Οι οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών δεν αποτελούν μόνο παρόχους υπηρεσιών, αλλά λειτουργούν συχνά και ως θεσμοί ελέγχου της κρατικής εξουσίας και των δημόσιων πολιτικών. Ανάμεσα στις πιο ενεργές οργανώσεις συγκαταλέγονται οι περιβαλλοντικές. Από αυτές, η Greenpeace ξεχωρίζει για τη δράση της σε διεθνές επίπεδο. Ενα καθοριστικό γεγονός που ανέδειξε πόσο ενοχλητική μπορεί να γίνει μια ακτιβιστική οργάνωση ακόμη και για ένα δημοκρατικό κράτος εκτυλίχθηκε το 1985.
Εκείνη την περίοδο, τα ραδιενεργά κατάλοιπα από τις πυρηνικές δοκιμές στον Ειρηνικό Ωκεανό είχαν ήδη προκαλέσει σοβαρές και ανυπολόγιστες βλάβες στο περιβάλλον και στους τοπικούς πληθυσμούς. Η Γαλλία, ως πυρηνική δύναμη, επιδίωκε να διαφυλάξει το διεθνές κύρος της και να περιορίσει τις αντιδράσεις απέναντι στις δοκιμές της στην περιοχή.
Αποστολή στον Ειρηνικό – Το «Rainbow Warrior», επικεφαλής στολίσκου της Greenpeace, επρόκειτο να συμμετάσχει στη διαμαρτυρία κατά των γαλλικών πυρηνικών δοκιμών στη γαλλική Πολυνησία.
Διπλή έκρηξη στο Οκλαντ
Το βράδυ της 10ης Ιουλίου 1985, λίγο πριν από τον απόπλου ενός στόλου πλοίων από το λιμάνι του Οκλαντ στη Νέα Ζηλανδία με στόχο τη διαμαρτυρία κατά των γαλλικών πυρηνικών δοκιμών στη γαλλική Πολυνησία, σημειώθηκαν δύο εκρήξεις. Το εμβληματικό πλοίο της Greenpeace, το «Rainbow Warrior» –πρώην ρυμουλκό του Βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού– βυθίστηκε. Στο περιστατικό έχασε τη ζωή του ο φωτογράφος Φερνάντο Περέιρα, ο οποίος επέστρεψε στο πλοίο μετά την πρώτη έκρηξη για να διασώσει τον εξοπλισμό του. Η αποστολή του πλοίου να εισέλθει στην απαγορευμένη ζώνη των δοκιμών δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Αν και αρχικά η επίθεση αποδόθηκε σε τρομοκρατική ενέργεια, σύντομα αποκαλύφθηκε ότι οργανώθηκε από τη γαλλική υπηρεσία εξωτερικής κατασκοπείας (DGSE). Οι αρχές της Νέας Ζηλανδίας συνέλαβαν δύο Γάλλους πράκτορες, τον αντισυνταγματάρχη Αλέν Μαρφά και την ανθυποπλοίαρχο Ντομινίκ Πριούρ, οι οποίοι είχαν εισέλθει στη χώρα με πλαστά διαβατήρια προσποιούμενοι τους τουρίστες. Αφού αρχικά αρνήθηκαν κάθε εμπλοκή, τελικά ομολόγησαν την ενοχή τους.
Ενα θύμα από τη βόμβα – Ο Πορτογάλος φωτογράφος Φερνάντο Περέιρα έχασε τη ζωή του από τη δεύτερη βόμβα, καθώς είχε επιστρέψει στο πλοίο μετά την πρώτη έκρηξη για να διασώσει τον εξοπλισμό του.
Η Γαλλία κατηγόρησε την Green-peace και τη Νέα Ζηλανδία για ανεύθυνη συμπεριφορά, ενώ αρνιόταν οποιαδήποτε εμπλοκή της. Εφτασε μάλιστα στο σημείο να εμποδίζει την είσοδο προϊόντων της Νέας Ζηλανδίας στην ευρωπαϊκή αγορά, επιχειρώντας να ασκήσει πίεση για την απελευθέρωση των συλληφθέντων πρακτόρων. Ωστόσο, η διεθνής κατακραυγή ανάγκασε τελικά το Παρίσι να παραδεχθεί την ενοχή του. Με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, η Γαλλία κατέβαλε αποζημιώσεις στη Νέα Ζηλανδία, στην Greenpeace και στην οικογένεια του Περέιρα.
Οι δύο πράκτορες εξέτισαν μόνο μέρος της ποινής τους, ενώ τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας των βομβιστών δεν οδηγήθηκαν ποτέ ενώπιον της δικαιοσύνης. Η υπόθεση, γνωστή και ως η «σατανική επιχείρηση» των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, οδήγησε και στην παραίτηση του Γάλλου υπουργού Αμυνας Σαρλ Ερνύ, καθώς οι αποδείξεις για την κρατική εμπλοκή ήταν πλέον αδιάσειστες.
Πλήγμα στο διεθνές κύρος της Γαλλίας
Η υπόθεση «Rainbow Warrior» αποτέλεσε σταθμό για την παγκόσμια περιβαλλοντική συνείδηση και ανέδειξε τη δύναμη της Κοινωνίας των Πολιτών απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία. Η Νέα Ζηλανδία ενίσχυσε το διεθνές προφίλ της ως χώρα που τολμά να αντισταθεί σε μια ισχυρή πυρηνική δύναμη. Στα χρόνια που ακολούθησαν, επένδυσε στο πολιτικό της κεφάλαιο προωθώντας πολιτικές κατά των πυρηνικών και απαγορεύοντας την είσοδο πυρηνοκίνητων πλοίων στα χωρικά της ύδατα. Η Γαλλία, από την άλλη, υπέστη σοβαρό πλήγμα στο κύρος της – όχι τόσο λόγω της ίδιας της ενέργειας, όσο λόγω της προσπάθειας συγκάλυψης και εξαπάτησης της διεθνούς κοινότητας. Αν και συνέχισε τις πυρηνικές δοκιμές για σχεδόν μία δεκαετία ακόμη, η διεθνής πίεση εναντίον της αυξήθηκε κατακόρυφα.
Για την Greenpeace, το περιστατικό ενίσχυσε σημαντικά τη φήμη και τη στήριξή της. Η απώλεια του «Rainbow Warrior» αποτέλεσε σύμβολο αγώνα και θυσίας· χιλιάδες πολίτες από όλο τον κόσμο –ειδικά από τη Νέα Ζηλανδία– προσέφεραν δωρεές για την ενίσχυση της οργάνωσης. Το ίδιο το πλοίο, ενταγμένο στον στόλο της Greenpeace από το 1977, υπήρξε αιχμή του δόρατος στις εκστρατείες της. Το όνομά του, εμπνευσμένο από ινδιάνικο μύθο που αποδίδει θεραπευτική δύναμη στα ουράνια τόξα, δεν ήταν τυχαίο.
Η βύθισή του το μετέτρεψε σε παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης. Η οργάνωση προχώρησε το 1987 στην κατασκευή ενός νέου «Rainbow Warrior», ενώ το 2011 προστέθηκε στον στόλο της ένα τρίτο σκάφος με το ίδιο όνομα, αυτή τη φορά ιστιοφόρο. Οσο για το αρχικό πλοίο, ανελκύστηκε και μεταφέρθηκε σε θαλάσσια περιοχή της Νέας Ζηλανδίας, όπου λειτουργεί σήμερα ως τεχνητός ύφαλος, συνεχίζοντας –με διαφορετικό τρόπο– την αποστολή του.
Η ηθική δύναμη της ειρηνικής αντίστασης
Η ιστορία του «Rainbow Warrior» είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα μεμονωμένο έγκλημα. Είναι ένα ισχυρό σύμβολο της σύγκρουσης μεταξύ της κρατικής ισχύος και της ηθικής δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών. Οταν μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση χρησιμοποιεί μυστικές επιχειρήσεις για να φιμώσει την ειρηνική διαμαρτυρία, εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για τα όρια της δημοκρατίας. H βύθιση του «Rainbow Warrior» τονίζει τη δύναμη που μπορεί να έχει η ειρηνική αντίσταση, όταν συνοδεύεται από ηθική συνέπεια και διεθνή υποστήριξη.
Μια μικρή ομάδα ακτιβιστών κατάφερε να προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον και να υποχρεώσει μια πυρηνική δύναμη να λογοδοτήσει.
Η ιστορία του «Rainbow Warrior» ενέπνευσε τραγούδια διαμαρτυρίας («Rainbow Warrior» του Bleu) και ντοκιμαντέρ, όπως το «The Rainbow Warrior Conspiracy» (1986) και την ταινία «The Rainbow Warrior» (1993) με πρωταγωνιστή τον Γιον Βόιτ. Το «Rainbow Warrior» έγινε ένα παγκόσμιο σύμβολο περιβαλλοντικής και κοινωνικής γενναιότητας. Στα χρόνια που ακολούθησαν, θα αποτελούσε σημείο αναφοράς διακρατικών δικτύων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών, όπως οι Global Greens και οι Friends of the Earth International. Ηταν μόνον η αρχή.
*Ο κ. Σωτήρης Πετρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
