«Ένας των Πρωταγωνιστών του υπέρ Ανεξαρτησίας Εθνικού Αγώνος διέπρεψεν ομολογουμένως ο αοίδιμος Γερμανός, Μητροπολίτης των Πατρών. Νους υγιής και μεγαλεπίβολος, καρδία γενναία και μεγαλουργός, ο ευκλεής ούτος Ιεράρχης υψώθη εις την διάσημον Αρχιερατικήν έδραν, ως προωρισμένος παρά της Θείας προνοίας να διατρέξη ωφελιμωτέρως στάδιον ευρύ, το διπλούν λέγομεν στάδιον του Ποιμενάρχου των Λαών και του Πρωταγωνιστού της πολιτικής παλιγγενεσίας τούτων», σημειώνει με γλαφυρότητα για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό ο Ιωάννης Φιλήμων στην Ειδοποίησι της μελέτης του Παλαιών Πατρών Γερμανού με τον τίτλο: Υπομνήματα περί της Επαναστάσεως της Ελλάδος: Από το 1820 μέχρι του 1823.
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν ιεράρχης και Φιλικός και υπήρξε μία από τις πιο εμβληματικές εκκλησιαστικές και εθνικές φυσιογνωμίες της Επανάστασης του 1821. Αναμφισβήτητα, ήταν μια προσωπικότητα που διαδραμάτισε καθοριστικό και πρωταγωνιστικό ρόλο στην τροπή των εξελίξεων, και πριν και κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Έλαβε μέρος σε διάφορες πολιτικές δραστηριότητες της εποχής, όπως για παράδειγμα στη Μυστική Συνέλευση της Βοστίτσας, ενώ παράλληλα με τη διπλωματική του δράση ενίσχυσε την Επανάσταση, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο την πίστη και την αφοσίωσή του προς την πατρίδα.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
«Είχε την επιθυμίαν να κατασταθή διά της μαθήσεως ικανός, ώστε διά των ιδίων αυτού αρετών ν’ ανοίξη το μέλλον αυτού στάδιον».
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, κατά κόσμον Γεώργιος, γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου 1771, ανήμερα της Μεγάλης Παρασκευής, στη ∆ημητσάνα και πέθανε σε ηλικία 55 ετών, στις 30 Μαΐου 1826, στο Ναύπλιο. Προερχόταν από μια φτωχή και χωρίς ιδιαίτερη κοινωνική προβολή οικογένεια. Πατέρας του ήταν ο κτηματίας και χρυσοχόος Ιωάννης Κοτζάς ή Κοντζιάς ή Κόζιας ή Γκόζιας ή Γκοζιόπουλος (υπάρχει διαφωνία σχετικά με τον τρόπο γραφής του επωνύμου), ο οποίος ορισμένες φορές υπέγραφε και ως Ιωάννης ∆ημητρίου, και μητέρα του η Κανέλλα Σταμ. Κουκουζοπούλου ή Κουκουζή. Ο Γερμανός είχε έναν αδελφό, τον Σταμάτιο, και τέσσερις αδελφές, την Ασήμω, τη Χρυσάνθη, την Κυράτζα και την Κωνσταντίνα.
«Το βέβαιο από τα νεανικά του χρόνια είναι η μεγάλη του ασκήμια, που τον έκανε αποκρουστικό κι’ έδιν’ αφορμή στους συνομηλίκους του για πειράγματα και τον ανάγκασε να κλειστεί νωρίς στον εαυτό του, ν’ αποφεύγει τις συντροφιές και τις παιδικές τρυφερότητες. Το ελάττωμά του αυτό, ο μικρός Γεώργης Γκόζιας το εμετρίασε με το πολύ φροντισμένο του ντύσιμο, την πρόωρη σοβαρότητα και την εξαιρετική του επίδοση στα γράμματα, στο φημισμένο σχολειό της ∆ημητσάνας», υπογραμμίζει για τα νεανικά χρόνια του Παλαιών Πατρών Γερμανού ο Τάκης Σταματόπουλος στο πόνημά του Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός χωρίς θρύλο.
Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στον γενέθλιο τόπο του, φοιτώντας στην περιώνυμη Σχολή της ∆ημητσάνας, υπό την καθοδήγηση του γνωστού δασκάλου Αγάπιου Παπαντωνόπουλου, και ακολούθως μετέβη στο Άργος, προκειμένου να συνεχίσει την εκπαίδευσή του κοντά στον Αγάπιο Λεονάρδο. «Νους ευρύς, ευφυΐα σπινθηρίζουσα, καρδία απαράμιλλος, ευθύς εξ αρχής διεκρίθη εν τη Σχολή της πατρίδος του […]», σημειώνει ο Τάκης Χ. Κανδηλώρος στο έργο του Η ∆ημητσάνα: Ιστορική μονογραφία μετά βιογραφιών του Πατριάρχου και του Γερμανού.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα η φιλομάθειά του και η ευφυΐα που διέθετε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του μητροπολίτη Ναυπλίου και Άργους Ιακώβου, ο οποίος τον προσκάλεσε να υπηρετήσει ως γραμματέας στη μητρόπολη. Λίγο αργότερα, εκάρη μοναχός, χειροτονήθηκε διάκονος και εισήλθε σε μια νέα πνευματική πορεία, λαμβάνοντας το όνομα «Γερμανός». Ο ∆. Αινιάν στη μελέτη του Γερμανός ο Παλαιών Πατρών. Της Βιβλιοθήκης του Λαού παράρτημα πρώτον επισημαίνει: «Επειδή δε μόνον σχεδόν στάδιον διά τους έχοντας έξοχά τινα προτερήματα, και μη έχοντας πλούτη, ή άλλην τινά λαμπρότητα καταγωγής, ήτο τότε το εκκλησιαστικόν, άμα τελειώσας τας σπουδάς του, ενηγκαλίσθη τον ιερατικόν βίον χειροτονηθείς διάκονος, και καταταχθείς υπό τον μητροπολίτην Ναυπλίας Ιάκωβον. Καθ’ όλον το διάστημα της παρά τω μητροπολίτη τούτω διαμονής του, αν και ήτον εις πολύ νεαράν ηλικίαν, επολιτεύθη αξίως του χαρακτήρος, ον έφερεν».
Στη συνέχεια, όπως αναφέρει ο Τάκης Χ. Κανδηλώρος, «στενήν ευρίσκων και την Αργολίδα», πραγματοποίησε το επόμενο μεγάλο βήμα στη ζωή του, μεταβαίνοντας στη Σμύρνη, κοντά στον συμπατριώτη του μητροπολίτη Γρηγόριο, μετέπειτα Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄, «όστις τον εσπούδασεν ευρύτατα την Ελληνικήν και Γαλλικήν φιλολογίαν, ης κατέστη εγκρατέστατος». Ο τελευταίος, ενώ ήταν μητροπολίτης Σμύρνης, διόρισε ως διάκονό του τον Γερμανό, ο οποίος παρέμεινε σε αυτό το αξίωμα μέχρι την ανάρρηση του Γρηγορίου στον πατριαρχικό θρόνο.
Σχετικά με τη στοργή του Γρηγορίου προς τον Γερμανό ο Αναστάσιος Ν. Γούδας στο πόνημά του Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών υπογραμμίζει τα εξής: «Ο αείμνηστος δ’ ούτος Ιεράρχης ουδόλως εβράδυνε ν’ ανακαλύψη εν τω νεαρώ του Γερμανού προσώπω σύμπαν το λαμπρόν αυτού μέλλον, όθεν αμέσως τον περέλαβεν ως ένα των ιδίων αυτού διακόνων. Η Θεία Πρόνοια εμπνέει, φαίνεται, εις τους μεγαλοφυείς άνδρας έκτακτόν τι διορατικόν, δι’ ου, εξ αφανών τινών σημείων ή και εξ ενστίκτου τινός ορμώμενοι, επιτυγχάνουσιν ενωρίτατα, και ως επί το πλείστον άριστα εις την εκλογήν των προσώπων εκείνων, μεθ’ ων μέλλουσι να συνδεθώσιν έπειτα αδιαρρήκτως, τοις παρέχουσι πάσαν αυτών την εύνοιαν, πάσαν εμπιστοσύνην και πάσαν συνδρομήν. Εξ αρχής λοιπόν ηγάπησε και ο Γρηγόριος τον Γερμανόν ως ίδιον αυτού τέκνον».
Το 1797, όταν ο Γρηγόριος ανέλαβε τα καθήκοντά του ως Πατριάρχης, κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τον Γερμανό και τον προήγαγε σε αρχιδιάκονο στο Πατριαρχείο. Κατόπιν, ο Γερμανός ως έξαρχος του Πατριαρχείου μετέβη στην Πελοπόννησο, καθώς, όπως επισημαίνει ο ∆. Αινιάν, ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, «λαβών πείραν εκ του πλησίον της φρονήσεως, της αρετής και της ομοιότητος τρόπον τινά των φρονημάτων αυτού, τον έπεμψεν, αν και νέον έτι», σε μια εκκλησιαστική αποστολή στην Πελοπόννησο, με σκοπό την οργάνωση των μοναστηριών της περιοχής, συγκεντρώνοντας στοιχεία σχετικά με τα προνόμιά τους. Ακόμη, ο Τάκης Χ. Κανδηλώρος υπογραμμίζει: «Γενόμενος δε Πατριάρχης απέστειλεν αυτόν επισήμως Έξαρχον ανά την Ελλάδα, ίνα προστατεύση τα προνόμια των μονών και των εκκλησιών, ένθα ο Γερμανός ετίμησεν εαυτόν και τον προστάτην διά θαυμασίας επιτυχίας της αποστολής».
Όταν εκείνος ολοκλήρωσε την αποστολή του στην Πελοπόννησο και επέστεψε στην Κωνσταντινούπολη, ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ βρισκόταν ήδη εξόριστος στο Άγιον Όρος και λέγεται ότι για σύντομο χρονικό διάστημα ο Γερμανός τον ακολούθησε εκεί. Εκείνο τον καιρό, «μη επιθυμών [ο Γρηγόριος] να παρεμποδίση την πρόοδον του Γερμανού, είπεν εις αυτόν να ετοιμασθή, όπως μεταβή εις Κωνσταντινούπουλιν. Ο Γερμανός υποθέσας, ότι τον αποστέλλει δι’ υποθέσεις του, παρεσκευάσθη προς τούτο, ότε με έκπληξίν του είδεν, ότι μόνον συστατικάς επιστολάς τω δίδει. Συγκεκινημένος τότε ο Γερμανός εδήλωσεν αυτώ, ότι κατ’ ουδένα τρόπον θέλει αποχωρισθή αυτού. Ο Πατριάρχης ωργίσθη τότε και ο Γερμανός απεσύρθη περίλυπος, κλεισθείς εις το κελλί του. Την τετάρτην ημέραν τον προσεκάλεσεν ο Γρηγόριος και μετά πραότητος ωμίλησεν αυτώ, ειπών, ότι μεταβαίνων εις Κων/πολιν και προαγόμενος, θα ωφελήση και εαυτόν και ίσως και αυτόν τον Πατριάρχην. Ασπασθείς τότε ο Γερμανός την χείρα του Πατριάρχου, απήλθεν», σημειώνει χαρακτηριστικά ο ∆. Γρ. Καμπούρογλου στη μελέτη του με τίτλο Μελέτη περί του βίου και της δράσεως του Παλαιών Πατρών Γερμανού 1771-1826, που είναι δημοσιευμένη στο περιοδικό Αθηνά.
Αμέσως μόλις ο Γερμανός γύρισε στην Κωνσταντινούπολη ασχολήθηκε με τη διδασκαλία, όπως υπογραμμίζει ο Αναστάσιος Ν. Γούδας, «ίνα προσπορίζηται τα προς του ζην αναγκαία, και ίνα μη επιβαρύνη το άλλως κενόν βαλάντιον του γέροντός του», καθώς και με τη συμπλήρωση των σπουδών του.
Είναι γεγονός πως ο Γερμανός, «καίτοι δε πολυάσχολος ων, ούτε διενοήθη όμως ποτέ να διακόψη τας σπουδάς του», επισημαίνει ο Αναστάσιος Ν. Γούδας. Έτσι, συνέχισε την ολοκλήρωση των σπουδών του, φοιτώντας στην Πατριαρχική Σχολή Ξηροκρήνης, κοντά στον περίφημο σχολάρχη ∆ωρόθεο Πρώιο.
Επίσης, σχετικά με τη μόρφωση του Γερμανού ο ∆. Αινιάν παρατηρεί: «Είχε δε την επιθυμίαν να κατασταθή διά της μαθήσεως ικανός, ώστε μόνος του διά των ιδίων αυτού αρετών και προτερημάτων ν’ ανοίξη το μέλλον αυτού στάδιον, ως και πραγματικώς διά των μέσων τούτων επέτυχε της προστασίας του ∆. Μουρούζη, του σημαντικωτέρου προστάτου της παιδείας κατ’ εκείνην την εποχήν».
Ακόμη, ύστερα από εντολή του Πατριάρχη Γρηγορίου, ο Γερμανός διορίστηκε ως αρχιδιάκονος του μητροπολίτη Κυζίκου Ιωακείμ και έπειτα ως έφορος στις υποθέσεις των απόντων αρχιερέων, τους οποίους εκπροσωπούσε, και προβιβάστηκε σε πρωτοσύγκελλος.
Η εκλογή ως μητροπολίτη και η μύηση στη Φιλική Εταιρεία
«Η αρετή, η φρόνησις, η αγαθότης του κατέστησαν ταχέως αγαπητόν και σεβάσμιον τον Γερμανόν».
Ύστερα από την παραίτηση του μητροπολίτη Κυζίκου Ιωακείμ, εξαιτίας των γηρατειών και της κατάστασης της υγείας του, δίπλα στον οποίο ήταν ήδη ο Γερμανός όχι ως αρχιδιάκονος, αλλά ως πρωτοσύγκελλος, ο Γερμανός χειροτονήθηκε στις 25 Μαρτίου 1806 μητροπολίτης των Παλαιών Πατρών και ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Μάιο του ίδιου έτους. Ας αναφερθεί ότι ο Γερμανός ήταν διάδοχος του Παλαιών Πατρών Μακαρίου, ο οποίος τοποθετήθηκε στη θέση του μητροπολίτη Κυζίκου Ιωακείμ.
Τη στιγμή που ο Γερμανός έφτασε στην Πάτρα, οι πιστοί τον υποδέχτηκαν πανηγυρικά. Ακόμη, η ποιμαντική του δράση υπήρξε ιδιαίτερη επιτυχημένη, κερδίζοντας την αγάπη και τον σεβασμό τόσο των χριστιανών όσο και των Οθωμανών. Ειδικότερα, «παρέσχε μεν όσην ηδύνατο προστασίαν εις τους καταπιεζομένους Πελοποννησίους Χριστιανούς τε και Τούρκους, εδείκνυε την εαυτού δυσαρέσκειαν επί των αδικιών και των καταχρήσεων, πολλάκις μάλιστα και ηπείλει ότι θα κάμη ταύτα γνωστά εις την κεντρικήν Κυβέρνησιν· αλλ’ ουδέποτε ενόμισε φρόνιμον και να έλθη εις ρήξιν πρός τινα των επιτοπίων αρχών. Τούτου δ’ ένεκα οι μεν Τούρκοι και ιδίως ο εκτεθηλυμένος γενικός διοικητής της Πελοποννήσου Βελή πασιάς τον εφοβούντο· άπαντες δε ανεξαιρέτως οι Χριστιανοί τον εσέβοντο, και τον εθεώρουν ως τον μόνον δυνάμενον και θέλοντα να τους προστατεύση εν ώρα ανάγκης», υπογραμμίζει ο Αναστάσιος Ν. Γούδας.
Κρίνεται απαραίτητο να σημειωθεί ότι την εποχή που ο Γερμανός διορίστηκε μητροπολίτης Παλαιών Πατρών, γενικός διοικητής της Πελοποννήσου ήταν ο γιος του Αλή πασά της Ηπείρου, Βελής πασάς. Ο Τάκης Σταματόπουλος τονίζει: «Κι’ όπως ο πατέρας του, ήταν κι’ αυτός αμείλιχτος διώχτης των κλεφτών. Κι’ επειδή είχαν εξοντωθεί στο Μοριά, ξέσπασ’ η οργή του στους φευγάτους Αναγνωσταρά και Κολοκοτρώνη και φρόντιζε με κάθε τρόπο να τους εξοντώσει κι’ αυτούς. Αντίθετα, στους προύχοντες φέρθηκε με πολλή καλωσύνη, τους υποστήριξε, τους παραχώρησε μεγάλα προνόμια και οικονομικά ωφελήματα, από τους μουκατάδες (προσόδους), από ιχθυοτροφεία, αλυκές, μεταλλεία κ.λπ., που πριν είχαν οι Τούρκοι Αγάδες. Έτσι, η δύναμη των κοτζαμπάσηδων (αφού μάλιστα είχαν εξοντωθεί οι κλέφτες) έφτασε στο κορύφωμά της, ιδιαίτερα όμως και εξαιρετικά περιποιήθηκε τον αρχηγό τους, κάνοντάς τον, τον ισχυρότερο μητροπολίτη του Μοριά, τον Π. Π. Γερμανό, που ήταν φίλος και “ομόφρων του Αλή”, του πατέρα του. Κι’ έτσι, με την ολόθερμην υποστήριξη του Βελή, η φήμη και η δύναμη του Π. Π. Γερμανού δεν απλώθηκε μόνο σε όλο τον Μοριά, αλλά και στη Ρούμελη, την οποία εξουσίαζε ο Αλής, ακόμα και στα νησιά». ∆εν μπορεί να παραγνωριστεί το γεγονός πως η θέση του Γερμανού είχε εδραιωθεί τόσο πολύ ώστε, ακόμη και όταν απομακρύνθηκε από τη θέση του το 1812 ο Βελής, ο Γερμανός κράτησε αμείωτο το κύρος του απέναντι στους Τούρκους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα όσα έχουν καταγραφεί σχετικά με την εκλογή του Γερμανού ως μητροπολίτη Παλαιών Πατρών, αλλά και με την απήχησή του στον λαό:
Πιο συγκεκριμένα, ο ∆. Γρ. Καμπούρογλου επισημαίνει: «Εν Πάτραις τω εγένετο υποδοχή πανηγυρική, δεν υπάρχει δε αμφιβολία, ότι εδικαίωσε την περί αυτού ως ιεράρχου επικρατούσαν γνώμην· συν τω χρόνω δε μάλιστα η φήμη του, διά τας πολλάς αυτού αρετάς, επεξετάθη επί τοσούτον, ώστε σπανίως Αρχιερεύς προσείλκυσε τόσον σεβασμόν και κληρικών και αρχόντων και του λαού, αλλά και αυτών των αλλοφύλων.
»Η ισχύς του επεξετάθη καθ’ άπασαν την Πελοπόννησον, αλλά και κατά την Στερεάν Ελλάδα και τας νήσους, ήτο δε ο έμπιστος σύμβουλος των Αρχόντων και των Καπετανέων.
»Η ισχύς του αύτη εχρησίμευσε προς τούτοις, όπως αποβή προστατευτικώτατος εις τους καταδυναστευομένους, φαίνεται δε, ότι ειργάσθη αποτελεσματικώς διά τα συμφέροντα και την αγαθήν διοίκησιν των υπ’ αυτόν Επισκοπών και Μονών, αλλά και διά την διάδοσιν της παιδείας, εφ’ όσον ηδυνήθη, εμερίμνησε».
Παράλληλα, ο ∆. Αινιάν σημειώνει: «Η αρετή, η φρόνησις, η αγαθότης του κατέστησαν ταχέως αγαπητόν και σεβάσμιον τον Γερμανόν προς άπαντας τους κατοίκους, ιδίως όμως εξοικειώθησαν μετ’ αυτού οι σημαντικότεροι των προκρίτων, η δε υπόληψίς του κατέστη γενική σχεδόν καθ’ όλην την Πελοπόννησον».
Ακόμη, ο Αναστάσιος Ν. Γούδας υπογραμμίζει: «∆ιά τοιαύτης δε, όσον ένεστιν αξιοπρεπούς, διαγωγής ο Γερμανός τάχιστα κατέστη εν Πάτραις το κέντρον της τε πολιτικής και της ηθικής βαρύτητος συμπάσης της Πελοποννήσου. Εις αυτόν ενητένιζον τους οφθαλμούς των και άπαντες οι προεστώτες της Πελοποννήσου επί των δυσχερών αυτών περιστάσεων και παρ’ αυτού ήλπιζον, αν ουχί αποτελεσματικήν προστασίαν, τουλάχιστον όμως σωτηρίαν και φρονίμους συμβουλάς· εις αυτόν επίσης εστήριζον τας ελπίδας των οι τε Μπέιδες της Μάνης και της Ύδρας και άπαντες οι αμαρτωλοί ή και αυτοί οι κλέφται. Προς άπαντας με τούτους ο Γερμανός εχρησίμευεν ως ο άριστος και φιλιστοργότατος πνευματικός πατήρ· προς δεν τον αείμνηστον Ανδρέαν Ζαΐμην, προς τον Ανδρέαν Λόντον, προς τον μακαρίτην Παπαδιαμαντόπουλον, και προς τον Κ. Ιωάννην Παπαρρηγόπουλον εχρησίμευε και ως επιστήθιος και ειλικρινής φίλος».
Στην Πάτρα ο Γερμανός παρέμεινε για εννέα χρόνια, καθώς το 1815 μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, από όπου ύστερα από τριετή διαμονή, ήτοι το 1818, αναχώρησε για την Πελοπόννησο, με προορισμό την έδρα του, την Πάτρα. Ας υπογραμμιστεί ότι κατά το διάστημα της παραμονής του στην Πόλη ο Γερμανός υπήρξε μέλος της Πατριαρχικής Συνόδου της Κωνσταντινούπολης.
Είναι σαφές πως η είδηση της επανόδου του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Πάτρα προκάλεσε ευχαρίστηση σχεδόν σε όλη την Πελοπόννησο, ο λαός της οποίας του επεφύλασσε πανηγυρική υποδοχή. Πράγματι, όλοι οι κάτοικοι της πόλης συγκεντρώθηκαν στην ακτή, προκειμένου να τον υποδεχτούν, ενώ πλήθος στολισμένων ίππων, που είχαν αποσταλεί από Οθωμανούς αξιωματούχους, βρισκόταν στην αποβάθρα. Ακόμη, μητέρες που κρατούσαν στην αγκαλιά τους τα παιδιά τους περίμεναν να τα ευλογήσει. Τέλος, επευφημίες και ζητωκραυγές αντηχούσαν σε ολόκληρη την πόλη και η συγκίνηση ήταν τέτοια, που δεν άφησε ασυγκίνητα και τα τουρκικά νοικοκυριά.
Χαρακτηριστικά ο Αναστάσιος Ν. Γούδας σημειώνει: «Πληθύς λέμβων εξώρμησεν εκ του παραλίου προς το ερχόμενον πλοίον. Άμετροι δε φίλοι επέβησαν εξ εκείνων εις τούτο, ίνα ασπασθώσι την δεξιάν του πνευματικού πατρός των. Σύμπασα η πόλις των Π. Πατρών κατήλθεν εις το παράλιον, ίνα ίδη τον πεφιλημένον αυτής Ιεράρχην και αξιωθή των ευλογιών του. Πολλοί χρυσοστόλιστοι λαμπροί ίπποι, πεμφθέντες επίτηδες υπό μεγιστάνων Οθωμανών, ανέμενον εν τη αποβάθρα. Ευτυχής δ’ ελογίζετο ο ιπποκόμος εκείνος, ούτινος τον ίππον ήθελε προτιμήσει ο μεγαλόδωρος Γερμανός. Ευσεβείς δε μητέρες, εξελθούσαι προς υποδοχήν, έφερον εν ταις αγκάλαις και τα ίδια αυτών τέκνα, ίνα επέλθη και επί τούτων όσον ένεστι τάχιον η ευλογία του Ιεράρχου. Αλαλαγμός χαράς αντήχει πανταχού της πόλεως, ουδ’ αυτών των Τουρκικών οικιών εξαιρουμένων».
Αναμφισβήτητα, αποτελεί πραγματικότητα το γεγονός ότι η ουσιαστική εθνική δραστηριότητα του Γερμανού ξεκινά μετά την επιστροφή του από την Κωνσταντινούπολη στην Πελοπόννησο και ειδικότερα με τη συμμετοχή του στα θέματα της Φιλικής Εταιρείας, στην οποία μυήθηκε την 1η Νοεμβρίου 1818 από τον απόστολο της Φιλικής Εταιρείας στην Πάτρα, Αντώνιο Πελοπίδα. Ο Γερμανός, αν και αρχικά αγνοούσε την ύπαρξη και τον σκοπό της Φιλικής Εταιρείας, άρχισε να υποψιάζεται ότι γινόταν μια μυστική προετοιμασία όταν έλαβε μια επιστολή του Α. Μαυροκορδάτου, της οποίας το περιεχόμενο περιείχε υπαινιγμούς.
Η συγκεκριμένη κατάσταση αποκαλύφθηκε σύντομα, όταν στην Πάτρα κατέφθασε ο Αντώνιος Πελοπίδας, προκειμένου να μυήσει στη Φιλική Εταιρεία τον Ανδρέα Καλαμογδάρτη. Ο τελευταίος, ωστόσο, μόλις ήρθε η ώρα να δώσει τον καθιερωμένο όρκο, αρνήθηκε, με αποτέλεσμα ο Πελοπίδας, σκεπτόμενος τις συνέπειες που θα είχε εάν γινόταν γνωστός ο σκοπός του, να αναγκαστεί να καταφύγει στον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Ο Πελοπίδας, όπως επισημαίνει ο Αναστάσιος Ν. Γούδας, «αμέσως λοιπόν άνευ του ελαχίστου δισταγμού, και παρά τον γενικόν κανόνα και παρά τα αποφασισθέντα υπό των αρχηγών της εταιρίας, προσήλθεν εις τον Ιεράρχην και, κατηχήσας αυτόν, ανεκοίνωσε συνάμα όσα τω συνέβησαν παρά τω Καλαμογδάρτη και εξητήσατο την ιεραρχικήν αυτού σύμπραξιν προς διάσωσιν του μυστηρίου της εταιρείας».
Στη συνάφεια αυτή κρίνεται απαραίτητο να αναφερθεί ότι εκ μέρους της Αρχής της Φιλικής Εταιρείας είχε δοθεί ρητή διαταγή στον Πελοπίδα να μη μυήσει τον Γερμανό, λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης προς το πρόσωπό του.
Ο Ιωάννης Φιλήμων στο ∆οκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας επισημαίνει ότι ο Πελοπίδας, όταν παρουσιάστηκε μπροστά στον Γερμανό, τον προσφώνησε με τα εξής λόγια: «Παραστάτης Ελλήνων ήλθον προς σε τον Ποιμένα των Πατρών», ενώ ο Αμβρόσιος Φραντζής στην Επιτομή της ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος αρχομένη από του έτους 1715, και λήγουσα το 1837 τονίζει ότι είπε τα ακόλουθα: «Γραικών παραστάτης απεστάλην προς σε τον ποιμένα των Πατρών, κομίζων Ευαγγέλια· μη με φοβού σοφώτατε τον μάλλον σε φοβούμενον, μη ευλαβούμε δέσποτα τον σε σεπτώς ευλαβούμενον». Ο Γερμανός αποδέχθηκε με θέρμη την πρόταση του Πελοπίδα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και, όπως αναφέρει ο Τάκης Χ. Κανδηλώρος, «δεν εβράδυνε να γείνη η ψυχή αυτής εν Πελοποννήσω, των πάντων αισιοδοξούντων παρά το πλευρόν του». Επιπλέον, εκείνος με τη σειρά του κατήχησε και άλλα άτομα στη Φιλική Εταιρεία.
H μυστική Συνέλευση στη Βοστίτσα
Η σύγκρουση με τον Παπαφλέσσα και η απόφαση για αναβολή της Επανάστασης.
Με την ένταξη του Παλαιών Πατρών Γερμανού στη Φιλική Εταιρεία, αυξήθηκαν και οι ευθύνες του, καθώς για ένα τέτοιο κίνημα απαιτούνταν διαρκής εγρήγορση. Τότε, ο Γερμανός, ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, συνεργάστηκε για την προετοιμασία της Επανάστασης με τον φιλικό πρόξενο της Ρωσίας στην Πάτρα Ιωάννη Βλασσόπουλο και τον γραμματέα του προξενείου Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο.
Εξαιτίας της αύξησης των μελών της Φιλικής Εταιρίας και προκειμένου να αποτραπούν διάφορα προβλήματα που θα ανέκυπταν, επιτακτική ήταν η ανάγκη της δημιουργίας Εφορείας της Πελοποννήσου. Έτσι, οι Φιλικοί της Πελοποννήσου, με προεξάρχοντα τον Γερμανό, κατήρτισαν ένα υπόμνημα προς την Αρχή σχετικά με την καλύτερη οργάνωση της Εταιρείας που έφερε τον τίτλο Στοχασμοί των Πελοποννησίων περί καλού συστήματος⸱ αυτό συνέταξε ο Γερμανός και το διαβίβασε προς τους αποδέκτες ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, μεταβαίνοντας στη Ρωσία.
Το φθινόπωρο του 1820 ο Παπαρρηγόπουλος επέστρεψε στην Πελοπόννησο, φέρνοντας μαζί του τα έγγραφα της Αρχής σχετικά με τη σύσταση της Εφορείας των Φιλικών στην Πελοπόννησο, καθώς και την είδηση της ανακήρυξης του Αλεξάνδρου Υψηλάντη ως Γενικού Πληρεξούσιου Επιτρόπου της Αρχής. Την προεδρία της Εφορείας ανέλαβε ο Βλασσόπουλος και ως έφοροι διορίστηκαν οι Παλαιών Πατρών Γερμανός, Μονεμβασίας Χρύσανθος, Χριστιανουπόλεως Γερμανός, Ασημάκης Ζαΐμης, Σωτήριος Χαραλάμπης και Θεοχαράκης Ρέντης, ενώ ταμίες οι Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος και Παναγιώτης Αρβάλης.
Ας σημειωθεί ότι, όταν ο Παπαρρηγόπουλος έφτασε στην Πελοπόννησο, είχαν ήδη ξεσπάσει διαφωνίες ανάμεσα στα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, οι οποίες φυσικά δεν κατεστάλησαν με την καταρτισμό της Εφορείας.
Η κανονική συνέλευση της Εφορείας είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί τον Φεβρουάριο του 1821 στο Μεγάλο Σπήλαιο. Ωστόσο, η άφιξη του αρχιμανδρίτη Γρηγορίου ∆ικαίου (Παπαφλέσσα) στην Πελοπόννησο, ο οποίος μετέφερε οδηγίες και έγγραφα σχετικά με την κήρυξη της Επανάστασης, περιβλήθηκε από εχθρικό και δύσπιστο κλίμα εκ μέρους των προκρίτων, με αποτέλεσμα να επισπεύσει την πραγματοποίηση της συνέλευσης και να αλλάξει ο τόπος όπου θα λάμβανε χώρα. «Τότε οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου, και κυρίως των βορείων τμημάτων, απεφάσισαν να συνέλθουν το ταχύτερον εις μυστικήν σύσκεψιν διά ν’ ακούσουν και προφορικών παρ’ αυτού όσα τους διεκοίνωσεν εγγράφως, και προ πάντων να του γνωστοποιήσουν τας απορίας των και να του ζητήσουν διασαφήσεις», σημειώνει ο ∆ιονύσιος Α. Κόκκινος στο έργο του Η Ελληνική Επανάστασις.
Προκειμένου να αποφευχθούν υποψίες εκ μέρους των Τούρκων, κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι οι αρχιερείς και οι πρόκριτοι συναθροίστηκαν στη Βοστίτσα (Αίγιο) με σκοπό την επίλυση διαφορών που είχε δημιουργηθεί μεταξύ μοναστηριών όσον αφορά τη οριοθέτηση των κτημάτων τους. Επίσης, η παρουσία του Παπαφλέσσα, ο οποίος είχε την ιδιότητα του πατριαρχικού εξάρχου στη Βοστίτσα, δεν θα μπορούσε να κινήσει υποψίες στους Τούρκους, καθώς και στο παρελθόν είχε αποσταλεί πατριαρχικός έξαρχος για την επίλυση παρόμοιων θεμάτων.
Η έναρξη της μυστικής Συνέλευσης της Βοστίτσας, κατά την οποία θα εξεταζόταν ο χρόνος εκδήλωσης της Ελληνικής Επανάστασης, έγινε στις 26 Ιανουαρίου 1821 και διήρκεσε έως τις 29 Ιανουαρίου 1821 και κατ’ αυτό το χρονικό διάστημα πραγματοποιήθηκαν πέντε συσκέψεις. «Εκεί λοιπόν στη Βοστίτσα έγινεν η ιστορική και μεγάλη σύγκρουση του συντηρητισμού της αγροτικής και εκκλησιαστικής Ολιγαρχίας με το επαναστατικό πνεύμα της Φιλικής, που εκπροσωπούσεν ο Παπαφλέσσας», υπογραμμίζει ο Τάκης Σταματόπουλος. Εκτός από τα μέλη της Εφορείας της Πελοποννήσου, συμμετείχαν και προεστοί, όπως οι Ανδρέας Ζαΐμης, Ασημάκης Φωτήλας, Ανδρέας Λόντος κ.ά., καθώς και οι ανώτεροι κληρικοί Παλαιών Πατρών Γερμανός, Κερκίνης Προκόπιος, Χριστιανουπόλεως Γερμανός και ο πρωτοσύγκελος Αμβρόσιος Φραντζής.
Την πρώτη ημέρα της σύσκεψης, τον λόγο πήρε ο Παπαφλέσσας ως αντιπρόσωπος του Αλεξάνδρου Υψηλάντη, προκειμένου να παραθέσει διευκρινιστικές πληροφορίες και επίσημες διαβεβαιώσεις. Ο Παπαφλέσσας επιχειρούσε να πείσει τους παρισταμένους ότι έπρεπε να ξεκινήσει η Επανάσταση, βεβαιώνοντάς τους ότι θα είχαν και τη βοήθεια ξένης δύναμης, της Ρωσίας, ο τουρκικός στόλος θα καταστρεφόταν από τους επαναστάτες στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και θα δολοφονούνταν ο σουλτάνος. Οι υποσχέσεις αυτές προκάλεσαν επιφυλάξεις και δισταγμούς στους προύχοντες, καθώς ήξεραν ότι, για να υλοποιηθούν όλα αυτά, έπρεπε οι Πελοποννήσιοι να κινηθούν εγκαίρως, κάτι που δεν μπορούσε να γίνει, διότι η Πελοπόννησος ήταν απροετοίμαστη.
Την επόμενη ημέρα ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, εκ μέρους όλων, υπέβαλε 11 ερωτήματα προς τον Παπαφλέσσα, ζητώντας του να αποδείξει την αξιοπιστία των λόγων του. Ο Τάκης Σταματόπουλος αναφέρει ότι «Με τ’ αμείλιχτα έντεκα ερωτήματά του και τις εξαντλητικές διευκρινίσεις που ζητούσε, δεν δυσκολεύτηκε στο τέλος να εξαντλήσει όλο το πλούσιο υβρεολόγιο, που η μορφωμένη αγιωσύνη του διέθετε».
Σύμφωνα με τον ∆ιονύσιο Α. Κόκκινο, οι προβληματισμοί που παρουσίασε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν οι εξής:
«1ον. Είναι σύμφωνον όλον το έθνος και θ’ ανταποκριθή εις τον αγώνα;
2ον. Ποιαι είναι αι αναπόφευκτοι ανάγκαι εις το έργον τούτο; Πόσα εξ αυτών έχομεν, πόσα λείπουν και από πού θα προμηθευθώμεν εκείνα που λείπουν;
3ον. Ποια είναι η στρατιωτική δύναμις του έθνους και αν αρκή δι’ αυτόν τον σκοπόν;
4ον. Με ποιον τρόπον πρέπει ν’ αρχίσωμεν και πότε;
5ον. Εάν συμφέρη να γίνη η προσβολή από όλα τα μέρη ή αλληλοδιαδόχως και πόθεν ν’ αρχίσωμεν;
6ον. Έχομεν καμμίαν ξένην ∆ύναμιν που να μας συντρέχη εις αυτό το έργον και κατά ποιον τρόπον θα μας συνδράμη, αν το υπόσχεται και αν είναι βάσιμος η υπόσχεσις;
7ον. Αν αντιδράση εναντίον μας καμμία ευρωπαϊκή ∆ύναμις, τι θα κάμωμεν;
8ον. Ποιοι είναι εκείνοι που μας οδηγούν, ευρισκόμενοι εις το εξωτερικόν;
9ον. Συμφέρει να κατέλθουν εις τον κοινόν αγώνα οι εις την Ευρώπην ευρισκόμενοι ομογενείς, και μάλιστα οι μορφωμένοι;
10ον. Αν δεν ημπορούμεν ν’ αποκοιμίσωμεν την τουρκικήν διοίκησιν, τι θα κάμωμεν;
11ον. Αν, πριν αρχίση ο αγών, ανακαλύψη τας ενεργείας μας η εξουσία, πως θ’ αντιμετωπίσωμεν την κατάστασιν;»
Ο Παπαφλέσσας, απαντώντας με γενικόλογες φράσεις στα ερωτήματα αυτά που θα έπρεπε να έχουν μια ξεκάθαρη και σαφή απάντηση, τόνισε ξανά ότι η παροχή βοήθειας από τη Ρωσία ήταν σίγουρη και ήταν βέβαιο ότι η επανάσταση θα πετύχαινε. Εκείνη τη στιγμή πρέπει να τους διεμήνυσε ότι ως ημερομηνία έναρξης της επανάστασης είχε οριστεί η 25η Μαρτίου.
Εν τέλει, ύστερα από συγκρούσεις και διαφωνίες, η σύσκεψη τερματίστηκε, έχοντας αποφασιστεί μεταξύ άλλων να αναβληθεί η επανάσταση, καθώς οι περισσότεροι συμφώνησαν ότι δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή να διαφυλαχθεί η μυστικότητα για το περιεχόμενο των συζητήσεων κατά τη σύσκεψη, να αποσταλούν άνθρωποι στη Ρωσία και σε άλλα μέρη, προκειμένου να μάθουν τις προθέσεις της Ρωσίας και των άλλων ∆υνάμεων, καθώς και να ξεκινήσουν να οργανώνονται οι επαρχίες. Ακόμη, όσον αφορά την ημέρα έναρξης της επανάστασης, οι συμμετέχοντες αποφάσισαν ως κατάλληλη ημέρα, εκτός από την 25η Μαρτίου, την 23η Απριλίου ή την 21η Μαΐου. Ο Παπαφλέσσας αποχώρησε από τη Συνέλευση πικραμένος και εξοργισμένος.
Ο Γερμανός στα Απομνημονεύματα: Επιγραφόμενα Απομνημονεύματα τινα της κατά του τυράννου των Ελλήνων οπλοφορίας, και τινων πολιτικών συμβεβηκότων εν Πελοποννήσω κατά την πρώτην της διοικήσεως περίοδον σημειώνει τα εξής: «Εξετάσαντες δε και την εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους, και ενέκριναν άπαντες εκ συμφώνου τον καιρόν ουχ αρμόδιον, και ενέκριναν να καταπαύσωσι μεν τας καταχρήσεις, να προσπαθήσωσι δε να θεραπεύσωσι τας προγεγενημένας και να οικονομήσωσι το πράγμα, ώστε, εις δυνατόν, να μείνη η ∆ιοίκησις ήσυχος, και εκτός υπονοιών⸱ και εν τοσούτω να αποσταλώσιν άνθρωποι εις την Ρωσσίαν και εις άλλα μέρη, διά να πληροφορηθώσιν, αν τω όντι η Ρωσσία έχη απόφασιν τοιαύτην περί της ελευθερίας των Ελλήνων, και ποια η διάθεσις των άλλων ∆υνάμεων της Ευρώπης, και ούτως οδηγηθέντες να επιχειρισθώσι το πράγμα ασφαλέστερον και τακτικώτερον. […]».
Επίσης, ο ∆. Γρ. Καμπούρογλου αποδίδει με έντονη παραστατικότητα το κλίμα που επικράτησε μετά τη μυστική Συνέλευση της Βοστίτσας, γράφοντας τα ακόλουθα: «Αλλ’ η δας του Παπαφλέσσα είχε πλέον μεταδώση το πυρ. Οι σκεπτικοί επάτουν επί εδάφους σειομένου από την επίδρασιν του προς απελευθέρωσιν οργασμού».
Η μετάβαση στην Ιταλία
Η διπλωματική αποστολή και η απόπειρα συνάντησης του πάπα.
Εξαιρετικής σημασίας ήταν ο ρόλος του Γερμανού κατά την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (∆εκέμβριος 1821). Πιο συγκεκριμένα, ο Γερμανός, ύστερα από εντολή της Εθνοσυνέλευσης, εστάλη στις 26 Οκτωβρίου 1822, έχοντας αναλάβει διπλωματική αποστολή, μαζί με τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη στην Ιταλία, προκειμένου να συναντήσει τον πάπα Πίο Ζ΄.
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στα Απομνημονεύματά του σημειώνει: «Με το να εζητείτο δε κοινώς παρά πάντων των Ελλήνων να αποσταλώσι Πρεσβείαι εις την Ευρώπην απεφασίσθη συγχρόνως να αποσταλή και εις τον Πάπαν μία Πρεσβεία φανερά, και διωρίσθη περί αυτής ότε Π. Πατρών και ο Γεώργιος, υιός του Πετρόμπεη».
Ακόμη, δόθηκαν κάποια γράμματα προκειμένου να μεταφερθούν στον πάπα και «πανταχού παρών και πολλαχώς δρων ο Γερμανός, η ψυχή όντως των δύο πρώτων ετών του Αγώνος, απήλθεν εις Ιταλίαν, δύσθυμος το πνεύμα, χωρίς να δυνηθή να μειώση τούτο τον προς εκτέλεσιν του καθήκοντός του ζήλον», αναφέρει ο ∆. Γρ. Καμπούρογλου.
Ο Γερμανός και ο Μαυρομιχάλης κατάφεραν, ύστερα από ένα περιπετειώδες ταξίδι 50 ημερών, και έφτασαν στην Αγκώνα, όπου παρέμειναν για αρκετές εβδομάδες στο λοιμοκαθαρτήριο. Προορισμός τους ήταν η Ρώμη, όπου ο Γερμανός θα ερχόταν σε επαφή τον πάπα Πίο Ζ΄, προκειμένου να αιτηθεί τη χορήγηση δανείου προς το αγωνιζόμενο έθνος. Όταν απελευθερώθηκαν από τον λοιμοκαθαρτήριο, φιλοξενήθηκαν για έναν μήνα στην οικία του φιλικού ∆. Αλεξάκη.
Ο Σπυρίδων Τρικούπης στο έργο του Ιστορία της Ελληνική Επαναστάσεως παραθέτει μια επιστολή, την οποία μετέφεραν στην Αγκώνα ο Γερμανός και ο Μαυρομιχάλης, προκειμένου να την παραδώσουν στον πάπα:
Η μετάβασή τους όμως στη Ρώμη δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς το Βατικανό δεν επιθυμούσε καμία συνεργασία με τους επαναστάτες.
«Η ελληνική κυβέρνησις μαρτυρεί προς την υμετέραν αγιότητα την ευγνωμοσύνην της διά την οποίαν εδείξατε αγάπην εις τα τέκνα της Ελλάδος. Πολλοί συμπατριώται μας καταδιωγμένοι υπό των ασεβών και καταφυγόντες εις την επικράτειαν της υμετέρας αγιότητος μας εβεβαίωσαν ότι ηξιώσατε να τους υποδεχθήτε μ’ ευαγγελικήν ευσπλαχνίαν και προστασίαν όλως πατρικήν· αι αρεταί αύται της υμετέρας αγιότητος είναι συνήθεις· ο αποστολικός χαρακτήρ, τον οποίον εδείξατε εις τοιαύτην δεινήν περίστασιν, είναι γνωστός εις όλον τον χριστιανικόν κόσμον· και μ’ όλον ότι τα έθνη της Ευρώπης διαιρούνται κατά διαφόρους λατρείας, όλα ηνώθησαν διά να θαυμάσωσι και εκθειάσωσι τας αρετάς ταύτας, αι οποίαι προξενούσι δόξαν εις την θρησκείαν και εις τον θείον αυτής θεμελιωτήν. Εκ τούτων δε θαρρυνόμεθα να διευθύνωμεν προς την υμετέραν αγιότητα την ταπεινήν μας ταύτην παράκλησιν. Εμάθαμεν ότι οι χριστιανοί μονάρχαι, εξ ων οι πλειότεροι υπάγονται εις την εκκλησίαν της οποίας η υμετέρα αγιότης είναι ο αρχηγός, θα συνέλθωσι διά να αποφασίσωσι περί των συμφερόντων της Ευρώπης. Αξιώσατε, αγιώτατε πάτερ, να μεσολαβήσητε υπέρ ημών διά ν’ απαλλαγώμεν τέλος πάντων από την αθλίαν κατάστασιν εις την οποίαν μας κατεβύθησαν οι εχθροί του χριστιανικού ονόματος, βοηθούμενοι από τους βασιλείς της χριστιανωσύνης ότε αγωνιζόμεθα ν’ αποσείσωμεν τον βάρβαρον και αισχρόν ζυγόν του ασεβούς· υπηνέγκαμεν ήδη πολύν καιρόν το μαρτύριον διά την πίστιν του Ιησού Χριστού. Τέσσαρας ήδη αιώνας εβαπτίσθημεν εις δάκρυα και εις αδικίας. Ας επιλάμψη τέλος και εις ημάς η ημέρα της ευτυχίας υπό την προστασίαν της υμετέρας αγιότητος. Η ημέρα αυτή θα χαροποιήσει όλους τους πιστούς και θα επισφραγίσει την δόξαν του Πίου. Η ευαίσθητος και γενναία ψυχή σας, αγιώτατε πάτερ, θα σας εμπνεύσει φωνάς πολύ παραπονετικάς υπέρ ημών, αι οποίαι θα κατανύξωσι τας καρδίας των χριστιανών βασιλέων, οίτινες άλλως τε είναι διατεθειμένοι ν’ ανακουφίσωσι τα δεινά μας.
»Θαρρούντες εις την αγαθότητα και εις τα φώτα της υμετέρας αγιότητος, σας παρακαλούμεν, αγιώτατε πάτερ, να δεχθήτε το σέβας μας και την ευγνωμοσύνην μας και να μας χαρίσητε τας ευλογίας σας.
»Εν Άργει τη 29 αυγούστου 1822, και β΄ της ανεξαρτησίας».
Αφού ο πάπας διάβασε τη συγκεκριμένη επιστολή, αρνήθηκε να αποδεχτεί τους απεσταλμένους, όπως αναφέρει ο Τρικούπης «όχι εκ θελήσεως, αλλ’ εξ αιτίας της αυστριακής επιρροής, εις ην υπέκειτο».
Η μετάβασή τους όμως στη Ρώμη δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς το Βατικανό δεν επιθυμούσε καμία συνεργασία με τους επαναστάτες. Τότε, ο αντιπρόσωπος του πάπα, καρδινάλιος Μπενβενούτε, με το πρόσχημα ότι ο πάπας ήταν πλέον σε προχωρημένη ηλικία για να συμμετέχει σε τέτοιου είδους συζητήσεις και ότι ο υπουργός του καρδινάλιος Γονζάλι ήταν βαριά άρρωστος, τους κατέστησε σαφές ότι η παρουσία τους στη Ρώμη δεν ήταν επιθυμητή. Έτσι, τον Ιούνιο του 1824, ύστερα από διετή παραμονή στην Ιταλία, όπου σημείωσε ποικίλες δράσεις, ο Γερμανός γύρισε στην Ελλάδα.
Σχετικά με την επιστροφή του Γερμανού στην Ελλάδα, ο Τάκης Σταματόπουλος σημειώνει τα ακόλουθα: «Ο Π. Π. Γερμανός αποφάσισε τέλος να γυρίσει στην Ελλάδα, μια και δεν είχε πια τι άλλο να κάμει, αφού και η αποστολή του για τον Πάπα και οι δικές του φροντίδες για δάνειο απέτυχαν και η λουτροθεραπεία είχε τελειώσει, καθώς και τα πανηγύρια της Σινιγάλιας. Κι’ έτσι άδοξα κι’ έπειτ’ από άσκοπη περιπλάνηση στην Ιταλία κοντά δυο χρόνια, έφτασε τον Αύγουστο του 1824 στο Ναύπλιο, αφού δεν περέλειψε, στο γυρισμό του να περάσει από τα Καλάβρυτα, να συναντηθεί με τους φίλους του κοτζαμπάσηδες και να κουβεντιάσει “τα δέοντα” μαζί τους».
Επιστροφή «εν μέσω εμφυλίων ρήξεων»
Οι τελευταίοι σταθμοί της ζωής του.
Ο Γερμανός επέστρεψε στην Ελλάδα από το ταξίδι του στην Ιταλία σε μια εποχή όπου οι εμφύλιες συγκρούσεις είχαν οξυνθεί και απειλούσαν με ένοπλη σύγκρουση. Ο ∆. Γρ. Καμπούρογλου αναφέρει ότι: «Μόλις επάτησε το πάτριον έδαφος, ευρέθη εν τω μέσω των εμφυλίων ρήξεων. Συνεβούλευσεν όσον ηδυνήθη τα αντιμαχόμενα μέρη, παρεκάλεσεν έκρουσε τας ιερωτέρας χορδάς και αφού επείσθη ότι δεν κατορθώνει τίποτε, απεσύρθη εις Νεζερά και εις την απόκεντρον Μονήν της Χρυσοποδαρίτισσας».
Εκεί όμως τον περίμενε η μεγαλύτερη προσβολή, καθώς κατηγορήθηκε ότι έθρεψε φιλικά αισθήματα προς τους στασιαστές, με αποτέλεσμα να διαταχθεί η σύλληψη και η προσαγωγή του από τον στρατηγό Γκούρα. Κύριος σκοπός της διαταγής ήταν η αρπαγή καθετί που διέθετε ο Γερμανός, η διαπόμπευσή του σε όλα τα χωριά, καθώς και η μεταφορά του μέσα στον χειμώνα στη Γαστούνη.
Ενδεικτικά ο Ιωάννης Φιλήμων στα Προλεγόμενα της μελέτης του Παλαιών Πατρών Γερμανού Υπομνήματα περί της Επαναστάσεως της Ελλάδος: Από το 1820 μέχρι του 1823 αναφέρει: «Αλλ’ ο Μητροπολίτης Γερμανός, αν και εθρήνει μόνον μακρόθεν την δυστυχίαν της Πατρίδος, αν και έφυγεν εκ της Κερπηνής, διά να μην ίδη την λεηλασίαν και την θηριώδη καταστροφήν της, δεν εύρεν ησυχίαν, ουδέ εις την απόκεντρον Μονήν της Χρυσοποδαριτίσσης, όπου εξωρίσθη εκούσιος τελευταίον. Εκεί τον απαντά η αδικία και η σκληρότης. Ο Γούρας ωδηγημέμος απέστειλε να τον συλλάβη⸱ οι δε υπέρ των Νόμων αγωνιζόμενοι Στρατιώται πρώτον τον απογυμνώνουσιν αρπάζοντες και αυτό το ρινόμακτρόν του, και ακολούθως τον σύρουσι διά του ∆ροβολοβού μέχρι της Γαστούνης πεζόν και εις ώραν βαρυτάτου χειμώνος».
Επιπρόσθετα, ο Τάκης Σταματόπουλος σημειώνει: «Ο Γκούρας τότ’ εκάλεσε το Νικολέτο Σοφιανόπουλο από το Χλεμούτσι που ήταν φρούραρχος, του έδωσ’ αρκετή δύναμη και την εντολή να προβεί στη σύλληψή τους. Κι’ ο Νικολέτος, ήρθε το Γενάρη του 1825 στο μοναστήρι της Χρυσοποδαρίτισσας, έπιασε τον Π. Π. Γερμανό, τον έδεσε και του επήρε όλα τα πολύτιμα πράγματα, τα χρήματα, τα ζώα και τα ιερά του άμφια ακόμα. Από εκεί, αφού χωρίς να σεβαστούν ούτε την προχωρημένη ηλικία του, ούτε το σχήμα του, τον περιέφεραν στα χωριά ∆ροβολοτό, Λιβάρτζι, Λούσια και ∆ίβρη, ετράβηξαν για τη Γαστούνη, ενώ έρριχνε χιονόνερο και ο Π. Π. Γερμανός ήταν αναγκασμένος τις περισσότερες φορές να βαδίζει πεζός στα παγωμένα χιόνια κι’ άλλοτε στους λασπωμένους δρόμους μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Μα και στη Γαστούνη δεν του φέρθηκαν με λιγότερη ανευλάβεια (τόσο είχε μειωθεί το κύρος του στο στρατό), και τον επίεζαν να τους μαρτυρήσει αν είχε και άλλα πράγματα και χρήματα κρυμμένα».
Τότε, σύμφωνα με τον Ν. Σπηλιάδη στα Απομνημονεύματα διά να χρησιμεύσωσιν εις την νέαν ελληνικήν ιστορίαν, ο Γερμανός έγραψε προς την κυβέρνηση τα ακόλουθα: «Αίφνης σήμερον ήλθον τινές στρατιώται του Γγούρα και με ήρπασαν ως κατάδικον. Αν ήναι διαταγή της Κυβερνήσεως (καθότι τοιαύτη δεν μ’ επαρουσιάσθη) ή του Γγούρα, ας γράψη προς τούτον να με αφήση να έλθω αυτόσε, ν’ απολογηθώ αν έσφαλον κατά τι⸱ ειδέ μη, να μ’ αφήση ελεύθερον».
Εν τέλει, ο Γερμανός αφέθηκε ελεύθερος και αυτό συνέβη είτε ύστερα από διαταγή της κυβέρνησης είτε από παρέμβαση του Γκούρα, ο οποίος κάποτε είχε δεχτεί τη βοήθεια του Γερμανού.
Κατόπιν, το 1826, όταν συγκροτήθηκε η Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ο Γερμανός εξελέγη μέλος της. Ο Ανδρέας Ζ. Μάμουκας στο έργο του Τα κατά την Αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι Συλλογή των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων, από του 1821 μέχρι τέλους του 1832 έχει δημοσιεύσει το κοινοποιηθέν προς τον Γερμανό Ψήφισμα, το οποίο έγραφε τα ακόλουθα:
«Αριθ. 25
Η ΕΘΝΙΚΗ Γ΄. ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ
Προς τον Κύριον Π. Πατρών Γερμανόν μέλος της
Επιτροπής της Συνελεύσεως.
Η ΕΘΝΙΚΗ Συνέλευσις θεμελιωμένη εις τον Πατριωτισμόν Σου, τον υπέρ της ελευθερίας ζήλον Σου, και την αξιότητα και εμπειρίαν Σου, Σ’ έκλεξε μέλος της διά του υπ’ αριθ. Ε΄. ψηφίσματος διορισθείσης Επιτροπής της Συνελεύσεως.
Όθεν, δυνάμει του παρόντος επισήμου εγγράφου, προσκαλείσαι να επιφορτισθής όσα διά των υπ’ αριθ. Ζ΄. Οδηγιών Σ’ επιφορτίζει χρέη. […]
Τη 16 Απριλίου 1826 εξ Επιδαύρου.
Ο Πρόεδρος της Εθνικής Γ΄. Συνελεύσεως
Πανούτζος Νοταράς.
(Τ. Σ.) Ο Αρχιγραμματεύς
Α. Παπαδόπωλος»
Στη συνέχεια, ο Γερμανός διορίστηκε πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών της Συνέλευσης. «Αναβληθείσης δε της εξακολουθήσεως της συνελεύσεως διά την πτώσιν του Μεσολογγίου, και την δεινήν των πραγμάτων κατάστασιν, ο Γερμανός ως παρέχων πλειότερα εχέγγυα πολιτικής συνέσεως, πατριωτισμού, και εμπιστοσύνης, διωρίσθη Πρόεδρος της επιτροπής της Συνελεύσεως, εις την οποίαν είχεν ανατεθή η διαπραγμάτευσις εξωτερικών τινων αντικειμένων και η εκ νέου συγκάλεσις της Συνελεύσεως. Και κατά την προεδρείαν ταύτην, η διαγωγή του υπήρξεν σύμφωνος με τον προλαβόντα αυτού βίον, ο δε ζήλος του κοινού καλού ήτο μόνον αυτού ελατήριον, και οδηγός εις όλας τας πράξεις και αποφάσεις του», αναφέρει ο ∆. Αινιάν.
Λίγο αργότερα, στις 30 Μαΐου 1826, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός άφησε την τελευταία του πνοή στο Ναύπλιο. Η Γενική Εφημερίς της Ελλάδας, στο φύλλο της 5ης Ιουνίου 1826 σχετικά με τον θάνατο του Γερμανού, δημοσίευσε τα ακόλουθα:
«Κατά την 30 του Μαΐου την νύκτα επλήρωσε το κοινόν χρέος, μετά ολίγων ημερών ασθένειαν, ο πανιερώτατος Μητροπολίτης των παλαιών Πατρών, Κύριος Γερμανός, και κατά την 31 ετάφη λαμπρώς και εκκλησιαστικώς και πολιτικώς. Η πατρίς εστερήθη ενός καλού πολίτου, και η επιτροπή της Συνελεύσεως έχασε τον πρόεδρόν της. Ο καλός ούτος πατριώτης εφάνη πολλάκις χρήσιμος εις την πατρίδα, και διά της φρονήσεως, παιδείας και της υπολήψεώς του συνήργησεν εις πολλών καλών κατόρθωσιν. Λυπούμεθα ότι δεν γνωρίζομεν τας περιστάσεις του βίου του μακαρίτου, διά να ομιλήσωμεν διεξοδικώτερον περί αυτού».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα περιστατικό που περιγράφει ο Ν. Σπηλιάδης, σημειώνοντας τα εξής: «Αφ’ ου ωρκίσθη και ο αρχιερεύς αυτός ως πληρεξούσιος, επλησίασεν εις το Ευαγγέλιον ν’ ασπασθή αυτό, και έπεσε κατά γης, από την τράπεζαν το Ευαγγέλιον, και τούτο ενομίσθη κακός οιωνός. Μετ’ ολίγον απέθανεν ασθενήσας εις Ναύπλιον, και ερρέθη ότι εφαρμακεύθη».
Ακροτελεύτια, ας παρατεθεί εδώ μια γλαφυρή περιγραφή του Ιωάννη Φιλήμονα από το ∆οκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως σχετικά με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό:
«Ομοπάτριος του πατριάρχου Γρηγορίου ο Γερμανός, εξέχον πρόσωπον επί συνέσει, εμβριθεία, ευθύτητι καρδίας και ζήλω προς την πατρίδα, μεγάλην απήλαυε και γενικήν την υπόληψιν παρά τοις Έλλησι. Ου μόνον δε παρά τω ιερώ κλήρω, αλλά και παρά τοις προκρίτοις της Πελοποννήσου εκέκτητο την πρωτοβουλίαν, και αι αποφάνσεις αυτού, ως άλλαι του Ασημάκη Ζαήμου, παρεδέχοντο ωσεπιπολύ αι νικώσαι. Ευμαθής των ελληνικών γραμμάτων, μεγαλόκαρδος εσωτερικώς και μεγαλοπρεπής εξωτερικώς, φιλόφρων, πολύπειρος, εχέμυθος και εύγλωττος, αριστοκρατικόν είχε τον χαρακτήρα, και αείποτε πολλών και ισχυρών επλούτει σχέσεων, ας εξεμεταλλεύετο προς εν και μόνον σημείον, την πολιτικήν ανάστασιν της πατρίδος. Περιβεβλημένος δε την πανοπλίαν της πίστεως προς τον Θεόν και ουδέποτε αλλοιούμενος, ή προς σκοπούς δευτερεύοντας εκκλίνων, κατέστη δύναμις ηθική τοιαύτη, οίαν πολλοί θηρεύουσιν, αλλά ολίγοι κτώνται. Ενεργητικός δε λίαν, ουδεμιάς υπέρ των κοινών εφείδετο θυσίας των ιδίων, και πάντοτε διεκρίνετο κατά τον συμβιβαστικόν χαρακτήρα, ον εξαιρέτως εξήσκει επί των διαφερομένων. Ην δ’ αναστήματος πλήρους, σώμα έχων ισχνόν, πρόσωπον ωοειδές και μελάγχρουν, οφθαλμούς στίλβοντας, βαθύ δε καθειμένος το γένειον και λεπτή το σώμα διαπονών διαίτη».
