Η επιχείρηση «Wooden Leg», η ισραηλινή αεροπορική επιδρομή της 1ης Οκτωβρίου 1985 εναντίον του αρχηγείου της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) στην Τύνιδα, υπήρξε ένα γεγονός-ορόσημο στην ιστορία της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Η επιχείρηση κατέδειξε για άλλη μια φορά τις εντυπωσιακές επιχειρησιακές δυνατότητες του Ισραήλ –και ειδικά της ισραηλινής αεροπορίας, αλλά και των υπηρεσιών πληροφοριών–, ενώ αποτέλεσε χαρακτηριστικό δείγμα των φαινομενικά απεριόριστων δυνατοτήτων προβολής στρατιωτικής ισχύος των IDF, των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων.
Ο χειρουργικός αεροπορικός βομβαρδισμός, σε απόσταση πλέον των 2.000 χιλιομέτρων από την ισραηλινή επικράτεια, αποτέλεσε εγχείρημα σχεδόν ανάλογης πολυπλοκότητας με την ισραηλινή καταδρομική επιδρομή στο Εντεμπε το 1976. Ενώ η επιτυχής διεξαγωγή και έκβαση της επιχείρησης ενίσχυσε περαιτέρω το δόγμα του Ισραήλ για τη διενέργεια στρατιωτικών αντιποίνων και τη χρήση «περιορισμένης/επιλεκτικής» στρατιωτικής βίας προς ενίσχυση της ασφάλειάς του, ταυτόχρονα προκάλεσε έντονες αντιδράσεις διεθνώς.
Επιχείρηση αντιποίνων
Μετά την εισβολή του ισραηλινού στρατού στον Λίβανο, την πολιορκία της Βηρυτού από τις IDF και την απομάκρυνσή της από τον Λίβανο τον Αύγουστο του 1982, η PLO είχε προχωρήσει στη μετεγκατάσταση του αρχηγείου της στην Τύνιδα, πρωτεύουσα της Τυνησίας, σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων από το Ισραήλ και τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Πρέπει να σημειωθεί ότι η μετεγκατάσταση εκείνη δεν ήταν απλώς ένα προϊόν παλαιστινιακής στρατηγικής επιλογής· αφενός είχε προκύψει ως αναγκαιότητα εξαιτίας της απροθυμίας γειτονικών προς το Ισραήλ αραβικών κρατών να φιλοξενήσουν την PLO και την ηγεσία της, αφετέρου είχε γίνει με τη συναίνεση (στην πράξη, κατόπιν αιτήματος) των ΗΠΑ.
Τότε, οι Αμερικανοί είχαν ζητήσει από την Τυνησία, με την οποία διατηρούσαν φιλικές σχέσεις, να δεχθεί τους εξόριστους Παλαιστίνιους μαχητές και να φιλοξενήσει την ηγεσία της PLO, σε μια προσπάθεια σταθεροποίησης της έκρυθμης κατάστασης στον Λίβανο. Ωστόσο, κατά τα επόμενα έτη, όχι μόνο συνεχίστηκαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στον Λίβανο, η ενεργός εμπλοκή της Συρίας και η τρομοκρατική δράση παλαιστινιακών ή φιλοπαλαιστινιακών οργανώσεων εναντίον ισραηλινών στόχων, αλλά, παρά τις προσπάθειες, δεν παρατηρήθηκε κάποια ουσιαστική πρόοδος για αποκλιμάκωση της βίας εκεί ή για ειρήνευση του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη (πλην της Αιγύπτου) και για επίλυση του Παλαιστινιακού.
Κλιμάκωση της βίας
Το έτος 1985 χαρακτηρίστηκε από ταχεία κλιμάκωση της βίας. Πράγματι, μια σειρά γεγονότων αύξησαν κατακόρυφα την ένταση και οδήγησαν στην ισραηλινή απόφαση για διεξαγωγή μιας επιχείρησης αντιποίνων εναντίον της PLO. Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο, το ισραηλινό ναυτικό απέτρεψε μια μεγάλης κλίμακας επιδρομή διά θαλάσσης της PLO κατά του Ισραήλ. Επεισόδια έλαβαν χώρα και το καλοκαίρι, ενώ στις 9 Σεπτεμβρίου οι Ισραηλινοί συνέλαβαν τέσσερις ανώτερους διοικητές της καταδρομικής μονάδας Force 17 ενώ έπλεαν από την Κύπρο προς τον Λίβανο. Η κατάσταση κλιμακώθηκε περαιτέρω στις 25 Σεπτεμβρίου, με τις δολοφονίες τριών Ισραηλινών πολιτών σε γιοτ στη Λάρνακα της Κύπρου.
Παρότι αξιωματούχοι της PLO αρνήθηκαν την ευθύνη της οργάνωσης για το παραπάνω αιματηρό περιστατικό, χαρακτηρίζοντας ωστόσο τα θύματα ως πράκτορες της Μοσάντ, το Ισραήλ επέλεξε να θεωρήσει την ηγεσία της PLO υπόλογη, γεγονός που αποτέλεσε την άμεση αφορμή για τη διενέργεια της επιχείρησης «Wooden Leg». Ηδη κατά τους προηγούμενους μήνες η ισραηλινή κυβέρνηση συνασπισμού Λικούντ και Εργατικού Κόμματος έδωσε εντολή στις IDF να προετοιμάσουν σενάρια για μια επίθεση εναντίον του αρχηγείου της PLO στην Τύνιδα. Το ένα βασικό σενάριο προέβλεπε τη διενέργεια καταδρομικής επιχείρησης διά θαλάσσης, με μονάδες ειδικών δυνάμεων των IDF. Το άλλο, τη διενέργεια «χειρουργικού» αεροπορικού πλήγματος. Τελικά, η πλάστιγγα έκλινε υπέρ της δεύτερης επιλογής, καθώς η πρώτη θεωρήθηκε πιο ριψοκίνδυνη.
Πρέπει να επισημανθεί ότι ρόλο στην απόφαση του Ισραήλ να προχωρήσει στο πλήγμα κατά του αρχηγείου της PLO διαδραμάτισαν και οι διπλωματικές εξελίξεις της περιόδου και ιδίως η διαφαινόμενη αναγνώριση της οργάνωσης ως συνομιλητή από σημαντικούς περιφερειακούς και διεθνείς δρώντες. Ετσι, στη δεδομένη συγκυρία, ο Ιορδανός βασιλιάς Χουσεΐν και ο Γιάσερ Αραφάτ (αδυσώπητοι αντίπαλοι κατά την προηγούμενη δεκαπενταετία, λόγω διαφορετικών επιδιώξεων στο Παλαιστινιακό, αλλά και γεγονότων όπως ο «Μαύρος Σεπτέμβρης» του 1970) είχαν συμφωνήσει σε ένα πλαίσιο πιθανών διαπραγματεύσεων με το Ισραήλ με συμμετοχή και της PLO (κάτι που ήταν ανάθεμα για το Ισραήλ) και με απώτερο στόχο τη συγκρότηση μιας συνομοσπονδίας ανάμεσα σε (αυτοδιοικούμενους) Παλαιστινίους και την Ιορδανία. Την εξέλιξη εκείνη είδαν με θετικό μάτι μια σειρά δυτικοευρωπαϊκών κρατών (περιλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου), ενώ οι ΗΠΑ, παρότι δεν ενέκριναν τη συμφωνία Χουσεΐν – Αραφάτ, ωστόσο αναγνώρισαν τον ρόλο του Χουσεΐν και επικρότησαν την εποικοδομητική, κατά την Ουάσιγκτον, στάση του.
«Χειρουργικά πλήγματα»
Οι στόχοι της επιχείρησης ήταν τρεις: αφενός αντίποινα για τις δολοφονίες των τριών Ισραηλινών πολιτών στη Λάρνακα και, αφετέρου, αποτροπή μελλοντικών τρομοκρατικών ενεργειών της PLO· τέλος, η βούληση να καταδειχθεί στην ηγεσία της οργάνωσης ότι δεν θα έπρεπε να θεωρεί ούτε τη μακρινή Τύνιδα ασφαλές καταφύγιο. Η αποφασιστικότητα της ισραηλινής κυβέρνησης αποτυπώθηκε στη δήλωση του υπουργού Αμυνας Γιτζάκ Ράμπιν: «Οι IDF θα βρίσκουν και θα τιμωρούν πάντα τους υπευθύνους». Η επιχείρηση εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία από το δεκαμελές υπουργικό συμβούλιο του Ισραήλ.
Ωστόσο, η υλοποίηση της επιχείρησης «Wooden Leg» υπήρξε ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, αφού οι Ισραηλινοί επιτελείς βρέθηκαν αντιμέτωποι ήδη από το στάδιο του σχεδιασμού της με κολοσσιαίες προκλήσεις. Ο στόχος βρισκόταν σε απόσταση 2.000 χιλιομέτρων από το Ισραήλ, γεγονός που απαιτούσε –μεταξύ άλλων– άψογο συντονισμό, καθώς και γνώση κρίσιμων, αλλά απόρρητων, πληροφοριών για τα συστήματα αεράμυνας και έγκαιρης προειδοποίησης της Λιβύης και της Τυνησίας. Η άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να παράσχουν σχετικά στοιχεία υπήρξε αρχικά σημαντικό εμπόδιο, το οποίο όμως υπερκεράστηκε σε σημαντικό βαθμό χάρη στις πληροφορίες του Τζόναθαν Πόλαρντ, στελέχους της υπηρεσίας πληροφοριών του αμερικανικού ναυτικού που είχε στρατολογηθεί από τους Ισραηλινούς.
Για την εκτέλεση της επιδρομής διατέθηκε πληθώρα αεροπορικών αλλά και ναυτικών μέσων. Οκτώ διθέσια F-15 Eagle, συνοδευόμενα αρχικά από δύο εφεδρικά (οι Ισραηλινοί δεν ανέμεναν ουσιαστική αντίσταση από τις τυνησιακές –ή άλλες αραβικές– δυνάμεις, θεωρούσαν όμως ότι ήταν πιθανόν να εμφανιστούν σοβαρές τεχνικές δυσχέρειες και αστοχίες), ανέλαβαν να πλήξουν τον εχθρικό στόχο με τηλεκατευθυνόμενες βόμβες GBU-15. Δύο ιπτάμενα τάνκερ Boeing 707 παρείχαν ανεφοδιασμό καυσίμων εν πτήσει πάνω από τη νότια Μεσόγειο, ενώ ένα τρίτο ειδικά διασκευασμένο Boeing 707 χρησίμευσε ως ιπτάμενο κέντρο διοίκησης και ελέγχου.
Δύο E-2C Hawkeyes ανέλαβαν τη διεξαγωγή ηλεκτρονικού πολέμου, διενεργώντας παρεμβολές στα ραντάρ και γενικότερα στα συστήματα αεράμυνας και έγκαιρης προειδοποίησης της Τυνησίας, της Λιβύης και της Αλγερίας. Επιπλέον, ένα σκάφος με ελικόπτερο στάθμευε κοντά στη Μάλτα σε περίπτωση που θα χρειαζόταν η διεξαγωγή επιχείρησης CSAR (Combat Search and Rescue) για διάσωση πιλότων, καθώς η πιθανότητα κατάρριψης/πτώσης ισραηλινού αεροσκάφους δεν μπορούσε να αποκλειστεί. Η επιδρομή εξαπολύθηκε την 1η Οκτωβρίου 1985 και η καθ’ αυτό επίθεση διήρκεσε έξι λεπτά και εκτελέστηκε με χειρουργική ακρίβεια καταστρέφοντας τους επιλεγμένους κτιριακούς στόχους.
Οι πηγές διαφέρουν ως προς τον αριθμό των θυμάτων, με τους νεκρούς Παλαιστινίους και Τυνήσιους να κυμαίνονται μεταξύ των 47 και των 71. Ο Αραφάτ δεν βρισκόταν στο αρχηγείο εκείνη την ώρα, αν και στόχος των Ισραηλινών δεν φαίνεται ότι ήταν η δολοφονία και του ίδιου του Παλαιστίνιου ηγέτη.
Τα όρια της στρατιωτικής ισχύος ως εργαλείου πολιτικής
Η διεθνής κοινότητα αντέδρασε άμεσα, καταδικάζοντας το Ισραήλ. Η Τυνησία προσέφυγε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο υιοθέτησε το Ψήφισμα 573 (με 14 ψήφους υπέρ και μία αποχή), που καταδίκαζε την επιδρομή και αναγνώριζε το δικαίωμα της Τυνησίας σε επιδίκαση αποζημιώσεων. Μάλιστα, κατά παρέκκλιση της προηγούμενης πολιτικής τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες απείχαν από την ψηφοφορία (αντί να προβάλουν βέτο), στέλνοντας σαφές μήνυμα δυσαρέσκειας προς το Ισραήλ.
Οπως ήταν ευνόητο, ο αραβικός κόσμος αντέδρασε έντονα. Η Αίγυπτος, το μόνο αραβικό κράτος που διατηρούσε διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, ανέστειλε τις ισραηλινο-αιγυπτιακές διαπραγματεύσεις σχετικά με τον καθορισμό του καθεστώτος της παραμεθόριας πόλης Τάμπα, ενώ στην Τυνησία εκδηλώθηκαν αιματηρά αντισημιτικά επεισόδια.
Η επιχείρηση πέτυχε απόλυτα ως προς το σκέλος της διεξαγωγής αντιποίνων, απέτυχε ως προς το σκέλος της αποτροπής επιθέσεων.
Ο Ιορδανός βασιλιάς Χουσεΐν, ο οποίος φιλοδοξούσε να πρωταγωνιστήσει στην προώθηση μιας συμβιβαστικής ειρήνης με το Ισραήλ με τη συναίνεση της PLO, χαρακτήρισε την επιδρομή «μια μαχαιριά στην καρδιά της ειρήνης».
Η τελική αποτίμηση της «Wooden Leg» καταδεικνύει την πολύπλοκη φύση ανάλογων στρατιωτικών επιχειρήσεων αντιποίνων. Η επιχείρηση πέτυχε απόλυτα ως προς το σκέλος της διεξαγωγής αντιποίνων, καταστρέφοντας σε μεγάλο βαθμό το αρχηγείο της PLO, καταδεικνύοντας τις εντυπωσιακές στρατιωτικές δυνατότητες του Ισραήλ και ικανοποιώντας το αίσθημα της ισραηλινής κοινής γνώμης.
Ωστόσο απέτυχε ως προς το σκέλος της αποτροπής, καθώς, μόλις μια εβδομάδα μετά την επιδρομή, η πειρατεία του κρουαζιερόπλοιου «Ακίλε Λάουρο» απέδειξε ότι η PLO και τα πιο μαχητικά παρακλάδια της συνέχιζαν τις επιθέσεις. Επίσης, η εκτέλεση της επιδρομής υπονόμευσε καίρια τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του βασιλιά Χουσεΐν, κάτι που προετοίμασε το έδαφος για την παραίτησή του (το 1988) από οποιοδήποτε δικαίωμα επί της κατεχόμενης από το Ισραήλ Δυτικής Οχθης και από οποιονδήποτε ουσιαστικό ρόλο στην επίλυση του Παλαιστινιακού (κάτι που αντίκειτο στις ισραηλινές επιδιώξεις).
Τελικά, η επιχείρηση ενίσχυσε την τάση του Ισραήλ για προβολή ισχύος και ανάληψη «χειρουργικών» επιχειρήσεων αντιποίνων ακόμα και σε μεγάλες αποστάσεις, δημιουργώντας ένα ακόμα προηγούμενο για μελλοντικές στρατιωτικές δράσεις των IDF. Ωστόσο, η –έστω πρόσκαιρη– διπλωματική απομόνωσή του που ακολούθησε, η προσωρινή ένταση με τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και η συνέχιση της δράσης των παλαιστινιακών οργανώσεων, κατέδειξαν τα όρια της στρατιωτικής ισχύος ως εργαλείου πολιτικής.
*Ο κ. Διονύσης Χουρχούλης είναι επίκουρος καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
