Η βομβιστική επίθεση στο Grand Hotel του Μπράιτον, που σημειώθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1984, αποτελεί ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια της πολιτικής ιστορίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Η επίθεση, που είχε στόχο τη δολοφονία της τότε πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ και μελών της κυβέρνησής της, οργανώθηκε από τον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό (IRA). Παρά την αποτυχία του να πλήξει τη Θάτσερ, το γεγονός έμεινε στην Ιστορία ως υπενθύμιση της πολιτικής βίας που στιγμάτισε τη σχέση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Βόρειας Ιρλανδίας.
Τη δεκαετία του 1980 η σύγκρουση στη Βόρεια Ιρλανδία, γνωστή ως «The Troubles», βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Η αντιπαράθεση μεταξύ των εθνικιστών, που ζητούσαν την ένωση με την Ιρλανδία, και των ενωτικών, που επιδίωκαν τη διατήρηση της περιοχής ως μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου, είχε προκαλέσει δεκάδες χιλιάδες θανάτους. Ο IRA, ως οπλισμένη οργάνωση του εθνικιστικού κινήματος, διεξήγε επιθέσεις τόσο εντός της Βόρειας Ιρλανδίας όσο και στο έδαφος της Βρετανίας. Η βία που συνόδευε τη σύγκρουση δεν περιοριζόταν γεωγραφικά ή στρατηγικά, αλλά στόχευε στην υπονόμευση του βρετανικού κράτους σε διάφορα επίπεδα. Από την άλλη μεριά, η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε αναδειχθεί σε πρωταγωνιστική μορφή στη βρετανική πολιτική, γνωστή για την αυστηρή πολιτική της έναντι του IRA. Είχε απορρίψει τις απαιτήσεις για ειδικό καθεστώς των Ιρλανδών κρατουμένων, γεγονός που οδήγησε στην απεργία πείνας του 1981, κατά την οποία πέθαναν δέκα μέλη του IRA, συμπεριλαμβανομένου του ηγετικού στελέχους Μπόμπι Σαντς. Ο θάνατος των κρατουμένων μετατράπηκε σε πολιτικό εργαλείο για την εξασφάλιση υποστήριξης προς την ιρλανδική υπόθεση, εμβαθύνοντας τις διαιρέσεις και εντείνοντας την αποφασιστικότητα του IRA να προχωρήσει σε θεαματικές ενέργειες. Η στάση της Θάτσερ είχε προκαλέσει έντονα συναισθήματα μίσους μεταξύ των υποστηρικτών του IRA, καθιστώντας την βασικό στόχο για την οργάνωση.
Η πρωθυπουργός διέφυγε αλώβητη
Η βομβιστική επίθεση στο Grand Hotel πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του ετήσιου συνεδρίου του Συντηρητικού Κόμματος στο Μπράιτον, μια εκδήλωση που προσείλκυε την αφρόκρεμα του κόμματος. Ο IRA, αρκετές εβδομάδες πριν από την εκδήλωση, είχε τοποθετήσει εκρηκτικό μηχανισμό με χρονοδιακόπτη μεγάλης διάρκειας, που ενεργοποιήθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 12ης Οκτωβρίου. Η έκρηξη κατέστρεψε μεγάλο μέρος του ξενοδοχείου, σκοτώνοντας πέντε άτομα και τραυματίζοντας δεκάδες άλλους. Ανάμεσα στα θύματα ήταν ο Αντονι Μπέρι, μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου, καθώς και αρκετοί συγγενείς συνέδρων. Η Θάτσερ, η οποία βρισκόταν στο ξενοδοχείο και εκείνη την ώρα ακόμη δούλευε, διέφυγε αλώβητη, καθώς η σουίτα της δεν επηρεάστηκε από την έκρηξη. Παρά την επίθεση, η Θάτσερ επέμεινε να συνεχίσει το πρόγραμμά της κανονικά και εκφώνησε την κεντρική ομιλία της λίγες μόνον ώρες αργότερα, ενισχύοντας την εικόνα της ως ακλόνητης ηγέτιδος. Στην ομιλία της στο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος, το απόγευμα της ίδιας ημέρας, δήλωσε: «(Η βομβιστική επίθεση) ήταν μια προσπάθεια όχι μόνο να διακοπεί και να τερματιστεί το συνέδριό μας· ήταν μια προσπάθεια να παραλύσει η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Αυτής Μεγαλειότητος. Αυτό είναι το εύρος της αγανάκτησης που όλοι μοιραστήκαμε, και το γεγονός ότι είμαστε συγκεντρωμένοι εδώ τώρα, σοκαρισμένοι αλλά συγκροτημένοι και αποφασισμένοι, είναι ένα σημάδι, όχι μόνον ότι αυτή η επίθεση απέτυχε, αλλά ότι όλες οι προσπάθειες καταστροφής της δημοκρατίας μέσω της τρομοκρατίας θα αποτύχουν».
Παρά την αποτυχία του να πλήξει τη Θάτσερ, το γεγονός έμεινε στην Ιστορία ως υπενθύμιση της πολιτικής βίας που στιγμάτισε τη σχέση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Βόρειας Ιρλανδίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ομιλία, η οποία είχε ξαναγραφεί σε μεγάλο μέρος από την πρωθυπουργό μετά τη βομβιστική επίθεση, δεν περιείχε επιθέσεις στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Η Θάτσερ είχε επίσης διαγράψει από το χειρόγραφό της όλες τις χιουμοριστικές δηλώσεις και αιχμές που απευθύνονταν σε πολιτικούς της αντιπολίτευσης, τις οποίες συνήθως περιελάμβανε στις ομιλίες της.
Ο Νιλ Κίνοκ, τότε ηγέτης του Εργατικού Κόμματος, σε επιστολή του προς τη Θάτσερ εξέφρασε τον αποτροπιασμό του για την επίθεση, δηλώνοντας: «Μοιράζομαι την αποφασιστικότητά σας ότι οι δράστες αυτής της απερίσκεπτης πράξης βίας δεν θα επιτύχουν την υπονόμευση της δημοκρατίας μας».
Στόχος η πολιτική αποσταθεροποίηση
Η επίθεση εντασσόταν σε μια στρατηγική του IRA που συνδύαζε τη βία με την πολιτική επιρροή, αποσκοπώντας στη μεταφορά του πολέμου πέρα από τα σύνορα της Βόρειας Ιρλανδίας. Η ανάληψη ευθύνης από την οργάνωση συνοδεύτηκε από την ακόλουθη εμβληματική δήλωση: «Σήμερα δεν ήμασταν τυχεροί, αλλά θυμηθείτε ότι εμείς πρέπει να είμαστε τυχεροί μόνο μία φορά, ενώ εσείς πρέπει να είστε τυχεροί πάντοτε». Η δήλωση αυτή επέδειξε την αποφασιστικότητα του IRA να πλήξει τον βρετανικό κρατικό μηχανισμό, καθώς και την προσωπική του εχθρότητα απέναντι στη Θάτσερ. Η επίθεση είχε σκοπό να αναδείξει την ευαλωτότητα της βρετανικής κυβέρνησης και να υπογραμμίσει τη συνεχιζόμενη αντίσταση του IRA. Παράλληλα, αποτέλεσε μέρος της στρατηγικής του να μεταφέρει τη σύγκρουση πέρα από τα σύνορα της Βόρειας Ιρλανδίας, πιέζοντας την κυβέρνηση για διαπραγματεύσεις μέσω τρομοκρατικών χτυπημάτων. Οπως αποδείχθηκε, ο βρετανικός κρατικός μηχανισμός παρέμενε ισχυρός, παρά τις συχνές επιθέσεις, ενώ οι ελπίδες του IRA για ταχεία πολιτική αλλαγή διαψεύδονταν.
Αυστηρότερα μέτρα ασφαλείας
Η αποτυχία του IRA να δολοφονήσει τη Θάτσερ θεωρήθηκε από ορισμένους πλήγμα για την οργάνωση, ωστόσο η επίθεση επέφερε πολλαπλές συνέπειες στην πολιτική σκηνή και την κοινή γνώμη. Η Θάτσερ εκμεταλλεύτηκε το γεγονός για να ενισχύσει τη θέση της ως σκληρής και αποφασιστικής ηγέτιδας, συσπειρώνοντας τους υποστηρικτές της. Η επίθεση συνέβαλε επίσης σημαντικά στην υιοθέτηση αυστηρότερων μέτρων ασφαλείας σε πολιτικές εκδηλώσεις, καθώς έγινε αντιληπτό ότι η πολιτική ελίτ δεν ήταν άτρωτη απέναντι σε τρομοκρατικές απειλές. Παράλληλα, πυροδότησε έντονη συζήτηση για την πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου στη Βόρεια Ιρλανδία, με ορισμένους σχολιαστές να ζητούν πιο σκληρή καταστολή και άλλους να τονίζουν την ανάγκη διαπραγματεύσεων για την επίτευξη ειρήνης.
Η ανάληψη ευθύνης από τον IRA συνοδεύτηκε από την εξής δήλωση: «Σήμερα δεν ήμασταν τυχεροί, αλλά θυμηθείτε ότι εμείς πρέπει να είμαστε τυχεροί μόνο μία φορά, ενώ εσείς πρέπει να είστε τυχεροί πάντοτε».
Η πρωθυπουργός της Βρετανίας επιζώντας από μια απόπειρα δολοφονίας, επηρεάστηκε και σε προσωπικό επίπεδο από το ψυχολογικό τραύμα της επίθεσης. Σε κείμενα που έγραψε αργότερα ανέφερε ότι για αρκετούς μήνες διατηρούσε έναν φακό δίπλα στο κρεβάτι της όταν διανυκτέρευε εκτός οικίας, για να αναπαράγει την αίσθηση του φωτός που παρέμεινε ανοικτό στο Grand Hotel αμέσως μετά την έκρηξη.
Ανάγκη εξεύρεσης διπλωματικής λύσης
Η βομβιστική επίθεση στο Μπράιτον προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Στο εσωτερικό της Βρετανίας η Θάτσερ εκμεταλλεύτηκε το γεγονός για να ενισχύσει τη ρητορική της περί τάξης και ασφάλειας, ενώ το Συντηρητικό Κόμμα παρουσιάστηκε πιο ενωμένο απέναντι στις εξωτερικές απειλές. Σε διεθνές επίπεδο η επίθεση προκάλεσε ανησυχίες για την εξάπλωση της πολιτικής βίας στην Ευρώπη. Παράλληλα, έθεσε στο προσκήνιο τη συζήτηση για τη φύση της τρομοκρατίας και τον ρόλο των κρατών στην αντιμετώπισή της. Για την Ιρλανδία η επίθεση αποτέλεσε σημείο καμπής, καθώς ενίσχυσε την πίεση προς την ιρλανδική κυβέρνηση να εμπλακεί πιο ενεργά στη διαχείριση της σύγκρουσης. Η βομβιστική επίθεση στο Grand Hotel παραμένει σημείο αναφοράς για την κατανόηση του πώς η πολιτική βία μπορεί να διαμορφώσει την πολιτική και να προκαλέσει αλλαγές στην κοινωνία. Αν και η βρετανική κυβέρνηση αρνήθηκε να υποκύψει στις απαιτήσεις του IRA, η επίθεση υπογράμμισε την ανάγκη για μια διπλωματική λύση στη σύγκρουση της Βόρειας Ιρλανδίας.
Το περιστατικό θεωρείται μέρος του «μακρού πολέμου» στη Βόρεια Ιρλανδία, με τη μακροχρόνια σύγκρουση της Βόρειας Ιρλανδίας να βρίσκει εντέλει διέξοδο μέσω της συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής το 1998, η οποία προέκυψε από πολιτικές και διπλωματικές διεργασίες, που δεν θα είχαν ίσως επιτευχθεί χωρίς την πίεση γεγονότων όπως η επίθεση στο Μπράιτον. Ωστόσο, το κόστος αυτών των γεγονότων, τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και στη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, παραμένει βαρύ.
Η βομβιστική επίθεση στο Μπράιτον το 1984 («η πιο τολμηρή επίθεση εναντίον μιας βρετανικής κυβέρνησης από τη συνωμοσία της πυρίτιδας» το 1605, σύμφωνα με την εφημερίδα «Τέλεγκραφ») είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της τρομοκρατίας που καθόρισε τη βρετανική πολιτική σκηνή κατά τον 20ό αιώνα. Αν και απέτυχε στον κύριο στόχο της, κατάφερε να αναδείξει τη σκληρότητα του IRA και τη ρήξη μεταξύ Βρετανίας και Ιρλανδίας. Η αποφασιστικότητα της Μάργκαρετ Θάτσερ να συνεχίσει τις πολιτικές της, παρά την επίθεση, ενίσχυσε το πολιτικό της κύρος, ενώ η τραγωδία των θυμάτων αποτέλεσε υπενθύμιση του κόστους της βίας.
*Ο κ. Αλέξανδρος Ναυπλιώτης είναι διδάκτωρ Διεθνούς Ιστορίας του London School of Economics and Political Science και διδάσκει Διπλωματική Ιστορία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
**Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
