Ο Ιβάν Παβλόφ συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο εμβληματικές μορφές της φυσιολογίας και της πειραματικής νευρολογίας του 20ού αιώνα.
Το όνομά του παραμένει έως και σήμερα άρρηκτα συνδεδεμένο με τον όρο «κλασική εξαρτημένη μάθηση», μια έννοια η οποία επηρέασε όχι μόνο τις επιστήμες της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής και της παιδαγωγικής αλλά και τη βιολογία.
Η ζωή του, από τα πρώτα επαγγελματικά του βήματα στη Ρωσία του β΄ μισού του 19ου αιώνα έως τη διεθνή αναγνώριση και το βραβείο Νόμπελ στις αρχές του επόμενου, σκιαγραφεί την εικόνα ενός αφοσιωμένου επιστήμονα, ο οποίος συνέδεσε την αυστηρή εργαστηριακή έρευνα με φιλοσοφικά και πρακτικά ερωτήματα γύρω από τη φύση της ανθρώπινης και ζωικής συμπεριφοράς.
Ο Ιβάν Πέτροβιτς Παβλόφ γεννήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1849 στο Ριαζάν, μια επαρχιακή πόλη της τσαρικής Ρωσίας, η οποία βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Μόσχας. Ηταν ο πρωτότοκος γιος του Πιοτρ Ντμίτριεβιτς Παβλόφ, ιερέα της τοπικής ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας, και της Βαρβάρας Ιβάνοβνα Ουσπένσκαγια, μιας γυναίκας η οποία διακρινόταν για την ευσέβεια και την αφοσίωσή της στην οικογένειά της. Ο Ιβάν από την παιδική του ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για τη μελέτη του φυσικού κόσμου, την παρατήρηση των ζώων και τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Παρά ταύτα, ακολούθησε τη συμβουλή του πατέρα του, ο οποίος τον προόριζε για ιερέα, και εγγράφηκε στη Θεολογική Σχολή της πόλης του.
Σύντομα εγκατέλειψε την ιδέα της ιεροσύνης και ακολούθησε το όνειρό του, να μελετήσει τον φυσικό κόσμο. Το 1870 εγγράφηκε στη Σχολή Φυσικών Επιστημών της Αγίας Πετρούπολης, όπου μαθήτευσε στο πλευρό του Ιβάν Σετσένοφ, ο οποίος θεωρείται από πολλούς ως ο «πατέρας» της φυσιολογίας στη Ρωσία.
Η σημαντικότερη συνεισφορά του Παβλόφ στην επιστήμη εντοπίζεται σε δύο βασικούς τομείς, στη φυσιολογία της πέψης και στη μελέτη των εξαρτημένων αντανακλαστικών.
Υστερα από την λήψη του πτυχίου του, ο Παβλόφ συνέχισε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή της Στρατιωτικής Ακαδημίας της ρωσικής πρωτεύουσας. Οταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, εργάστηκε σε διάφορα εργαστήρια στη Ρωσία και στο εξωτερικό. Το 1884 ταξίδεψε στη Γερμανία, όπου γνώρισε και ανέπτυξε στενή επαγγελματική σχέση με τον Καρλ Λούντβιχ στη Λειψία και τον Ρούντολφ Χάιντενχαϊν στην Μπρέσλαου (νυν Βρότσλαβ της Πολωνίας).
Μετά την επιστροφή του στη Ρωσία, το 1890 ανέλαβε τη διεύθυνση του Τμήματος Φυσιολογίας στο Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής της Αγίας Πετρούπολης. Υπό την καθοδήγησή του, το εργαστήριο μετατράπηκε σε ένα από τα πιο φημισμένα ερευνητικά κέντρα παγκοσμίως. Ο Παβλόφ διακρίθηκε για την πειθαρχία, την αφοσίωση και την αυστηρότητα του χαρακτήρα του, δίνοντας ο ίδιος το παράδειγμα στους συνεργάτες του.
Η σημαντικότερη συνεισφορά του Παβλόφ στην επιστήμη εντοπίζεται σε δύο βασικούς τομείς, στη φυσιολογία της πέψης και στη μελέτη των εξαρτημένων αντανακλαστικών.
Στα πρώτα στάδια της σταδιοδρομίας του, ο Παβλόφ επικεντρώθηκε στη μελέτη της πέψης. Μέσα από μια σειρά από πειράματα σε σκύλους, ανέπτυξε χειρουργικές τεχνικές οι οποίες επέτρεπαν την άμεση παρατήρηση της λειτουργίας του στομάχου και των σιελογόνων αδένων. Για την έρευνά του σε αυτόν τον τομέα τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας-Ιατρικής το 1904, όντας ο πρώτος Ρώσος που έλαβε το συγκεκριμένο βραβείο.
Το πιο διάσημο μέρος του έργου του, όμως, αφορά τη μελέτη των εξαρτημένων αντανακλαστικών. Κατά τη διάρκεια των πειραμάτων του με την πέψη, παρατήρησε ότι οι σκύλοι άρχιζαν να εκκρίνουν σάλιο όχι μόνο όταν έβλεπαν τροφή, αλλά και όταν άκουγαν τον ήχο που συνδεόταν με την παρουσία της. Από αυτές τις παρατηρήσεις ανέπτυξε τη θεωρία ότι η συμπεριφορά μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από επαναλαμβανόμενες συσχετίσεις στα ερεθίσματα που δέχεται ο καθένας. Η θεωρία των εξαρτημένων αντανακλαστικών αποτέλεσε τη βάση της κλασικής εξαρτημένης μάθησης ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάπτυξη του συμπεριφορισμού στην επιστήμη.
Ο Παβλόφ συνέχισε να εργάζεται αδιάκοπα μέχρι το τέλος της ζωής του. Πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 1936 στο Λένινγκραντ (Αγία Πετρούπολη) και τάφηκε στο νεκροταφείο Βόλκοβο.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
