Μια ημέρα σαν κι αυτή, πριν από 29 χρόνια, ο Ανδρέας Παπανδρέου, έπειτα από μακρά περίοδο προβλημάτων υγείας, άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 77 ετών.
Επρόκειτο δίχως αμφιβολία για μια από τις πιο επιδραστικές και «πολύπλοκες» –όπως έγραφε τότε ο Guardian– ηγετικές φιγούρες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας· πρωταγωνιστής με ισχυρό αποτύπωμα σε πολλές κρίσιμες ιστορικές καμπές του ελληνικού 20ού αιώνα, αλλά και φυσιογνωμία συγκρουσιακή που προκάλεσε και προκαλεί ακόμα και σήμερα έντονες αντιπαραθέσεις.
Ο θάνατός του Ανδρέα Παπανδρέου αποτέλεσε αναμφίβολα γεγονός – τομή τόσο για το ΠΑΣΟΚ όσο και ευρύτερα για το πολιτικό σύστημα. Η επίδραση και ο «βαρύς» απόηχος αυτής της τομής γίνονται άλλωστε αισθητοί από την πρώτη ημέρα μετά τον θάνατό του.
Οι πυκνές εσωκομματικές διεργασίες για τη διαδοχή του στο κόμμα –που μαίνονταν υποδόρια ήδη κατά τους τελευταίους μήνες της ζωής του– κορυφώνονται, την ώρα που το πολιτικό σύστημα, η ελληνική κοινωνία –όσοι τον αγάπησαν και όσοι τον «πολέμησαν–, αλλά και διεθνείς ηγέτες και προσωπικότητες αποπειρώνται να κάνουν απολογισμό στην ιστορική διαδρομή του πρώην πρωθυπουργού, ιστορικού ηγέτη και ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.
Αυτές τις πρώτες μέρες μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, εκείνον τον Ιούνιο του 1996, θα αποπειραθούμε να σκιαγραφήσουμε, με οδηγό το Ιστορικό Αρχείο της «Κ».
Ανακαλύψτε το Ιστορικό Αρχείο της «Κ» εδώ
«Τιμημένο τέλος»
Με ένα «φλας μπακ» στο ιστορικό της αρχείο αποχαιρετούσε και η «Κ» εκείνης της εποχής τον ιστορικό ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, αναφέροντας παράλληλα πως «ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια που χαρακτήρισαν το παλλαϊκό τριήμερο προσκύνημα είναι η εγγύηση ότι ο κόσμος του Ανδρέα Παπανδρέου θα δείξει ανάλογη στάση απέναντι στην Τελευταία Συνάντηση – με χειροκροτήματα, με λυγμούς, με συνθήματα ή με απόλυτη σιγή».
Ανάμεσα στο αρχειακό υλικό που φιλοξενεί η εφημερίδα, συναντάται και μια φωτογραφία του Ανδρέα Παπανδρέου με την τότε «πρώτη κυρία» Μαργαρίτα Παπανδρέου όπου ο πρωθυπουργός διαβάζει «απορροφημένος» τις σελίδες της «Καθημερινής».
«Επόμενη ημέρα του θανάτου του Ανδρέα Παπανδρέου η χθεσινή και στον ξένο Τύπο εξακολουθεί να είναι πρώτη είδηση. Οι φωτογραφίες του ειδησεογραφικού πρακτορείου “Ρόιτερς” δείχνουν τη μεσίστια σημαία στην Ακρόπολη και στον Παρθενώνα να δεσπόζει, με την απόσταση της αιωνιότητος. Αλλά την ίδια στιγμή δίνουν και το σκεπασμένο με τη γαλανόλευκη φέρετρο στη Μητρόπολη, τα λουλούδια που βάζουν οι προσκυνητές και μια ηλικιωμένη κυρία που ασπάζεται το εικόνισμα ενώ το ποτάμι του κόσμου συνεχίζει να περνά», διαβάζουμε στην «Κ».
Στο φύλλο της 26ης Ιουνίου, ο Παντελής Μπουκάλας «εντοπίζει» το «έσχατο μήνυμα» του Παπανδρέου των τελευταίων χρόνων: «Κι αυτό το μήνυμα έχει το όνομα “μελαγχολία” και την πιθανή καταγωγή του στην αίσθηση του μάταιου (προσωπικού, συλλογικού και ιστορικού) που πρέπει να τον δίωκε αφότου συνειδητοποίησε πως δεν είναι αυτεξούσιος ως προς το ελάχιστο, ως προς το βίο, εφόσον χρειαζόταν τη συνέχεια επικουρία μιας επιθετικά εκμηχανισμένης ιατρικής».
Το φύλλο της 27ης Ιουνίου παρουσιάζει την πορεία που θα ακολουθήσει η νεκρική πομπή η οποία θα πραγματοποιούνταν την ίδια μέρα από τη Μητρόπολη προς το Α’ Νεκροταφείο. Η «Κ» κάνει παράλληλα λόγο για «πρωτοφανή προσέλευση επισήμων» αλλά και για αλλαγές «σε ωράριο και δρομολόγια».
Τις πρώτες ημέρες μετά τον θάνατο Παπανδρέου, η «Κ» αναμεταδίδει τις αναφορές του διεθνούς Τύπου στο ιστορικό αποτύπωμά του, αλλά και στην επόμενη μέρα του ΠΑΣΟΚ. Ο τίτλος του ρεπορτάζ «Το ορφανεμένο κόμμα αναζητεί διάδοχο» είναι χαρακτηριστικός.
Παράλληλα, στη σελίδα 3, η εφημερίδα σχολιάζει: «Η μοίρα επεφύλαξε τελικώς στον Ανδρέα Παπανδρέου ένα ιδιαίτερα τιμημένο τέλος και μια ύστατη επισφράγιση των αισθημάτων αγάπης, σεβασμού και εμπιστοσύνης που έτρεφε για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ μια πολύ μεγάλη μερίδα του ελληνικού λαού. Οπως η κηδεία του Γ. Παπανδρέου, πριν από 28 χρόνια, ήταν πάνδημη και είχε το πολιτικό μήνυμα της λαϊκής καταδίκης της δικτατορίας έτσι και ο χθεσινός, εντυπωσιακός σε όγκο, αποχαιρετισμός του Α. Παπανδρέου από το τμήμα της λαϊκής βάσεως που τον ακολούθησε όλα αυτά τα χρόνια, περιείχε την παραίνεση προς το στελεχιακό δυναμικό του ΠΑΣΟΚ για τη διατήρηση της κομματικής ενότητας».
Ρεπορτάζ της «Κ» της 25ης Ιουνίου που αναφέρεται σε «συγκινητικά λόγια απλών ανθρώπων»:
«Μάχη επιγόνων»
Με τον θάνατο του Παπανδρέου το ΠΑΣΟΚ μπαίνει αμέσως σε συνεδριακούς ρυθμούς με επίδικο τη διαδοχή στην ηγεσία του κόμματος. Λίγους μήνες πριν, ο Κώστας Σημίτης είχε εκλεγεί από την Κ.Ο. του κόμματος πρωθυπουργός, στη σκιά της ραγδαίας επιδείνωσης της υγείας του Παπανδρεόυ.
«Αγωνία στο ΠΑΣΟΚ» είναι ο τίτλος του πρωτοσέλιδου της «Κ» στις 25 Ιουνίου 1996. «48 ώρες πριν από την έναρξη του Συνεδρίου δεν έχει διαμορφωθεί πρόταση διαδοχής του Ανδρέα Παπανδρέου και διασφάλισης της ενότητας», σημειώνεται στο ίδιο δημοσίευμα, πριν παρατεθούν οι θέσεις των δύο βασικών πόλων που θα συγκρούονταν στο συνέδριο:
«Σύμφωνα με τα δεδομένα που υπάρχουν, η πλευρά του Κ. Σημίτη επιμένει ότι πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργός πρέπει να είναι το ίδιο πρόσωπο, χωρίς να υπάρχει αντιπρόεδρος. Ως εκ τούτου θεωρείται βέβαιο ότι ο κ. Κ. Σημίτης θα διεκδικήσει την προεδρία, πιστεύοντας ότι η συγκυρία είναι ευνοϊκή γι’ αυτόν. Αντίθετα, η πλευρά του κ. Ακη Τσοχατζόπουλου προωθεί τώρα την άποψη ότι η ηγεσία πρέπει να είναι συλλογική -πολιτική γραμματεία ή κάποιο ανάλογο όργανο- και οι ρόλοι των στελεχών που θα μετέχουν σ’ αυτόν διακριτοί».
«Μάχη επιγόνων», είναι ο τίτλος της εφημερίδας την επόμενη μέρα, οπότε και καθίσταται πλέον σαφές ότι «Σημίτης και Τσοχατζόπουλος δείχνουν να οδηγούνται σε σύγκρουση με έπαθλο τη θέση του εκλιπόντος προέδρου».
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ εκείνης της ημέρας, «ο κ. Σημίτης θεωρεί ότι διαθέτει το προβάδισμα στους συνέδρους ενώ ο κ. Τσοχατζόπουλος εκτιμά ότι ενισχύεται τόσο από το κλίμα των ημερών, όσο και από τις σοβαρές ενδείξεις ότι θα τον στηρίξουν οι πολιτικοί φίλοι του κ. Γ. Αρσένη, αλλά και του εκλιπόντος προέδρου».
Ο Σημίτης εκπέμπει το μήνυμα ότι δεν πρόκειται να δεχτεί κάποιον συμβιβασμό. «Τονίζεται (σ.σ. από το περιβάλλον του Κώστα Σημίτη) ότι ο κ. Σημίτης αρνείται να πάρει μέρος στον “κύκλο των διαπραγματεύσεων για τη διαδοχή που αγγίζει πλέον τα όρια του παροξυσμού”», αναφέρει χαρακτηριστικά ρεπορτάζ στο κύριο μέρος της εφημερίδας. Την ίδια ώρα πυκνώνουν οι επαφές του Ακη Τσοχατζόπουλου με στελέχη του κόμματος, όπως οι Χρήστος Παπουτσής, Κώστας Λαλιώτης και Γεράσιμος Αρσένης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ρεπορτάζ της «Κ» που ακτινογραφεί την ανθρωπογεωγραφία του κρίσιμου 4ου Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ που επρόκειτο να μονοπωλήσει τα πολιτικά ρεπορτάζ των επόμενων ημερών. «Ανδρες, εργαζόμενοι στο Δημόσιο, με ανώτατη μόρφωση και με ηλικία 35-55 χρόνια, είναι η μεγάλη πλειοψηφία των 5.156 Συνέδρων που μετέχουν στο 4ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ», αναφέρεται, μεταξύ άλλων.
Την επόμενη ημέρα, η «Κ» παρατηρεί πως επικρατεί ρευστότητα στους κόλπους του ΠΑΣΟΚ, λίγες ώρες πριν εκκινήσουν οι συνεδριακές εργασίες, ενώ γίνεται λόγος για «πυρετό διαβουλεύσεων και συναντήσεων στα υψηλά κλιμάκια του κόμματος».
Ρεπορτάζ της εφημερίδας παρουσιάζει τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν την πρώτη ημέρα του συνεδρίου:
Σε συνθήκες κατά τις οποίες «απουσιάζει η συντροφικότητα», όπως τονίζεται, οι εργασίες του «4ου και κρισιμότερου, στην 22χρονη ιστορία του κόμματος, συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ, ξεκινούν με δύο απόντες». «Ο ένας, φυσικά, είναι ο ιδρυτής του. Ο άλλος είναι η συντροφικότητα που απουσιάζει από τις σχέσεις μεταξύ εκείνων που εμφανίζονται να λειτουργούν ως εγγυητές για τη διασφάλιση της ενότητας και της προοπτικής του κυβερνώντος κόμματος», επισημαίνεται σε δημοσίευμα της «Κ» εκείνων των ημερών. Τα έξι πρόσωπα – κλειδιά του συνεδρίου, σύμφωνα με ρεπορτάζ, είναι τα εξής: Αρσένης, Κακλαμάνης, Λαλιώτης, Σκανδαλίδης, Βενιζέλος και Γ. Παπανδρέου.
Αλησμόνητο έμεινε το σκηνικό της λιποθυμίας Κακλαμάνη στη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου:
«Ενα ΠΑΣΟΚ, δύο κόμματα»
Το 4ο Συνέδριο ξεκινά και στην αρχή των εργασιών του αίσθηση προκαλεί η έντονη, αιχμηρή και πολιτικά φορτισμένη ομιλία του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. «Οι υψηλοί τόνοι του κ. Κ. Σημίτη και οι σκληρές διατυπώσεις για την περίοδο Παπανδρέου προκάλεσαν εντονότατες αντιδράσεις στο Συνέδριο, αν και η πλειοψηφία δείχνει να τον ακολουθεί», παρατηρεί η «Κ» στις 28 Ιουνίου. Πρωτοσέλιδος τίτλος: «Ενα ΠΑΣΟΚ, δύο κόμματα».
Οπως αναφέρει ρεπορτάζ της εφημερίδας, «ο κ. Σημίτης κατέστησε σαφές ότι το νέο ΠΑΣΟΚ δεν θα λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούσε κατά την περίοδο Παπανδρέου αφήνοντας αιχμές που δημιούργησαν ένταση». Αναφορά γίνεται και σε αντιδράσεις και αποδοκιμασίες που ακούστηκαν κατά την ομιλία Σημίτη, αλλά και σε ένα γενικευμένο κλίμα αντιπαράθεσης και μεταξύ των συνέδρων εν αναμονή της ομιλίας του Ακη Τσοχατζόπουλου.
Κλίμα συνεδρίου:
Η «πλάστιγγα ταλαντεύεται» και στις 29 Ιουνίου, με την «Κ» να αναφέρει ότι στον συνεδριακό χώρο με την ομιλία Τσοχατζόπουλο το κλίμα μεταστρέφεται «τουλάχιστον σε επίπεδο εντυπώσεων» υπέρ του υπουργού. Οπως διαβάζουμε στη σελίδα 2 της εφημερίδας ο Ακης Τσοχατζόπουλος «στην πύρινη ομιλία του υπεραμύνθηκε της ενότητας και του παπανδρεϊσμού».
Την ίδια στιγμή, το περίφημο «αίνιγμα Λαλιώτη» -για το ποια θέση θα λάμβανε εν τέλει ο υπουργός και κορυφαίο στέλεχος- βαίνει προς λύση, με τον ίδιο πάντως να έχει αποφύγει μέχρι το βράδυ της 28ης Ιουνίου να ξεκαθαρίσει την τοποθέτησή του.
«Αλλαγή στην Αλλαγή»
Η «Κ» κυκλοφορεί ξανά στις 2 Ιουλίου όταν πλέον έχει βγει λευκός καπνός από τις συνεδριακές εργασίες του ΠΑΣΟΚ με τον Κώστα Σημίτη να εκλέγεται πρόεδρος του κόμματος. «Η ευθύνη δική του…» είναι ο πρωτοσέλιδος τίτλος της «Καθημερινής» με την εφημερίδα να υπογραμμίζει πως «απερίσπαστος πλέον ο κ. Σημίτης αναλαμβάνει όλο το βάρος των κυβερνητικών υποχρεώσεων».
Η επόμενη μέρα βρίσκει τον πρωθυπουργό νικητή (έλαβε 2.732 ψήφους έναντι 2.324 του Ακη Τσοχατζόπουλου) και όχι απλά στα σημεία. Η προσωπική νίκη του στο Συνέδριο, έστω και με την ύπαρξη ισχυρής μειοψηφίας, συνοδεύτηκε και με επικράτηση των προσκείμενων στον ίδιο στελεχών στην Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ, τονίζεται επίσης, ενώ άλλο ρεπορτάζ προαναγγέλλει πως πρώτη κίνηση του νέου προέδρου του ΠΑΣΟΚ είναι «η αναμόρφωση του κόμματος με στόχο να εξαφανιστούν οι διαχωριστικές γραμμές του παρελθόντος».
Λίγες μόλις ημέρες μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου το ΠΑΣΟΚ αποκτά νέο ηγέτη· και η «Κ» διερωτάται αν θα πρέπει να μιλάμε για μια καινούργια σελίδα στην ιστορία του κόμματος ή για ένα καινούργιο βιβλίο υπό τον τίτλο «Αλλαγή στην Αλλαγή».
