Ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε αφήσει συγκεκριμένες οδηγίες στη διαθήκη του για την ίδρυση ενός θρησκευτικού ιδρύματος στο οποίο θα ενταφιαζόταν, δίπλα στη σύζυγό του, Ισαβέλα της Πορτογαλίας.
Το έργο αυτό ανέλαβε να υλοποιήσει ο γιος του, Φίλιππος Β΄ μετά την επιστροφή του από τη Φλάνδρα το 1559, διορίζοντας στη θέση του βασιλικού αρχιτέκτονα τον Χουάν Μπαουτίστα ντε Τολέδο, ο οποίος είχε διατελέσει μαθητής του Μιχαήλ Aγγελου.
Το επόμενο έτος, επιλέχθηκε η θέση στην οποία θα ανεγειρόταν το εν λόγω ίδρυμα. Βρισκόταν σε μια όμορφη αγροτική περιοχή στους πρόποδες της Σιέρα ντε Γκουανταράμα, βόρεια της Μαδρίτης. Τα σχέδια είναι έργο του Μπαουτίστα ντε Τολέδο, ενώ οι εργασίες ολοκληρώθηκαν με την επίβλεψη του Χουάν ντε Ερέρα, ύστερα από τον θάνατο του πρώτου.
Το μοναστηριακό ίδρυμα ιδρύθηκε από τον Φίλιππο Β΄ το 1563 ως αναθηματικό μνημείο και ταυτόχρονα ως πάνθεον για τους Ισπανούς μονάρχες από τον Αγιο Ρωμαίο Αυτοκράτορα Κάρολο Ε’ και εξής.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1567, ονομάστηκε Σαν Λορένθο ελ Ρεάλ ντελ Εσκοριάλ, από τον Αγιο Λαυρέντιο της Ρώμης, μάρτυρα που εθεωρείτο πως ήταν ισπανικής καταγωγής.
Η παράδοση, ωστόσο, υποστηρίζει ότι ήταν αφιερωμένο στον Αγιο Λορένθο ντε λα Βικτόρια, εκπληρώνοντας έναν όρκο που είχε δώσει ο Φίλιππος Β’ προς εξιλέωσή του για την καταστροφή μιας εκκλησίας αφιερωμένης στον Αγιο Λαυρέντιο κατά τη διάρκεια της Μάχης του Σαν Κιντίν το 1557.
Ο θεμέλιος λίθος του μεγάλου θρησκευτικού συγκροτήματος τοποθετήθηκε στις 23 Απριλίου 1563, ενώ η επίσημη ολοκλήρωσή του έγινε μία εικοσαετία αργότερα, στις 13 Σεπτεμβρίου 1584.
Μέσα σε αυτό υπάρχει ένα σύνολο διαφορετικών κτιρίων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν το μοναστήρι, η εκκλησία, το βασιλικό παλάτι, το σχολείο, καθώς και η βασιλική βιβλιοθήκη, τα οποία έχουν οργανωθεί γύρω από έντεκα κύριες αυλές και τρεις αυλές υπηρεσιών.
Το Εσκοριάλ συνέβαλε στην ανάπτυξη της περιοχής γύρω του και ταυτόχρονα συμβολίζει την ιδεολογική και καλλιτεχνική έκφραση που εκπροσώπησε την ισπανική καθολική μοναρχία μεταξύ 16ου και 17ου αιώνα.
Το Εσκοριάλ πέρασε από διάφορες φάσεις. Το 1671 ξέσπασε πυρκαγιά, οπότε στη συνέχεια κατασκευάστηκαν νέες στέγες, για τις οποίες υπεύθυνοι ήταν ο Γκασπάρ ντε λα Πένια και ο Μπαρτολομέ Ζουμπίγκο ι Σαλσέδο. Στα χρόνια που ακολούθησαν, και πάλι εξαιτίας πυρκαγιών –1731, 1763, 1825– προκλήθηκαν περαιτέρω ζημιές, ακολουθούμενες από νέες εργασίες αποκατάστασης. Κάτι ανάλογο παρατηρήθηκε και με τους μοναχούς.
Το Τάγμα των Ιερωνυμιτών, που είχε εγκατασταθεί στο μοναστήρι, εκδιώχθηκε τρεις φορές μέσα στον 19ο αιώνα –1808, 1837, 1854–, μέχρι την αντικατάστασή του από τους Αυγουστινιανούς το 1885. Στα μέσα του 20ού αιώνα πραγματοποιήθηκαν εκ νέου σημαντικές εργασίες αποκατάστασης, ενώ το 1963 στο βασιλικό παλάτι του συγκροτήματος ιδρύθηκε μια νέα γκαλερί για τη συλλογή έργων τέχνης και ένα μουσείο αρχιτεκτονικής, αφιερωμένο στην ιστορία της ανέγερσής του.
Το Εσκοριάλ συνέβαλε στην ανάπτυξη της περιοχής γύρω του και ταυτόχρονα συμβολίζει την ιδεολογική και καλλιτεχνική έκφραση που εκπροσώπησε την ισπανική καθολική μοναρχία μεταξύ 16ου και 17ου αιώνα. Η αρχιτεκτονική και η διακόσμησή του είναι απλή, σηματοδότησε μια ρήξη με τις προηγούμενες τάσεις και, παράλληλα, επηρέασε βαθιά την ισπανική αρχιτεκτονική για περισσότερο από μισό αιώνα. Στις 2 Νοεμβρίου 1984, η ΟΥΝΕΣΚΟ το ανακήρυξε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
