στους επιβαίνοντες.
Τα επόμενα χρόνια τα μέτρα αυξήθηκαν, επεκτάθηκαν και εμπλουτίστηκαν. Παρ’ όλα αυτά, τα επεισόδια διεθνούς τρομοκρατίας δεν έκλεισαν τον κύκλο τους. Αντιθέτως, εντάθηκαν αυξανόμενα αριθμητικά, δείχνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο πόσο ευάλωτη είναι η ναυτιλία σε όλο της το εύρος και τη δραστηριότητα, αλλά και πόσο σημαντικά προβλήματα στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις μπορεί να επιφέρει. Οσον αφορά τους τρομοκράτες, θεωρείται προφανές πως η επιλογή τους για τον συγκεκριμένο τρόπο δράσης δεν αφορά μόνο τις ζημίες ή τους θανάτους, αλλά κυρίως την κάλυψη των ενεργειών τους από τα διεθνή ΜΜΕ.
*Η κ. Μαίρη Μπόση είναι ομότιμη καθηγήτρια Διεθνούς Ασφάλειας
στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
