Hταν ένα ήσυχο φθινοπωρινό μεσημέρι στη Νέα Υόρκη όταν, στις 16 Σεπτεμβρίου 1920, η Γουόλ Στριτ μετατράπηκε σε πεδίο καταστροφής και θανάτου.
Στις 12:01, μια ιππήλατη άμαξα σταμάτησε σε μία από τις πιο πολυσύχναστες γωνιές του οικονομικού κέντρου, απέναντι από την έδρα της J.P. Morgan & Co., του ισχυρότερου χρηματοπιστωτικού οργανισμού της εποχής.
Μέσα στην άμαξα κρυβόταν ένας μηχανισμός με περίπου 45 κιλά δυναμίτη και εκατοντάδες κιλά μεταλλικών εξαρτημάτων που επρόκειτο να γίνουν φονικά θραύσματα. Η έκρηξη που ακολούθησε συγκλόνισε όχι μόνο τη Νέα Υόρκη αλλά και ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς υπήρξε η πιο αιματηρή τρομοκρατική ενέργεια που είχε σημειωθεί μέχρι τότε στη χώρα.
Ο ήχος της έκρηξης ακούστηκε μίλια μακριά, προκαλώντας πανικό στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Ο απολογισμός ήταν τραγικός: 38 άνθρωποι σκοτώθηκαν επιτόπου ή υπέκυψαν λίγο αργότερα, ενώ περισσότεροι από 300 τραυματίστηκαν, πολλοί σοβαρά.
Ανάμεσα στα θύματα βρίσκονταν κυρίως υπάλληλοι γραφείων, χρηματιστές, αλλά και απλοί περαστικοί που έτυχε να βρεθούν στο επίκεντρο του ολέθρου. Οι δρόμοι γέμισαν από πανικόβλητους ανθρώπους που προσπαθούσαν να απομακρυνθούν, ενώ άλλοι έσπευσαν να βοηθήσουν τραυματίες. Σπασμένα τζάμια, κομμάτια από την άμαξα και προσωπικά αντικείμενα σκορπίστηκαν σε ακτίνα εκατοντάδων μέτρων, ενώ το ίδιο το άλογο βρέθηκε διαμελισμένο.
Το κτίριο της J.P. Morgan υπέστη σοβαρές ζημιές, όπως και πολλά γύρω κτίρια. Παρά τον τρόμο, η Γουόλ Στριτ προσπάθησε να επαναλειτουργήσει σχεδόν αμέσως, σε μια συμβολική κίνηση αντίστασης: λίγες ώρες μετά την έκρηξη, το χρηματιστήριο άνοιξε ξανά, δείχνοντας ότι η οικονομική καρδιά των Ηνωμένων Πολιτειών δεν θα λύγιζε.
Οι αρχές ξεκίνησαν αμέσως έρευνες, χωρίς όμως να καταλήξουν ποτέ σε συγκεκριμένο δράστη. Η ατμόσφαιρα της εποχής, σημαδεμένη από το λεγόμενο “Red Scare” των ετών 1919-1920, ευνόησε την εξάπλωση φημών και εικασιών. Πολλοί πίστεψαν ότι πίσω από την επίθεση βρίσκονταν αναρχικοί, πιθανότατα Ιταλοί μετανάστες συνδεδεμένοι με το κίνημα των οπαδών του Λουίτζι Γκαλεάνι, ενός γνωστού αναρχικού που υποστήριζε τη χρήση βίας εναντίον του κράτους και του κεφαλαίου.
Λίγο πριν από την έκρηξη είχαν εντοπιστεί προκηρύξεις, κακοτυπωμένες και ανορθόγραφες, από μια οργάνωση που υπέγραφε ως “American Anarchist Fighters” (Αμερικανοί Αναρχικοί Μαχητές), με αίτημα την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. Οι Αρχές θεώρησαν ότι έμοιαζαν πολύ με προκηρύξεις Ιταλών αναρχικών, οι οποίες είχαν βρεθεί σε προηγούμενες βομβιστικές επιθέσεις. Ωστόσο, η προσπάθεια να εντοπιστεί η προέλευσή τους δεν απέδωσε.
Ταυτόχρονα, οι εφημερίδες της Νέας Υόρκης αφιέρωσαν πρωτοσέλιδα σε περιγραφές της καταστροφής, αναφέροντας τις προσωπικές ιστορίες θυμάτων, περιγράφοντας το θέαμα των τραυματιών που μεταφέρονταν βιαστικά σε νοσοκομεία και τις σκηνές πανικού στους δρόμους. Οι κηδείες των θυμάτων έγιναν με μεγάλη λαϊκή συμμετοχή, καθώς η πόλη προσπαθούσε να επεξεργαστεί τη συλλογική τραγωδία και να εκφράσει αλληλεγγύη στις οικογένειες που είχαν χάσει τους δικούς τους. Ο τρόμος επεκτάθηκε σε ολόκληρη την οικονομική κοινότητα, ενισχύοντας τον φόβο για νέες επιθέσεις σε κτίρια τραπεζών ή επιχειρήσεων.
Το χτύπημα στην καρδιά της οικονομίας, απέναντι από την ισχυρότερη τράπεζα της χώρας, έμοιαζε σαν συμβολική πράξη πολέμου απέναντι όχι μόνο στην κεφαλαιακή ελίτ, αλλά και στο ίδιο το αμερικανικό καθεστώς.
Η έκρηξη στη Γουόλ Στριτ δεν μπορεί να ιδωθεί έξω από το κλίμα φόβου και καχυποψίας που επικρατούσε στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μαζικές απεργίες, η ένταση γύρω από τα μεταναστευτικά ρεύματα, η άνοδος του μπολσεβικισμού στη Ρωσία και οι προηγούμενες βομβιστικές επιθέσεις από αναρχικές ομάδες είχαν ήδη δημιουργήσει την εντύπωση ότι η χώρα βρισκόταν υπό απειλή.
Το χτύπημα στην καρδιά της οικονομίας, απέναντι από την ισχυρότερη τράπεζα της χώρας, έμοιαζε σαν συμβολική πράξη πολέμου απέναντι όχι μόνο στην κεφαλαιακή ελίτ, αλλά και στο ίδιο το αμερικανικό καθεστώς.
Αντίστοιχα, η κρατική αντίδραση ενίσχυσε τα κατασταλτικά μέτρα: οι διώξεις εναντίον μεταναστών, ιδίως Ιταλών και Ανατολικοευρωπαίων, πολλαπλασιάστηκαν, ενώ το FBI της εποχής, με επικεφαλής τον νεαρό τότε Τζ. Eντγκαρ Χούβερ, εδραίωσε τον ρόλο του ως κεντρικού μηχανισμού εσωτερικής ασφάλειας.
Η βομβιστική επίθεση της 16ης Σεπτεμβρίου 1920 έμεινε στην ιστορία ως η πιο αιματηρή τρομοκρατική ενέργεια επί αμερικανικού εδάφους μέχρι τη βομβιστική επίθεση στην Οκλαχόμα Σίτι το 1995 και, πολύ αργότερα, την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Στον χώρο μπροστά από την J.P. Morgan, τα σημάδια της καταστροφής παρέμειναν για δεκαετίες· οι τρύπες από τα μεταλλικά θραύσματα είναι ακόμη ορατές στο κτίριο, σιωπηλοί μάρτυρες εκείνης της μέρας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
