Στις 12 Αυγούστου 1952 δεκατρείς εξέχοντες Εβραίοι ποιητές, συγγραφείς, διανοούμενοι και ακτιβιστές εκτελέστηκαν στη Μόσχα, κατόπιν μυστικής απόφασης στρατιωτικού δικαστηρίου της Σοβιετικής Ενωσης. Οι περισσότεροι ήταν μέλη ή συνεργάτες της Εβραϊκής Αντιφασιστικής Επιτροπής, ενός οργανισμού που είχε ιδρυθεί το 1942 με πρωτοβουλία της σοβιετικής ηγεσίας για να κινητοποιήσει διεθνή υποστήριξη υπέρ της χώρας στον αγώνα κατά της ναζιστικής Γερμανίας. Μετά τον πόλεμο, και μέσα στο κλίμα καχυποψίας, απομονωτισμού και σκληρού εθνικισμού που επικράτησε κατά την τελευταία σταλινική περίοδο, κατηγορήθηκαν για προδοσία και κατασκοπεία υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών και του «διεθνούς σιωνισμού». Οι εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν στο υπόγειο της διαβόητης φυλακής Λουμπιάνκα από την MGB, διάδοχο της NKVD και προπομπό της KGB. Το γεγονός έμεινε γνωστό ως «Νύχτα των Δολοφονημένων Ποιητών» και αποτελεί ένα από τα πιο σκοτεινά επεισόδια της καταστολής της εβραϊκής πολιτιστικής ζωής στη Σοβιετική Ενωση.
Η Εβραϊκή Αντιφασιστική Επιτροπή υπήρξε αρχικά εργαλείο της σοβιετικής προπαγάνδας. Στη διάρκεια του πολέμου, προσωπικότητες όπως οι ποιητές Πέρετς Μάρκις και Λέιμπ Κβίτκο, ο δραματουργός Ντέβιντ Χόφσταϊν, ο συγγραφέας Ιτσικ Φέφερ και άλλοι σημαντικοί διανοούμενοι περιόδευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Καναδά, στο Μεξικό και στη Μεγάλη Βρετανία. Μέσα από ομιλίες, συνεντεύξεις και κείμενά τους, κινητοποίησαν εβραϊκές κοινότητες και φιλοσοβιετικά δίκτυα ώστε να ενισχύσουν την πολεμική προσπάθεια με δωρεές, εξοπλισμό και πολιτική πίεση στις κυβερνήσεις τους. Η διεθνής αυτή δραστηριότητα, που κάποτε θεωρήθηκε πολύτιμη, μετά τον πόλεμο έγινε αιτία υποψιών: οι δεσμοί με την εβραϊκή διασπορά και ιδίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκαν από τον Στάλιν και τους συνεργάτες του ύποπτοι και εχθρικοί.
Μέλη της Εβραϊκής Αντιφασιστικής Επιτροπής συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στις φυλακές της MGB, όπου υπέστησαν πολύμηνες ανακρίσεις με ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια
Από το 1948, ένα κομβικό χρονικό ορόσημο καθώς η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ άλλαξε ριζικά τη γεωπολιτική θέση των Εβραίων διεθνώς, η σοβιετική ηγεσία υιοθέτησε ανοιχτά αντισημιτική ρητορική με τον μανδύα του «αντι-κοσμοπολιτισμού». Μέλη της Εβραϊκής Αντιφασιστικής Επιτροπής συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στις φυλακές της MGB, όπου υπέστησαν πολύμηνες ανακρίσεις με ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια. Οι κατηγορίες ήταν κατασκευασμένες: σχέδια για τη δημιουργία εβραϊκής αυτόνομης περιοχής στην Κριμαία, συνεργασία με ξένες υπηρεσίες πληροφοριών, διάδοση «εχθρικής προπαγάνδας» και συνωμοσία για ανατροπή του σοβιετικού καθεστώτος.
Η δίκη ήταν μυστική, χωρίς παρουσία κοινού ή ανεξάρτητων παρατηρητών. Οι κατηγορούμενοι δεν είχαν ουσιαστική υπεράσπιση και οι δήθεν ομολογίες που παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο είχαν αποσπαστεί υπό ακραία πίεση. Ανάμεσα σε εκείνους που καταδικάστηκαν σε θάνατο, εκτός από τους Μάρκις, Κβίτκο, Χόφσταϊν και Φέφερ, ήταν ο διευθυντής του Σοβιετικού Γραφείου Πληροφοριών, αναπληρωτής επίτροπος Εξωτερικών Σολομών Λόζοβσκι, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης του Κρατικού Εβραϊκού Θέατρου της Μόσχας Μπέντζαμιν Ζούσιν και άλλες εξέχουσες μορφές της σοβιετικής εβραϊκής πνευματικής ζωής. Σχεδόν όλοι έγραφαν ή δημιουργούσαν στα γίντις και αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της λογοτεχνικής παραγωγής στη γλώσσα αυτή.
Κατά τη «Νύχτα των Δολοφονημένων Ποιητών», οι δεκατρείς από τους δεκαπέντε συνολικά κρατούμενους οδηγήθηκαν ένας ένας στο υπόγειο της Λουμπιάνκα και εκτελέστηκαν με πυροβολισμό στο κεφάλι. Η πράξη, αν και κρατήθηκε μυστική, σήμανε ουσιαστικά το τέλος μιας ολόκληρης γενιάς δημιουργών και το κλείσιμο του κύκλου της εβραϊκής λογοτεχνίας γίντις στη Σοβιετική Ενωση. Τα έργα τους απαγορεύτηκαν, τα βιβλία τους αποσύρθηκαν από τις βιβλιοθήκες, και το ίδιο το όνομά τους διαγράφηκε από τη δημόσια μνήμη για σχεδόν δύο δεκαετίες.
Μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953 και στο πλαίσιο της αποσταλινοποίησης, οι κατηγορίες εναντίον τους αναθεωρήθηκαν. Το 1955 και 1956, οι περισσότεροι αποκαταστάθηκαν επίσημα, αλλά δίχως δημοσιότητα. Η εκτέλεση αυτών των σημαντικών πνευματικών μορφών κατάφερε ανεπανόρθωτο πλήγμα στον εβραϊκό πολιτισμό της Σοβιετικής Ενωσης. Το κενό που άφησε αυτή η απώλεια στην εβραϊκή λογοτεχνία και πνευματική ζωή δεν καλύφθηκε ποτέ πλήρως, ενώ η μνήμη τους επανήλθε σταδιακά μόνο χάρη σε μαρτυρίες επιζώντων και σε ενδελεχείς ιστορικές έρευνες ιστορικών μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
