Την ιδέα της οικοδόμησης μιας νέας εκκλησίας συνέλαβε ο πάπας Νικόλαος Ε’, ορμώμενος από την ιδιαίτερα άσχημη κατάσταση στην οποία βρισκόταν η παλιά βασιλική του Αγίου Πέτρου –οι τοίχοι έγερναν προς τα έξω ενώ οι τοιχογραφίες καλύπτονταν από μεγάλες ποσότητες σκόνης. Το 1452, ο Νικόλαος έδωσε εντολή στον Μπερνάρντο Ροσελίνο να ξεκινήσει την κατασκευή μιας νέας αψίδας δυτικά της παλιάς, όμως οι εργασίες σταμάτησαν λόγω του θανάτου του πάπα. Σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα, το 1470, ο πάπας Παύλος Β΄ (1464-1471), ο οποίος τον διαδέχθηκε, εμπιστεύθηκε το έργο στον Τζουλιάνο ντα Σανγκάλο.
Ωστόσο, οι εργασίες για τον καινούργιο ναό ξεκίνησαν επί Ιουλίου Β΄, ο οποίος θέλησε να πραγματοποιήσει αυτό που είχε ξεκινήσει ο Πάπας Νικόλαος Ε΄ πενήντα χρόνια νωρίτερα: να αντικαταστήσει, δηλαδή, τη γερασμένη Βασιλική του Αγίου Πέτρου με μια νέα εκκλησία λαμπρής αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής και τέχνης.
Οι συνεχείς αλλαγές των αρχιτεκτόνων είχαν ως αποτέλεσμα να υπάρξουν αρκετές διαφορές μεταξύ αρχικής ιδέας και τελικού αποτελέσματος.
Στις 18 Απριλίου 1506, ο Ιούλιος Γ΄ τοποθέτησε τον ακρογωνιαίο θεμέλιο λίθο για τη νέα βασιλική που θα οικοδομούνταν πάνω από τον τόπο ταφής του αποστόλου Πέτρου στο Βατικανό. Ωστόσο, θα χρειάζονταν πολλά χρόνια για να ολοκληρωθεί ο ναός, ενώ οι συνεχείς αλλαγές των αρχιτεκτόνων είχαν ως αποτέλεσμα να υπάρξουν αρκετές διαφορές μεταξύ αρχικής ιδέας και τελικού αποτελέσματος.
Το αρχικό σχέδιο ανήκε στον Ντονάτο Μπραμάντε. Τα πρώτα χρόνια, η πρόοδος των εργασιών ήταν αργή. Μάλιστα, οι εργασίες διακόπηκαν εντελώς το 1514, λόγω του θανάτου του υπεύθυνου αρχιτέκτονα. Διάδοχοί του ανακηρύχθηκαν οι Ραφαήλ (επικεφαλής), Φρα Τζιοβάνι Τζιοκόντο και Τζουλιάνο ντα Σανγκάλο ο πρεσβύτερος, οι οποίοι τροποποίησαν το αρχικό σχέδιο του ναού σε λατινικό σταυροειδή (λατινικού σταυρού) με τρία κλίτη που χωρίζονται από στύλους. Το 1520, ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Αντόνιο ντα Σανγκάλο, Μπαλντασάρε Περούτζι και Αντρέα Σανσοβίνο.
Η αποφασιστική ώθηση δόθηκε το 1547, όταν ανέλαβε ο Μιχαήλ Αγγελος, εμπνευστής του επιβλητικού τρούλου.
Μετά τη λεηλασία της Ρώμης το 1527, ο Παύλος Γ’ (1534-1549) εμπιστεύθηκε τη συνέχιση των εργασιών στον Αντόνιο ντα Σανγκάλο τον νεότερο, ο οποίος επέστρεψε στο σχέδιο του Μπραμάντε και έχτισε ένα διαχωριστικό τείχος ανάμεσα στη νέα βασιλική και το ανατολικό τμήμα της παλιάς, που ήταν ακόμη σε χρήση. Η αποφασιστική ώθηση, όμως, δόθηκε το 1547, όταν ανέλαβε ο Μιχαήλ Αγγελος, εμπνευστής του επιβλητικού τρούλου. Ολόκληρο το συγκρότημα πήρε την τελική του μορφή από τον Κάρλο Μαντέρνο, ο οποίος σχεδίασε τη μνημειώδη πρόσοψη και επιμήκυνε τον κυρίως ναό. Η νέα βασιλική του Αγίου Πέτρου εγκαινιάστηκε το 1626.
Στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονται τα λείψανα πολλών αγίων και παπών. Περίπου 90 προκαθήμενοι της καθολικής εκκλησίας είναι θαμμένοι στους παπικούς τάφους, συμπεριλαμβανομένου του Αποστόλου Πέτρου, που θεωρείται ο πρώτος πάπας, πάνω από τον τάφο του οποίου δεσπόζει ο μεγάλος θόλος. Οσον αφορά τους αγίους, ξεχωρίζουν ο Λουκάς ο Ευαγγελιστής, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Ταυτόχρονα η νέα βασιλική είναι επίσης γεμάτη με πολλά αριστουργήματα της τέχνης της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Από αυτά αναμφισβήτητα τα πιο διάσημα είναι η Πιετά του Μιχαήλ Αγγέλου, καθώς και ο ανάγλυφος μπρούτζινος θόλος σε ρυθμό μπαρόκ πάνω από τον υψηλό βωμό του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, που κατασκευάστηκε μεταξύ 1623 και 1634.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
